Mаvzu: Biosfera va mikroorganizmlar ekologiyasi

Denitrifikatorlar ta’sirida tuproqdagi nitratlar miqdori kamayib ketadi. SHu sababli ular qishloq xo’jaligiga zarar keltiruvchi jarayonni qo’zg’ovchi mikroorganizmlar qatoriga kiradi. Denitrifikasiya jarayoni bevosita va bilvosita bo’lib, quyidagi ko’rinishlarda sodir bo’ladi:

• Denitrifikatorlar ta’sirida tuproqdagi nitratlar miqdori kamayib ketadi. SHu sababli ular qishloq xo’jaligiga zarar keltiruvchi jarayonni qo’zg’ovchi mikroorganizmlar qatoriga kiradi. Denitrifikasiya jarayoni bevosita va bilvosita bo’lib, quyidagi ko’rinishlarda sodir bo’ladi:
• a). Bnitrat kislota bilan amid birikmalari o’rtasida ro’y beradigan reaksiyalar vaqtida azot erkin holda ajralib chiqadi, natijada tuproq tarkibidagi nitratlar miqdori kamayadi; bu shakldagi denitrifikasiya jarayonida tirik mikroorganizm (bakteriya) lar qatnashmaydi:
• 4HNO3 = 2H2O + 5O2 + 2N2↑
• b). Bturli-tuman bakteriyalar ishtirokida o’tadi, ular molekulyar azotdan tashqari, ko’p miqdorda SO2 gazi ajratadi, bu reaksiya natijasida to’plangan karbonat tuzlari hisobiga muhit (tuproq) ning ishqoriyligi kuchayadi.

Tuproqdagi nitrat tuzlarining denitrifikatorlar tomonidan parchalanishiga yo’l qo’ymaslik uchun tuproqni erkin havo bilan boyitish zarur. Buning uchun dehqonchilikda erlarni chopish va yumshatish tadbirlari qo’llaniladi. Er chopilsa, tuproqdagi nitrat tuzlari saqlanib qolishidan tashqari, nitrifikasiya jarayonini qo’zg’ovchi bakteriyalarning hayot faoliyati kuchayadi, natijada o’simliklar uchun zarur nitrat tuzlari miqdori ham ortadi. Bu xil bakteriyalarga tubandagilar misol bo’ladi:

1. Denitrifikasiya jarayonini qo’zg’ovchi bakterium denitrifikans (Baclerium denitrificans) nomli bakteriya peritrix xivchinlangan harakatchan kichik tayoqchadan iborat bo’lib, spora hosil qilmaydi. U nitrit kislota tuzlarni erkin azotgacha parchalaydi.

2. Bakterium koli (Basterium coli) nomli bakteriya ishtirokida esa nitratlarni ham parchalay oladi. Ichak tayoqchasi (Escherichia coli) kalta polimorf (o’zgaruvchan) tayoqchalar, bo’yi 0,5-1,0 mkm, peritrix xivchinlangan. Grammanfiy bo’yaladi, spora hosil qilmaydi. Ba’zi tur-xillari kapsula hosil qiladi. Fakulьtativ anaerob, oddiy oziq muhitlarida rN 7,2-7,8 va 370S harorat qulay bo’lib yaxshi o’sadi.