Mavzu: Badiiy gimnastika musobaqa qoidalari Reja

Mavzu: Badiiy gimnastika musobaqa qoidalari


Reja:
Badiiy gimnastikaning sport yo‘nalishi tarifi.
Musobaqalarning ahamiyati va turlari.
Olimpiya gimnastikasi: badiiy gimnastika qoidalari va hakamlik


Badiiy gimnastikaning sport yo‘nalishi
tarifi.
Badiiy gimnastika siklik mukammal koordinatsiyasini sport turi, uning asosiy vositalari quyidagilardan iborat:
Buyumsiz mashqlar (muvozanat, to‘lqinlar, siltashlar, sakrashlar, burilishlar);
Buyumlar bilan mashqlar (xalqalar, to‘plar, cho‘qmorlar bilan, arg‘amcha, tasma);
Klassik raqslarni elementlari
Xalq raqslari elementlari
Tarixiy raqslarni elementlari
Akrobatika mashqlari
Ritmik mashqlar
Pontomimo mashqlari
Asosiy gimnastikaning elementlari (URM, saf va amaliy mashqlar)
Boshqa sport turlari mashqlari

Badiiy gimnastikaning amaliy turi boshqa sportchilarni tayyorlashda foydalaniladi (sport gimnastika, aerobika, muz ustida uchish, sinxron suzish) va balet sirk artislarini tayyorlashda uchratish mumkin. Ularning vositasi raqslarni elementi muskullarini bo‘shatish mashqlari, to‘lqinlar, siltanitshlar, sakrashlar, burilishlar va x.k.

Badiiy gimnastika sport yo‘nalishi o‘zimizning vatanimizda va xorijda katta e’tiborga sazovordir.
Dasturlangan turkumlash mashqlariga maydonda erkin xarakat, raqslarni elementi, mimika, pontomimika bilan jo‘rlangan ritmik xarakatlar, osonlashtirilgan akrobatik mashqlar va musobaqaga to‘g‘ri keladigan mashqlar o‘ziga qamrab olgan.
Shunday qilib badiiy gimnastika - fanning o‘zlashtirish xarakatini tasavvur qilish san’ati hisoblanadi.
Badiiy gimnastika mashqlari asosan erkin xarakatni boshqarish bilan tariflanadi.
Sport gimnastika vakilini xarakatidan badiiy gimnastikaning erkin xarakati maydonda kam darajadagi tashqi sun’iy takrorlangan sharoiti bilan ham cheklangan xarakati bilan ajralib turadi.
Shuning uchun badiiy gimnastika jismoniy tayyorgarlikning tabiiy xolatda o‘zining tanasini, san’atini boshqarish bilan bog‘liq asosiy vazifa deb hisoblanadi. So‘nggi holat badiiy gimnastikaning mashg‘ulotlariga kerakli jismoniy sifatlarni tarkibini ma’lum darajada rivojlantiradi.
Ko‘rinib turibdiki, badiiy gimnastikada statik kuchni rivojlanishi va mukammalashtirish muammosi bo‘lishi mumkin emas yoki yelka kamarini tezligini kuchi, kuch chidamliligi, bular yorqin ta’kidlanmaydi.
Jismoniy sifatlardan egiluvchanlik (aktiv, passiv, tos son kamarida rivojlanishi) badiiy gimnastikada katta ahamiyatga ega. Bundan tashqari bu sport turi artistlik, musiqalilik, ritmni sezish, nozik xarakat koordinaiyasini rivojlanishini va mukammalashtirishni talab qiladi. Badiiy gimnastika mashqlari shug‘ullanuvchilardan organizm yurak tomirlariga va nafas olishi sistemalariga muhim talablarini bajarilishini talab qiladi.
Yurak urushini ko‘tarilishi klassifikatsion dastur mashqlarini bajarishda yurak urushini ko‘tarilishi, chegarama-chegaragacha kislorod xajmi va kislorod talabi, bunga dalil mashqlangan mashg‘ulotlar katta jadallik bilan o‘tadi (mashg‘ulot jarayonida puls o‘rtacha 148 daqiqada urush), shuning uchun mahoratli gimnastikachilar vegetativ sistemasi yuqori faollikni ta’minlovchi deb tariflanadi. Gimnastikachilarning xarakat tartibini murakkabligi o‘zaro bog‘lanmagan mashqlarni ko‘p xajmda bajarilishi kerakligini shartlaydi.
Bu gimnastikaning xotirasiga va shunga o‘xshash sifatlarga ijro etish, aniqlik va to‘liq ko‘rinish tasavvuri xarakatni aniq ifoda qilinish sifatlariga talab qo‘yiladi.
Mashqni bajarish sifati (artislik ko‘rinishi) ifodalovchi o‘zini nazorat qilish qobiliyatini shakillantirish va mushaklarni taranglatishni boshqarishi, diqqatni turg‘unligi, bir joyga jamlash va taqsimlash, sezgirlikni tezligi, tafakkurni tezligi, zukkolik, tanqid qilishni ustunligi shakillanishini talab qiladi.
Badiiy ginastikaning yuqorida bayon etilgan xususiyatlari sportchilarning faoliyatini asosay mashg‘ulot mashqlarida tariflanadi. Musobaqada o‘tadigan sharoitlar mashqlanishdagi sharoitlardan ancha farq qiladi.
+iyinchiliklarni smarali yechish uchun musobaqa faoliyatida bo‘ladigan (emotsional asab taranglashi mashqni boshlash, titrashi) gimnastikachi izlanuvchi, dovyurak, o‘zini tutgan muvozanatdan gimnastika talabchan muvaffaqiyatga intiluvchi bo‘lishi kerak.
Badiiy gimnastika kuprkurash turlarining kichik razryadli gimnastikachilar majbur dasturdan musobaqalashadi. Kattalar shartli va erkin. Undan tashqari dasturda juftlik va jamoatlik mashqlari buyumlar bilan tavsiya etiladi. Gimnastikachilar shaxsiy birinchilikda ko‘pkurash (alohida turlarda) guruhli mashqlarda va jamoat birinchiligida qatnashishi mumkin.
Erkin mashqlarning kompozitsiyasini hal qilish ahamiyati – badiiy gimnastika musobaqada sovringa moyillik haqida bildirishi va gimnastikachi musobaqada sovrinli o‘rinni egallashi mumkin.

Bosqichning asosiy vazifalari.

Ko‘nikma va bilimlarni maxsus kasb bilimlarni o‘zlashtirish, ularni biriktirish jarayonini bosqichini muhim vazifalaridan biri hisoblanadi.
Badiiy gimnastikani o‘tish vaqtida talabalarning dunyoqarashi tayyorgarligini mazmunini to‘ldirish uchun katta imkoniyatlar yaratiladi. Buning asosi gimnastikaning o‘quv ilmiy va amaliy fan hisoblanishidir.
Gimnastika bosqichida maxsus bilimlarni va ko‘nikmalarni mustahkamlab o‘zlashtiriladi.
O‘quv ish amaliyoti va jamoa pedagog turli shakillariga turli alohida ahamiyat ajratiladi.
Amaliy mashg‘ulotlarda shahsiy xarakat tayyorgarligini amalga oshiriladi. Musobaqalarning ahamiyati va turlari.
Musobaqalarning ahamiyati, uni tashkil qilish, musoqaba turlari, dasturi, nizom ishlab chiqish tartibi, tayorgarlik ko’rish, musobaqa o’tkazish, joy tanlash. Gigiyenik talablar, hakalik qilish. Musobaqa bosqichlari, yakunlash, mukofotlash, hisobot berish. Gimnastika musobaqalari – o’quv trenirovka jarayonining tarkibiy qismidmr. Ular shug’ullanuvchilarning gimnastikadan tayyorgarligini tekshirish asosiy usilidir. Musobaqalar muayyan bir o’quv davri uchun (chorak, semestr, yarim yillik, butun o’quv yili) o’quv ishiga aniq va obektiv ravishda yakun yasashga yordam beradi. Shuningdek, ular musobaqa qatnashchilarining ahloqiy- irodaviy tayyorgarligini tekshirishning samarali vositasi bo’lib hizmat qiladi va jamoatchilik uyushqoqlik va intizomlilik hissini rivojlantiradi va shuningdek, iroda va jasoratni tarbiyalashga yordam beradi. Musobaqada u yok i bu tashkilot qatnashchilarining ko’rsatgan natijalariga qarab o’quv mashg’ulot jarayonining kelajagidagi yo’nalishi belgilanadi. O’quv mashg’ulot ishining uslublariga o’zgartirishlar kiritiladi. Bundan tashqari, musobaqalar eng zo’r ko’rgazmali targ’ibot vositasidir. Yaxshi tashkil qilingan va tantanali o’tkazilgan musobaqalarni qatnashchilar ham tomoshobinlar ham uzoqvaqt eslab yuradilar . Gimnastikaning yoshlar o’rtasida keng tarqalishiga va ularninggimnastika seksiyalari, sport klublarining mashg’ulotlpriga muntazam qatnashib yurishlariga jalb etadi. Turli tashkilotning muassasalari shu jumladan umumtalim maktablari o’rta va oliy yurtlari hamda KSJ (ko’ngilli sport
jamiyati)ning sport ishida gimnastika musobaqalarini uyushtirish va o’tkazish yuorasida muayyan ananalar poydo bo’ladi. Ular maqsadi, shakli. Ko’lami va xarakteriga qarab qo’yidagi turlarga ajratiladi: 1. Yo’nalishi (maqsadi bo’yicha: o’quv saralash
musobaqalari,o’rtoqlik uchrashuvlari, ommaviy musobaqalar osonlashtirilgan,dastur , ko’p kurash bo’yicha va hokazo.) 2. Sinov shakli bo’yicha: shaxsiy, guruhda va shaxsiy guruh
musobaqalarini . 3. Ko’lami bo’yicha: tuman, shahar viloyat va boshqalar.
4. Bakiligi bo’yicha: hududiy va muassasa musobaqalari. 5. Harakteri bo’yicha: tasniflangan, tasnif qilinmagan, yopiq ochiq musobaqalar, tanlovlar sahifali musobaqalar odatda har bir musobaqaga bir necha vazifa qo’yiladi. Musobaqalarning vazifasi, qatnashchilarning tarkibi va o’tkazilish shart-sharoitiga, qarab dasturlar bir – biridan jiddiy qilishi mumkin.
O’zbekistonda jismoniy madaniyat vosita va metodlarining yagona sistema si yaratilgan. Mazkur vositalarning biri bo’lgan gimnastika bu tizimda haqli ravishda muhim o’rin tutadi. Gimnastika mashg’ulotlari Davlatimiz oldiga qo’ygan eng oliy maqsadlardan biri «Yosh avlodni bolalik chog’idan boshlab jismoniy jihatdan sog’lom qilib tarbiyalashni, ularga jismoniy va manaviy kuchlarini garmonik tarzda rivojlantirishni taminlash» vazifasini hal qilishda yordam beradi.«Gimnastika» yunoncha «gimnos» o’zidan kelib chiqqan bo’lib, «yalang’och» degan ma’noni anglatadi. Shuningdek, yunoncha «Gymnostke» (gymnazo-trener, mashq qilaman) so’zlarining kishi salomatligini mustahkamlash, uni har tomonlama jismonan tarbiyalash va harakat qobiliyatlarini, kuchi, chaqqonlik, harakat tezkorligi, chidamliligi va boshqa xususiyatlarini takomillashtirish uchun ishlatiladigan maxsus tanlangan jismoniy mashqlar, metodik usullarning sistemasi, degan ma’nosi ham bor. Qo’yidagilar uning asosiy vazifalaridir:1. Inson organizmi forma va funksiyalarini kishilarning jismoniy qobiliyatlarini har tomonlama takomillashtirishga, salomatligini mustahkamlashga, uzoq yillar davomida faoliyat ko’rsatib yashashlarini ta’minlashga yo’naltirilgan mukammal rivojlantirish.
2. Hayotiy muhim harakat ko’nikma va malakalarni (shu jumladan, amaliy va sport ko’nikmalarini) shakillantirish va maxsus bilimlar bilan qurollantirish.3. Ahloqiy-irodaviy va estetik xislatlarni tarbiyalash, ko’p asrlik tajriba va jismoniy tarbiya sohasidagi zamonaviy fan y utuqlari asosida yaratilgan gimnastika komil inson tarbiyasi uchun yanada keng tadbiq etiladigan bo’ldi.Ayniqsa bolalar va o’smirlarni jismoniy shakillantirishda gimnastikaning ahamiyati katta. Gimnastikaning xilma-xil vosita metodlari yordamida boshlang’ich jismoniy tarbiya vazifalari muvoffaqiyatliroq hal qilinadi, bolalar va o’sirlarda jismoniy hamda harakat qobiliyatlarini rivojlantirish uchun asos yaratiladi. Ularning funksional va ko’nikish imkoniyatlari ancha kengayadi.Gimnastikaning juda katta gigiyenik – sog’lomlashtirish ahamiyati bor. Qadimgi dunyoning atoqli mutafakkirlaridan biri pultarx gimnastikaning sog’lomlashtirish ahamiyatiga baho berib: «Gimnastika medisinaning shifobaxsh qismidir» degan edi. Gimnastika bilan hamma bolalar, kattalar, keksalar-u yoshlar, yaxshi tayyorgarlik ko’rganlaru endi boshlovchilar, sog’lom kishilaru va hatto notob kishilar shug’ullanishlari mumkin. Gimnastika bilan maktabgacha yoshdagi bolalar muassasalarida maktablarda, o’rta va oliy o’quv yurtlarida, sport klublarida, ishlab chiqarish kolektivlarida va davolash pansionlarida, dam olish uylari hamda sanatoriyalarda, O’zbekiston armiyasi va flotida ham shug’ullaniladi.
Gimnastika bilan ko’plab o’z uylarida radiodan eshitib, televizordan ko’rib turi uy sharoitida shug’ullanadilar. Gimnastika bunchalik tez yoyilganligiga sabab, uning vositalarining barchaga tushunarli va xilma xil ekanligiga, jismoniy tarbiyaning turli vazifalarini hal qilish uchun mashqlar tanlash imkoniyati katta ekanligidadir.Gimnastika mashg’ulotlarida hayotiy zarur malaka hamda ko’nikmalar ortiriladi va takomillashtiriladi . «Mehnatga va vatan mudofasiga tayyor bo’lish aholining jismoniy tayyorgarligini baholash bo’yicha jismoniy tarbiya va sport» majmui «Alpomish va Barchinoy» maxsus test norma talablarini bajarish talab etiladi. Gimnastikaning talimiy ahamiyati ham juda katta. O’quvtopshiriqlari aniq taqsimlanishining shartlilig, harakatlar analiz iva sintezining keng ishlatilishi, o’rganilgan harakat faoliyatining xilma -xil ijro variantlarida murkkablashtirish, harakatlari cheksiz kombinatsiyalash, forma va konbinasiya jihatidan xilma-xil bo’lgan juda ko’p jismoniy mashqlarni o’rganish bularning hammasi shug’ullanuvchilarga o’zlarining harakat imkoniyatlarni baholashni va harakat faoliyati umu miy qonuniyatlarni aniqlab olishni o’rganish imkonini beradi.Gimnastika insonni estetik tarbiyalashning samarali vositasi hisoblanadi. Gimnastika mashqlarining ijro etish texnikasining gimnastikaga xos uslub talab qiladigan darajada mukammal bo’lishi
uchun harakatlar ravon va ifodali bo’lishi kerak. Gimnastika bilan
shug’ullanish natijasida kelishgan qaddi-qomatga ega bo’linadi.
Gimnastikaning pedagogik ahamiyati ham juda katta. Gimnastika
bilan shug’ullanuvchilar milliy istiqlol g’oyaviylik va onglilik ruhida,
aktivlik va mehnatga ijodiy munosabat bo’lish ro’hida tarbiya topadilar.
Mashg’ulotlarning qat’iy bir tartibda bo’lishi, ta’lim berish jarayoni
shug’ullanuvchilarning maksimal aktivligida tashkil etish – bularning
hammasi ularni intizomli qiladi. jismoniy tarbiya jarayoniga e’tibor
bilan qarashga odatlantiradi.
Nihoyat gimnastika aqliy ta’lim bilan jismoniy tarbiya birligining
yorqin namunasidir. Gimnastikada qo’llaniladigan usullar
shug’ullanuvchilarning intellektual faoliyati aktivligini rag’batlantirish
imkonini beradi. Markaziy nerv sistemasining moyilligini, uning muskul
faoliyatining turli holatlariga moslashga olish qobiliyatini
shakillantirishga yordam beradi. P.F.Lesgaft gimnastikaning maktabdagi
ahamiyatini baholab, bunday deb yozgan edi: «Aqliy va jismoniy ta’lim
o’zaro shunchalik chambarchas bog’lanib ketadiki, natijada ular
maktabning ajralmas vazifasini tashkil etadi: chunki har qanday yoqlama
rivojlanish ta’lim berishdagi uyg’unlikni buzadi, albatta sharoit yaratib
bermoqda».
O’zbekistonda jismoniy tarbiya o’zaro aloqador ikki yo’nalishda
amalga oshiriladi. Bulardan biri umumtayyorlov yo’nalishi bo’lsa,
ikkinchisi ixtisoslashgan amaliy (professional – amaliy, harbiy – amaliy
va sport – amaliy) yo’nalishdir. Gimnastikaning vositalari, uning
mashg’ulotni tashkil etishdagi metod va usullari har ikala yo’nalishda
ham keng qo’llaniladi. Yuqorida qayd etib o’tganimdek, gimnastikaning
o’ta ta’sirchanligi, boshlang’ich jismoniy tarbiya bosqichlarida,
insonning jismoniy qobiliyatlarini har yoqlama va garmonik
rivojlantirish poydevori yaratilayotgan vaqtda namayon bo’ladi.
gimnastikaning bu asosiy funksiyasi uning ko’p asrlik taraqqiyoti tarixi
mobaynida shakillandi va qaror topdi. Bu uning jismoniy tarbiyaning
ko’p yoqlama mazmunidagi aniq vazifasini tashkil etadi. Gimnastika
mashqlarining xilma-xilligini hisobga olgan holda ta’sir etishi qat’iy bir
tartibda olib borilsa, ular kishi organizmining ayrim sistemalariga tanlab
va loqal (aloxida bo’limlariga) ta’sir ko’rsatadi. Bu esa gimnastikadan
jismoniy tarbiyaning amaliy ixtisoslashgan farmonlarida foydalanishni
belgilab beradi. Gimnastikadan ayrim sport turlarida (suzuvchi
gimnastikasi, bokschi gimnastikasi, futbolchi gimnastikasi va
hokazolarda foydalanish) gimnastikadan ana shunday amaliy
ixtisoslarda foydalanish mumkin, degan gapga yaqin misol bo’lishi
mumkin.
Sport faoliyatida gimnastianing uchta mustaqil turi bor: sport
gimnastikasi, akrobatika va badiiy gimnastika. Sport gimnastikasi –
sportning Olmpiada turi. Olimpiya o’yinlari qayta tiklangan (1896) dan
beri gimnastika hozirgi Olimpia o’yinlari qatoridan mustahkam o’rin
eganlab kelmoqda. Akrobatika va badiiy gimnastika musobaqalarning
oliy formasi – birinchiliklaridir.
Jismoniy tarbiya vositasi sifatida gimnastika uzoq vaqt mobaynida
rivojlanib kelgach. Uning qaror topishi ijtimoiy tuzum o’zgarishi bilan
odam haqidagi fanning rivojlanishi bilan, shuningdek urush qilish
usullarining o’zgarishi bilan bog’liq bo’lgan. Bular gimnastikaning
mazmunan o’zgarishiga, uning o’qitish metodikasi va hatto mashqlarni
bajarish texnikasining o’zgarisha ham muhim ta’sir ko’rsatgan.