Mavzu: biotexnologiyada odam va hayvon hujayralaridan foydalanish

Mikroorganizmlar assotsiatsiyasi asosidagi biopreparat ishlab chiqarishning prinsipial 
jihatlari. 
Biotexnologik jarayonlar xilma-xil bo‘lib, asosan beshta bosqichni o‘z ichiga oladi. Bu 
bosqichlar olinadigan maqsadli mahsulotning turiga ishlatish sohasiga, olinish usullariga qarab 
bir-biridan farq qilishi mumkin.
Biotexnologik jarayonlarni asosiy bosqichlari quyidagilardan iborat: ozuqa muhitini 
tayyorlash, ekuv materialini olish, produtsent-mikroorganizmlarni o‘stirish, fermentatsiya, 
maqsadli mahsulotni ajratib olish yoki tozalash. 
Biotexnologik 
jarayonning 
asosiy 
elementi 
sifatida 
produtsent-mikroorganizmlar 
assotsiatsiyasi xizmat qildi. 

---

Produtsent mikroorganizmlarning potensial imkoniyatlari ularni texnologiyabopligi 
biotexnologik chizmaning iqtisodiy ko‘rsatkichlarini belgilab beradi.
O‘stirish bosqichi miqdor va sifat jihatidan ta’riflanishi mumkin bo‘lib, miqdoriy 
ko‘rsatkich–hajmiy samaradorlik grammlar (kilogrammlar)da 1m
3
fermentatsion qurilmada 1 
soatda ishlab chiqarilayotgan mahsulotga nisbatan ifodalanib, jarayonning umumiy mezoni 
hisoblanadi va mahsulotning tannarxini belgilab beruvchi asosiy mezonlardan biri hisoblanadi. 
Biopreparatlar ishlab chiqarishning oxirgi bosqichlarida mahsulotni ajratib olish yoki maqsaddan 
kelib chiqqan holda ularni tozalash ishlari amalga oshiriladi. Bu bosqichlarning asosiy maqsadi- 
kerakli mahsulotning tovar shaklini tayyorlashga qaratiladi. 
Biopreparat ishlab chiqarishni takomillashtirishga qaratilgan biotexnologik jarayonlarning 
asosiy vazifasi, mikrobiologik sintez davomida hosil bo‘lgan hujayra ichida yoki hujayra 
tashqarisida to‘planadigan maqsadli mahsulotni iloji boricha kamroq yo‘qotishdan iborat bo‘ladi. 
Tovar ko‘rinishidagi mahsulot sanoatda 3 xil shaklda ishlab chiqariladi, quruq mahsulot 
(kukun, granula, mayda dispersion bo‘laklar), pastasimon va suyuq holda (konsentrat 50 % 
gacha quruq modda saqlaydi.
 
Mikrobiologik sintezda qo‘llaniladigan ozuqa muhitlarining tarkibi juda xilma-xildir. Bu 
produtsent-mikroorganizmlarning oziqlanishiga bog‘liq bo‘lib, u yoki bu moddaning biosintezini 
ta’minlashda muvofiq keladigan ozuqa muhitini tanlash imkonini beradi. Har qanday ozuqa 
muhiti tarkibiga suv, uglerod, azot, fosfor, birikmalari va boshqa mineral moddalar, vitaminlar 
kiradi. Mikroorganizmlarning u yoki bu birikmalarga extiyoji shtammning fiziologik 
xususiyatlari bilan bog‘liq bo‘ladi. To‘liq tarkibli ozuqa muhitlari turli xil miqdorda (10
-3
-10
-4
M) mineral elementlarni ham saqlaydi. Maqsadli mahsulotni olishga mo‘ljallangan xom-ashyo 
qimmat va noyob bo‘lmagan, oson topiladigan, mahsulot bo‘lishi maqsadga muvofiq 
hisoblanadi. Ko‘pincha ozuqa muhiti komponentlari sifatida oziq-ovqat sanoati chiqindilaridan 
keng foydalaniladi. 
Ozuqa muhitlarini tayorlashda asseptika qoidalariga rioya qilish talab etiladi. 
Biotexnologiyada ozuqa muhitlarini zararsizlantrishda termik va boshqa zamonaviy ishlov berish 
usullari (avtoklavlash, membrana filtlaridan o‘tkazish, sterillash, qaynatish va h.k) dan 
foydalaniladi. Mikroorganizmlarning sporalari yuqori haroratga o‘ta chidamli, shuning uchun 
aynan bakterial sporalarning bor yoki yo‘qligi ozuqa muhitini sterillashda harorat rejimini 
belgilovchi omil bo‘lib hisoblanadi. 
Havoni sterillashda filtrlash va ultrabinafsha nurlardan ham foydalaniladi.

---

Bopreparatni tayyorlashda yuqorida keltirilgan talab va bosqichlarga rioya qilingan holda 
tajriba tadqiqotlari olib boriladi. Rizobakteriyalar shtammlarining konsorsiumidan iborat 
biopreparatning suyuq shaklini ishlab chiqarishning protsessual (vaqtga bog‘liq ravishda 
o‘zgaradigan jarayonlar) sxemasi 5.9- rasmda keltirilgan (Zamin-M biopreparati misolida): 
5.9-rasm. Biopreparatning suyuq shaklini ishlab chiqarishning prinsipial chizmasi.