Mavzu: Begona o'tlarni hisobga olish dalalarni begona o`tlar bilan ifloslanganlik xaritasini tuzish va undan qishloq xo`jaligida foydalanish Reja

2.2. Begona o‘tlar, ularning zarari va biologik xususiyatlari
Almashlab ekish, ekinlarning ekish muddatlari, me’yorlari begona o’tlarning zararkunandalari va kasalliklaridan foydalanish biologik kurash usuliga kiradi.
Agrotexnikasi turlicha bo’lgan ekinlarni navbatlab ekish begona o’tlarni keskin kamaytiradi. Masalan bedadan keyin paxta dalasidagi begona o’tlar soni 40-50% kamayadi.
Yer yuzidagi o‘simliklar dunyosi nihoyatda turli-tuman. Shuning uchun ulaming xususiyati, yashash joyi, o‘sishi, rivojlanishi har xil bo‘ladi. Ma’lumki, yowoyi o‘simliklar yer yuzida keng tarqalgan bo'lib, asrlar davomida tabiiy tanlanish asosida o‘sib, rivojlangan.
Tabiatda o‘zi o‘sadigan, rivojlanadigan, ko‘payadigan va tarqaladigan
o‘simliklar yowoyi o‘t yoki yowoyi o‘simliklar deb ataladi.
Inson tomonidan ekilmaydigan, ammo ekinlar orasida o‘sib, ularga zarar yetkazadigan o‘simliklar begona o‘tlar deyiladi. Begona o‘tlar haqiqiy va shartli begona o'tlarga bo‘linadi. Haqiqiy begona o‘tlar bu ekinlar orasida o'sadigan yowoyi o'tlar. Shartli begona o‘tlar yetishtirilayotgan ekinning u yer, bu yerida uchraydigan m adaniy o‘sim liklardir. M asalan, paxtazorda uchraydigan makkajo'xori, tarvuz, pomidor shartli begona o‘t hisoblanadi.
Ba’zi begona o‘tlar alohida ekin orasida o‘sishga moslashgan.
M asalan, kurmak sholi poyada, zarpechak dukkakli ekinlar orasida o‘sadi.
Begona o'tlar qishloq xo‘jaligiga juda katta zarar yetkazadi. Ular hosil miqdori va sifatini pasaytiradi. Begona o‘tlar tufayli dunyoda har yili 20 mlrd. dollar atrofida zarar ko‘riladi. 0 ‘zbekistonda esa, har yili 15-20% paxta, 10-20% sabzavot hosili kam olinmoqda. Yal­ pi harajatlarning sezilarli qismi begona o'tlarni yo‘qotishga sarf qilinmoqda. G ‘o‘za qator orasidagi begona o'tlami yo‘qotish uchun gektariga 25 ishchi kuni yo'qotilmoqda. Begona o'tlami chopiq qilish paytida nihollami o‘midan ko‘chib ketishi va shikastlanishi tufayli ko‘chat qalinligi kamayib ketadi. Hosilga begona o‘tlar urug‘i, mevalari va barglari qo‘shilib ketishi natijasida uning sifati yomonlashadi.
G ‘umay, ajriq, qamish kabi begona o‘tlar bilan kuchli ifloslangan yerlardagi ekinlami parvarish qilish nihoyatda qiyin kechadi. Erta bahorda hali madaniy o‘simliklar unib chiqmaganda zararkunandalar begona o‘tlarda ko‘payadi, keyinchalik madaniy o‘simliklarga o‘tadi.
K am pirchopon, kakra, g‘umay kabi o'tlarning uruglarida, oiganlarida zaharli moddalar bo'lib, odam va hayvonlar uchun zararli hisoblanadi. Kanal, ariq va boshqa sug‘orish shoxobchalarida o‘sadigan begona o‘tlar suvni oqishini susaytirib, suvning befoyda sarflanishiga sabab boiadi.