Mavzu: Bilish jarayonlari haqida ta’limotlar oliy tafakkurning 3 turi mavjudligi; fikirlovchi, mantiqiy, diskursiv tafakkur. Reja

Mavzu: Bilish jarayonlari haqida ta’limotlar oliy tafakkurning 3 turi mavjudligi; fikirlovchi, mantiqiy, diskursiv tafakkur. Reja:

• Bilish jarayonlari haqida ma’lumotlar.
• Hissiyot haqida ta’limotlar.
• O’rta asrlarda Markaziy Osiyo mutafakkirlarining psixologik qarashlari.
• Ruhiy jaroyonlar haqida metodikalar.

Ruhiy jarayonlar:

• Idrok
• Sezgi
• Xotira
• Diqqat
• Xissiyot – iroda doirasi
• Tafakkur
• Intellekt
• Ong

IDROK – sezgi organlariga ta’sir etayotgan predmet va xodisalarni yaxlit xolda, butunligicha ongda aks ettirilishi

• Idrok turlari
• - Ko’rish
• - Eshitish
• - Hid bilish
• - Ta’m bilish
• - Taktil

• Idrok xususiyatlari
• - Idrokning predmetliligi
• - Idrokning anglanganligi
• - Idrokning konstantligi
• - Ma’lum tartibda tuzilganligi
• - Idrokning yaxlitligi

Tekshiriluvchi qaramagan holda turli shakildagi temir yoki kardondan figuralar uning qo’liga tutqaziladi. Tekshiriluvchi bu figurani qog’ozga tasvirlashi kerak. Bunda taktil idrok tekshiriladi. Odatda asab tizimining buzilishi, aql pastlikda past ko’rsatgichlar aniqlanadi.

Xotira – xayotiy tajribani esda olib qolish, esda saqlash, esga tushurish jarayoni.

• Xotira turlari:
• Eslab qolish muddatiga ko’ra:
• 1. qisqa 2. uzoq muddatli 3. operativ
• Ruhiy faollikning xarakteriga ko’ra:
• 1. Kinestetik 2. obrazli 3. xissiy 4. verbal
• - Faoliyat maqsadi xarakteriga ko’ra:
• 1. Ixtiyoriy 2. Ixtiyorsiz

Veksler shkalasi bo’yicha vizual reproduksiyani tekshirish. Tekshiriluvchi yuqoridagi geometrik figuralar ko’rsatilgandan keyin ( ekspozitsiya vaqti – 10 sek) qog’ozga tushurish kerak. Tekshirish natijasi bir figuraning to’liqligi va aniqligi asosida baxolanadi. Biror bir chiziq, nuqtaning tasvirlanmasligi , figuralar uning o’zgartirilishi xotira susayishining boshlang’ich belgisi xisoblanadi.

Diqqat – ruhiy faoliyatning yo’naltirilishi va shaxs uchun muhim ob’yekt ustida to’planishi

• Diqqat turlari:
• Ixtiyoriy
• Ixtiyorsiz

• Diqqat xususiyatlari:
• Diqqat barqarorligi
• Diqqatning bo’linishi
• Diqqatning ko’chishi
• Diqqatning chalg’ishi

Shulte tablitsasi yordamida diqqat ko’chishini tekshirish mumkin

6	1	15	9	20	2	2
19	8	4	6	5	12	9
11	14	5	22	12	17	21
17	6	23	25	23	1	16
19	11	7	4	20	8	3
10	24	13	18	13	24	3
18	7	22	21	14	10	15

Tafakkur – voqealikni analiz va sintez qilish, uni bil vosita va umumlashtirib aks ettirishdan iborat jarayon.

• Tafakkur turlari:
• Ko’rgazmali xarakat
• Ko’rgazmali obraz
• Mavhum
• Tafakkur shakillari:
• Tushuncha
• Xukm
• Xulosa

• Tafakkur jarayonlari:
• Analiz
• Sintez
• Taqqoslash
• Umumlashtirish
• Konkretizatsiya
• Abstraksiya

Tafakkurnipsixologik tekshirish usullari:

• Piktogramma (Luriya metodi) – tekshiriluvchiga konkret va abstrakt mazmundagi tushunchalar beriladi, tekshiriluvchi so’z ishlatmagan holda rasimlardan bu tushunchalarni ifoda etishi lozim. Masalan:
• Qalb Bayram Jasorat
• Vatan Cheksizlik Ayriliq
• Xordiq Sayoxat Azob
• Kashfiyot Yorug’lik Rohatlanish

Cheksizlik

• xordiq