Bulgan.Bazi bir monuskripitlarda malumot berilishida bu o’yin
Milloddan avvalgi 1122 yijda xitoyda chu chinastiyasi vaqtida patli
Koptoklar bilan o’yin o’ynalgan.O’yinning nomi ‘’di dzyan tsi’’ bulgan Hindistonda 2000 yillik qoyatosh rasmlari topilgan.Rasmlarda hozirgi badmintonning dastlabki shakli bulmish ‘’peon’’ o’ynayotgan odamlar tasvirlangan.Zamonaviy badminton Angliyada paydo bulgan,bu o’yin qadimgi ,,puni’’ yoki ,,peon’’ o’ynidan kelib chiqqan.Hindiston koloniyalashtirilgan vaqtda ingliz harbiylari bu o’yinga qiziqib qolishadi vavataniga qaytgach o’z uylarida o’ynay boshlaydi.Sport shinavandasi bulgan Lord Bqard Londondan uncha uzoqda bulmagan Badminton shahrida badmintonchilar turnirini o’tkazadi.Bu voqea 1873-yilda bo’lib o’tadi.Tarixchilar bu badminton o’yini zamonaviy sport o’yini sifatida paydo bulgan yil deb hisoblashadi.O’yin nomi turnir o’tkazilgan shaharcha nomiga quyilgan.
1934-yilda xalqaro Badminton Federatsiyasi tashkil topdi.U paytda faqatgina 9ta davlat unga a’zo edi.Angliya,Gollandiya,SHatlandiya,Daniya,Irlandiya,Kanada,Yangi Zellandiya,Fransiya va Uels edi.Xalqaro badminton federatsiyasi birinchi prezdenti Jorj Tomos edi.U mashhur tenischi va badmintonchi bulgan.Hozirda federatsiya tarkibiga 90 dan ziyod mamlakat kirgan.Federatsiya ustaviga muofiq har 3 yilda erkaklar komandasi uchun ,,Tomos’’ayollar komandasi uchun ,,Uber’’kubogi uchun turnir o’tkaziladi.Bu musobaqalar zamonaviy dunyo chempianatiga kiradi.Birinchi marotaba Rassiyada sport muxlislari 1957-yilda xalqaro yoshlar va talabalar fistevalida bu o’yinni ko’rishadi.Festival Moskvada bulib o’tgan.1959-yilda birinchi Moskva chempianati bulgan.1961-yilda SSSR badminton Federatsiyasi ishga tushgan.Uning birinchi prezdenti opera va balet artisti Nikday Rubon bulgan.1963-yilda Moskvada birinchi SSSR chempianati o’kazilgan.1973-yilda SSSR badminton Federatsiyasi xalqaro Federatsiyasiga qo’shildi.Bu unga xalqaro arenaga chiqish imkonini beradi.1977-yilda SSSR terma jamoasi rasmiy dunyo chempianatida,shvetsiyaning Karkton shahrida ishtirok etdi.
1985-yil MOK sessiyasi Berlenda badminton o’yinini Olimpiya o’yinlariga kiritish to’g’risida qaror qabul qilindi.
Badmintonning umumiy xarakteristikasi
Badminton murakkab koordinatsion asiklik sport yuridir; o’yin talablari.
1 Harakat tezligi.
2 Texnik pryomlar tezligi,maksimal boshlang’ich harakatlar qisqarishi.
3 Fikrlash tezligi.
4 Murakkab zarbalar sonining ortishi.
Ishtirokchi musoboqalardagi ishtiroki davomida ko’p energiya sarflanadi va yurak qon tomir sistemasi va nafas sistemasi faol buladi.yurak urishi bir daqiqada 160-180 marta uradi.O’yin davomida kislorodga talab oshadi.
Tezkor temptagi o’yin bir necha talablarni o’z oldiga qo’yadi.
1 o’z vaqtida turli ish rejimiga o’tish.
2 o’yinning murakkab holatlarida ijobiy sifatlarni qo’llash.
O’yinda tezlik,chaqqonlik,chidamlilik asosiy mezondir.Asr boshida uni 250 grammli raketka bilan o’ynashgan.cheti 1 sm qalinlikda bo’lgan.shunday raketka Avstraliyaning Petr shahridagi muzeyda saqlanib kelinmoqda.Zamonaviy raketka undan uncha farq qilmaydi.Uning og’irligi 85-120 gramm juda yengil va qayshqoq alyumin yoki plastikdan yasaladi.zamonaviysida 14-15 g’oz pati buladi. Uni maxsus aerodinamik tuneldan o’tqazishadi.Parvoz vaqtida 13 tezligi o’lchanib o’rtacha tezlik chiqariladi va sekin o’rtacha va teskorga bulinadi.
Tezlik massaga bog’liq yengilroq bulsa asta uchadi.Vdan 4,7 - 5,6 gramm uning uyinga yaroqliligi quyidagicha tekshiriladi,pastdan o’ngdan zarba berilganda 4-5 metr balandlikga qarama qarshi balandlikga uchadi.Sifat yaxshi bulsa qarama qarshi chiziqdan 30-70 sm uzoqlikga tushadi.Uning tezligi nafaqat xarakteristikasidan balki zal harorati namligiga ham bog’liq.
O’yin maydoni 13,4 – 5,18 juft o;yin uchun 13,4 – 6,1 metrdir.yuzasi tekis va ravon bulishi lozim.CHiziqlar qalinligi 4 sm.Hozirgi kunda yopiq havzalarda o’yinlar o’tkaziladi.yorug’lik 300lyuks bulishi kerak .Shift balandligi 9m maydonlar orasidagi masofa 1,5-2m buladi.To’r shagat va kaprondan tuqiladi.Uzunligi 6m 10sm eni 76 sm,ustki qismi 7,5 smlik oq chegaraga ega.
Chap qo’lingiz bilan rakrtka boshini polga perpendikulyar qilib oling, o’ng qo’l kaftingizni raketka ushlagichiga quying va oling endi polga raketka mushkasini polga qaratib muljal oling.
Qanday turish kerak
Badmintonchi raqibini va vdanni ko’ra olishi,muvozanatni saqlashi va teskor harakatlarga tayyor turishin kerak.Oyoqlqrni yelka kengligida quyib tizzani biroz bukamiz raketka beldan biroz baland tutiladi.Balnsni saqlash uchun chap qulni kutaring og’irkikni oyoq uchiga tashlab tovvoni biroz kutaring.
Badmintonda zarba turlari.
Vdan uchish balandligiga qarab quyidagilar farqlanadi.
O’ng tomondagi zarbalar raketka ochiq tomonidan chap tomondagi topiq tomonidan qaytariladi.
Yuqoridan zarbalar – badmintondagi asosiy zarbalar.Bunda hayolda hamma harakatlarni bajarib kuring,harakat holatiga etibor bering raketka va vdan bir biriga teggan payti qo’l tekis holatda harakatning aktiv harakati bilan yakunlanadi. Pastdan zarbalar - O’yinda vdanni yuqoridan urishni iloji qolmaganda ishlatiladi.Pastki zarba himoya usulidir.U ham raketkaning ochiq va yopiq tomoni bilan amalga oshiriladi. Yonboshdan zarba - Vdanni yelka balandligida bulganida ishlatiladi.Qattiq yonbosh zarba yassi deyiladi.Bu usulda vdan polga parallel ravishta uchadi,bu maydonning turli qismlarida ishlatiladi Zarba vaqtida vdan yelkadan pastda bulmasligi kerak.
Uzatish – birinchi zarba birinchi zarbaga etiborli buling faqat shu usul bilan ochko olish mumkin.Uzatuvchi o’rta va asosiy holatni egallaydi.Vdanning boshchasi polga qarab turishi kerak uni otish tavsiya etilmaydi,chunki bunda u tekis tushmaydi.Vdan o’yinga raketkaning pastki zarbasi bilan kiritiladi zarba vaqtidaraketka bosh qismi beldan baland kutarilmasligi kerak.Qura tashlash yo’li bilan boshlashi aniqlangan ishtirokchi uzatish uchun o’ng maydonning istalgan qismida turadi.U uzatishning oldingi chizig’idan 1,5m vamaydonning markaziy chizig’idan bir qadam narida turishi qulay buladi.O’yinchi o’z pazitsiyasini eggallaydi vdan o’ng tomonnda raqib tomonning o’ng tomoniga yo’naltirilishi kerak.
Qisqa uzatish – raqib maydonning oldingi burchaklari uzoq va baland uzatish orqa burchaklar.Vdan uzatish taktikaning muhim elementidir.Yakka o’yinda baland va uzoqga uzatish,juft-juft o’yinda qisqa 1 – Baland va uzoq uzatish 2 – Qisqa uzatish 3 – yassi uzatish 4 – Baland hujumli uzatish Uzatish vaqtida ishtirokchi raketka bilan soxta harakat qilishi va oyog’ini yerdan uzishi taqiqlanadi.Badmintonchilar yakkalik juft-juft va aralash o’yinlarda bellashadilar.Eng ko’p tarqalgan yakka o’yin bunda ikkita sportchilar bellashadilar.ochko olish uchun vdanni to’r ustidan yunaltirish raqib qaytara olmaydigan qilib zarba berish lozim. Badminton mashg’uloti asoslari - o’yinni o’rganish raketkani ushlashdan boshlanadi asosiy diqqat uning to’g’riligi static holatda emas balki o’yin davomida holatga qaratiladi.Boshlang’ich o’rganuvchilarga zamonaviy dars o’tiladi,Bunda jamoa birdek mashqlarni bajaradi,o’yin texnikasi elementlarini juft holda o’rgatiladi.Masalan ishtirokchilar yuzma yuz turibzarba berishni o’rganadi,bunda ular bir birini nazorat qilib xato va nuqsonlarni o’rganishadi juft bo’lib ishlaganda masukyat xissi ortib raqobat ortadi.
Dastlab rakrtkaning ochiq tomoni bilan zarba berish o’rganiladi.Maydon yarmidan foydalanib statistic holatda zarba berish o’rganiladi ,raketka ushlashga e’tibor berilib holatlar muloyim va plastic bulishiga etibor qaratiladi.To’g’ri turish va kaft holati juda muhim.Bu o’rganuvchilar vdanni to’g’ri uzatgunicha davom etadi. Ikkinchi etabda maydon buylab to’g’ri harakatlanish o’rganiladi chapga, o’nga,to’g’riga harakatlanish.Zarbalar berilayotganda chap oyoq orqa tomondan ichki tovoniga tayaniladi faqat tayanish yetmaydi ikki uch va undan ortiq qadam quyilishi kerak.Bunda kichik sakrashlar qisqa yugurishlar ham kuzatiladi.Ular ikkala etpni o’zlashtirgach uchinchi etpga o’tiladi.Bunga siljishlardan keyin zarba berish o’rganiladi shug’ullanuvchilar yarim maydonlardan joy egallaydi.Fazalar o’zgargandan keying holda zarbalarni mukammallashtirish uchun bir necha mashqlar davomida ularga quyidagilarni eslatish lozim.takyik elementlar aftomatizatsiyasi elementlar bajarilishida xatolarsiz bulmaydi.Harakatlar texnikasi xatosiz bulishiga e’tibor qaratish lozim.Harakatlar aftomatizimga yetishi uchun ko’p harakat qilishi lozim.
Badminton taktikasi
Sport taktikasi bu sport kurashi olib boorish sa’nati.Tayyorgarliklarning kuchli tomonlarini ratsional ishlata olish qobilyati fizik psixik texnik va raqibining sust harakatlaridan foydalanish raqibning harakatlarini diqqat bilan kuzatish kerak.Harakat darajasini aniqlash uchun faqat raqibingizga qarang ayniqsa oyoq harakatlariga keyin u qachon himoyasi sust bulishi qachon vdanni pastdan urishi va qayerda xato qilishiga e’tibor qiling.Maydon suratini chizib oling va qaysi qismida ko’proq hujum qilishini o’rganadi.Raqibning xatolarini jamlab uning turga yoki to’rdan tashqariga aut holatiga zarba berishini hisobga olishi kerak.Yuqori kursatgich bir kishilik o’yinda muhim.yodda tuting,yuqori zarbani berish uchun muhim zal pataliga va kuch o’shanda raqib qiyin ahvolda qoladi,shunda raqib unda kuchli zarba beradi.Asosan yuqori zarba maydonning chap burchagidan raqibga beriladi,agr e’tibor bergan bulsangiz sizning raqibingiz sizning zarbangizga moslashib o’zini orqaga olsa unda zarbani qisqa qilib bering.SHu zarbani shunday to’g’irlab zarba berish kerakki u to’g’ri zarba chizig’ida borsin
Muhim zarba berish zonasi o’rta burchak hisoblanadi,u o’rta chiziqga yopishgan.shunday qilib siz yoki raqibingiz zarba berdingiz sizning birinchi zarbangizdan,sizning harakatingizdan o/yinning aniq rejasiga to’g’ri kelishi kerak.Bir qancha boshqa ikki kishilik o’yinlar bo’lib,tez – tez o’ynab turiladigan taktika yutuvchi g’olib chiquvchi bir kishilik uchrashuvlar umuman yordamsiz juftlik ikki kishilik badminton kamanda o’yini ikki kishilik badminton o’ynash oson va qiyin bir kishilik o’yinga qaraganda bir tomondan ikki kishiga oson hujumli o’yinni ushlash,asosan ikki kishilik badminton zonalarini nazorat qilish o’yinni olib boorish qiyin vdanning yana bir muhimi ikki kishiliko’yindaikki kishi o’zining zonasini nazorat qilish imkoni bor.Bu o’yinni to’g’ri baholash kerak.Juftlik o’yinning yana bir muhimligi ikki o’yinchi o’z hududini nazorat qiladi.bu o’yin yo’g’ri yunalishga va to’g’ri yunalishni topishga va hujum qilishga undaydi hujum qilayotgan hujumchining achkilari fafqulotda har bir zarba o’sib boradi va nihoyat texnikaning muhim zarbalarini bajarish harakati faqat ikki kishi uchundir.Tekis zarbalar o’sib boradi.Katta tezlik bilan uchayotgan zarba,spotchidan talab qilinadi faqatgina jurati yetishiemas balki uni to’g’ri bajarish.Bir o’yinchining o’zlashtirishi masalan zarba qisqa va aniq raketkaning siltanishi natijasida zarbani raqibning ko’kragi va yuziga qaratilishi kerak.Pastki zarba o’yinning muhim zarbasi.
Qisqa vaqt ichida juda tez harakatlana olish kerak,tezlik texnikasini tarbiyalash uchun ,bu eng oddiy darslarni yaxshi o’zlashtirish va tezlikni oshirib borish sportchi e’tiborini tezlikga qaratish kerak.Bu vaqtda faqatgina mashq bajarishgina emas tezlik uchun bajariladigan mashqlar birinchi belgi bu charchoqni yengish tezlik uchun tavsiya qilinuvchi keying mashqlar,sport chizig’ida yugurish 30 – 60 metrga sakrash uchun mashqlar yerib yugirish 20 – 60 metrgacha.tennis to’pini bir qulda ilmoq juftlik o’yinlarini o’zlashtirish.Kuch o’yinning mohiyatidir,badmintonchidan tezlik va portlovchi kuchni tashkil qiladi 60 foiz zarbalar dunyo o’yinchilarining ichida sakrab zarba berishdir.Bu yunalishdagi keying mashg’ulotlar ham samara beradi.Tosh kutarish kuchlilikni 30 – 50 foizga ko’taradi bu mashqni tez - tez 12 -30 martagacha bajarish kerak,yengil atletika bilan shug’ullanish kerak.joyidan qo’zg’alish 10 – 40 metrga,maxsus sakrash va yugurish mashqlari,to’siqlar ustida sakrash.Sportchini bo’yi va tezligi kuchi tayyorgarligi maxsus test orqali tejshiriladi. Qayishqoqlik – bu harakatni boshqarish uchun katta qobilyat kerak.Harakatning yetib bormasligi paylarning harakatini qisqartiradi.Paylarning chuzilishi bilan to’g’ri texnikani o’zlashtirib bulmaydi.Texnik elementlar badmintonda umurtqa pog’analarini qimirlashini talab qiladi yelka tirsak paylari chuziladi.Qayishqoqlik yetarlicha yengil sifatga turlanadi bu yosh uchun ham foydali ayniqsa 11 – 14 yoshlar uchun juda foydali buni yoshi kattalar uchun ham o’ykazish foydali hisoblanadi cho’zilishni bajarish meyorida bulishi kerak bu mashqni bajarishdan oldin badanni qizdirish mashqini qilish kerak,chuzulish mashqlari ham yaxshi natija beradi bu mashqlarni 10 – 12 marta bajarish kerak .
