Mavzu: Bezli epiteliy. Sekretsiya turlari

Sekretsiya (lotincha: secretio — ajratish) — bez hujayralarida organizmning hayot faoliyati uchun zarur boʻlgan maxsus mahsulotlar — sekretlar hosil boʻlishi va chiqarilishi. Organizm hayot faoliyati davomida har bir hujayrada ichki yoki tashqi muhitga ajratiladigan metabolizm mahsuloti hosil boʻladi. Agar sekret ajratish maxsus hujayraning asosiy funksiyasi boʻlsa, bu funksiya Sekretsiya deb ataladi. Tashki yoki ekzokrin Sekretsiya (bez hosil qilgan mahsulot tashqariga chiqariladi), ichki yoki endokrin Sekretsiya yoxud inkretsiya (sintezlangan moddalar qon yoki limfaga ajratiladi) boʻladi. Har qanday bezning sekretor siklida ikki: sekret biosintezi va sekret ajratilishi fazalari bor.

• 
  Sekretsiya (lotincha: secretio — ajratish) — bez hujayralarida organizmning hayot faoliyati uchun zarur boʻlgan maxsus mahsulotlar — sekretlar hosil boʻlishi va chiqarilishi. Organizm hayot faoliyati davomida har bir hujayrada ichki yoki tashqi muhitga ajratiladigan metabolizm mahsuloti hosil boʻladi. Agar sekret ajratish maxsus hujayraning asosiy funksiyasi boʻlsa, bu funksiya Sekretsiya deb ataladi. Tashki yoki ekzokrin Sekretsiya (bez hosil qilgan mahsulot tashqariga chiqariladi), ichki yoki endokrin Sekretsiya yoxud inkretsiya (sintezlangan moddalar qon yoki limfaga ajratiladi) boʻladi. Har qanday bezning sekretor siklida ikki: sekret biosintezi va sekret ajratilishi fazalari bor.
  

Baʼzi bezlarda ikkala faza bir vaqtda, ayrimlarida esa boshka paytda sodir boʻlishi mumkin. Sekretsiya — hujayra ichida sintez qilingan mahsulotning astasekin yetilib, ketma-ket bir organoiddan boshqasiga oʻtkazilib turadigan izchil jarayondir. Boshlangʻich mahsulotlar (aminokislotalar, monosaharidlar, yogʻ kislotalari, tuzlar) qon va toʻqima suyuqligidan bez hujayralariga yutiladi. Sekret biosintezi (ayniqsa, oqsil mahsulotlari) endoplazmatik toʻrda boshlanadi. Bunda hujayra membranasida adsorblangan aminokislotalar (ribosoma) ribonuklein kislota (RNK)si belgilangan ketma-ketlik asosida birbiri bilan birikadi. Sintezlangan boshlangʻich mahsulot endoplazmatik toʻr tirqishlari va lakunalarda yigʻiladi, soʻng Golji kompleksiga oʻtib, u yerda yetiladi. Bez hujayralaridagi juda koʻp mitoxondriyalar bu jarayon uchun energiya beradi.

• 
  Baʼzi bezlarda ikkala faza bir vaqtda, ayrimlarida esa boshka paytda sodir boʻlishi mumkin. Sekretsiya — hujayra ichida sintez qilingan mahsulotning astasekin yetilib, ketma-ket bir organoiddan boshqasiga oʻtkazilib turadigan izchil jarayondir. Boshlangʻich mahsulotlar (aminokislotalar, monosaharidlar, yogʻ kislotalari, tuzlar) qon va toʻqima suyuqligidan bez hujayralariga yutiladi. Sekret biosintezi (ayniqsa, oqsil mahsulotlari) endoplazmatik toʻrda boshlanadi. Bunda hujayra membranasida adsorblangan aminokislotalar (ribosoma) ribonuklein kislota (RNK)si belgilangan ketma-ketlik asosida birbiri bilan birikadi. Sintezlangan boshlangʻich mahsulot endoplazmatik toʻr tirqishlari va lakunalarda yigʻiladi, soʻng Golji kompleksiga oʻtib, u yerda yetiladi. Bez hujayralaridagi juda koʻp mitoxondriyalar bu jarayon uchun energiya beradi.
  

• 
  Odam organizmida o’z sekretini qayerga ishlab chiqarishiga ko’ra bezlar uch xil bo'ladi:
  
• 
  1. Tashqi sekretsiya bezlariga teridagi ter, yog', sut, so'lak (quloq oldi, til osti va jag' osti) hamda me'da va ichak shilliq qavatidagi shira ajratuvehi bezlar kiradi. Bularda ishlab ehiqariladigan suyuqliklar tashqi muhitga chiqariladi. Shuning uchun bu bezlar tashqi sekretsiya bezlari deb ataladi. Ba'zi olimlaming fikricha, jigar ham eng katta tashqi sekretsiya bezi hisoblanadi, ya'ni ishlab chiqariladigan o't suyuqlig'i ichakka quyiladi va najas bilan tashqariga chiqariladi.