Mavzu: Axborot haqida tushuncha. Axboriy jarayonlar. Darsning maqsadi

Grafik ko’rinish Raqamli ko’rinish

0	0	0	0	1	1	1	1
0	0	0	1	1	1	1	1
0	0	1	1	1	1	1	0
0	1	1	1	1	0	0	0
1	1	1	1	0	0	0	0
1	1	1	1	0	0	0	0
1	1	1	0	0	0	0	0
1	1	0	0	0	0	0	0

Endi biz yuqoridagi 2 jadvaldagi rakamlarni ranglab chikamiz va natijada yuqoridagi grafikni kompyuterda qanday qilib rastrli ko’rinishgao’tishini ko’ramiz:
Rastr

				1	1	1	1
			1	1	1	1	1
		1	1	1	1	1
	1	1	1	1
1	1	1	1
1	1	1	1
1	1	1
1	1

Bizning ushbu ko’rinishimizda to’rni kattaroq olganimiz uchun tasvirimiz unchalik aniq chiqmadi. To’rni qanchalik kichik va zich olsak, kompyuterdagi tasvir haqiqiysiga shunchalik yaqin bo’ladi. Tasvir chizilganda har bir katakdagi chiziq va uni qaysi rang bilan chizish yoki belgilash kerakligi belgilab qo’yiladi.
Rastrli grafik muharrirlarining eng ommaviy va eng mashhurlari bu Paint va Photoshop dasturlaridir. Paint dasturida chizilgan rasmlar *.bmp kengaytmali fayllarda saqlanadi. Uning ma’nosi Windows Bitmape – Windowsning Vit kartasi demakdir. Bulardan tashqari *.jpg, *.gif, *.pdf, *.tiff va boshqa kengaytmali fayllarda saqlanadi.
Rastrli grafikaning asosiy kamchiligi bu tasvirni kattalashtirish ya’ni masshtablashtirishda tasvirni buzilishidir. Chunki tasvir kattalashganida uni hosil qilgan nuqtalar hajmi ham kattalashadi.
Vektorli grafikada tasvirlar chiziklar vositasida hosil qilinadi. Chiziq sifatida egri va to’g’ri chiziqlardan foydalanadi. Shuning uchun vektorli grafikada yaratilgan tasvirlar juda aniq chiqadi. Vektorli grafika reklama agentliklarida, dizaynerlik byurolarida keng qo’llaniladi. Vektorli grafik dasturlarni eng mashhurlari bu Adobe Illustrator, Macromedia Freehand, Corel Draw va boshqalar kiradi.
Rastrli grafika hisoblanuvchi grafikadir. Bunda yaratilayotgan tasvirlar tenglamalar va ularning sistemalari vositasida hosil qilinadi. Shuning uchun bunday dasturlarda hosil qilingan dasturlar katta hajm egallamaydi. Chunki xotirada tasvir emas uni hosil qiladigan tenglamalar saqlanadi.
Fraktal grafika badiiy kompozisiya yaratish- bu tasvirni chizish yoki jihozlash emas, balki uni dasturlashdir, ya’ni bunda tasvirlar formulalar yordamida quriladi. Fraktal grafika odatdao’yin dasturlarida qo’llaniladi.


25-Mavzu: Photoshop rasterli grafik muxarriri haqidaumumiy tushuncha.

1. Photoshop grafik redaktorining vazifasi va unda ishlash

2. Grafik redaktorning menyular qatori bilan ishlash
3. Grafik redaktorning asboplar paneli bilan ishlash
4. Grafik redaktorlarda amaliy ishlar bajarish (kasbiy faoliyati doirasida)
Maqsad: Talabada Photoshop grafik redaktori to’\risida bilimlarni shakllantirish.
Natija: Talaba Photoshop grafik redaktori to’\risida biladi;
Talaba Photoshop grafik redaktorida ishlay oladi;
Talaba Photoshop grafik redaktorida faoliyat sohasiga kerakli ishlarni bajara oladi.
ADOBE PHOTOSHOP Windows muhitida ishlovchi kompyuterlar uchun mo’ljallangan elektron ko’rinishdagi fototasvirlarni tahrir qiluvchi dasturdir.
Adobe Photoshop tasvir tahrir qiluvchisi yordamida fotosuratlarga qo’shimcha kiritish, fotosuratdagi do\larni o’chirish va eski rasmlarni qayta ishlash va tiklash, rasmlarga matn kiritish, qo’shimcha maxsus effektlar bilan boyitish, bir fotosuratdagi elementlarni o’zgartirish, almashtirish mumkin. Adobe Photoshop imkoniyatlari keng qamrovli bo’lib, kitoblar, gazeta va jurnallarni turli-tuman rasmlar bilan boyitishda katta qulayliklar yaratadi.
Adobe Photoshop ayniqsa jurnalistlarning, rassomlarning ijodiy imkoniyatlarini to’la amalga oshirishlarida yordam beradi. Jurnalistika va bevosita matbuot yoki nashriyot sohasiga aloqodor bo’lgan shaxslarning mazkur dastur bilan ishlashni bilishi ular uchun qo’shimcha imkoniyatlarni yaratib beradi.

Adobe Photoshop dasturi quyidagicha ishga tushiriladi :

1. Pusk menyusi Programmo’ bandining Photoshop belgisida «sichqoncha» ni bosiladi.
2. Windows ishchi stolida mavjud Adobe Photoshop uchun maxsus belgida «sichqoncha» ning chap tugmasi ikki marta bosiladi.
Dasturidan chiqish uchun quyidagi usullarni biridan foydalanish mumkin:
Alt + F4 tugmalarini birgalikda bosish.
Fayl menyusidagi Vo’xod buyru\ini tanlash bilan.
Ekranning yuqori qismi o’ng burchagida joylashgan
belgisini bosish yoki Zakro’t buyru\ini bajarish bilan.

Savollarga quydagicha javob berish zarur:

DA – kiritilgan matni o’zgarishlarni saqlash va dasturilan chiqish uchun.
NET – kirtilgan matnda o’zgartirishlar saqlanmagan xolda dasturidan chiqish uchun.
Otmena - dasturda ishlashni davom ettirish uchun.
Adobe Photoshop dasturi ishga tushirilgandan so’ng ekranda Adobe Photoshop tasvir tahrir qiluvchi oynasi hosil bo’ladi.
Adobe Photoshop oynasining yuqori qismida sarlavha satr va Windows ga xos elementlar joylashadi. Sarlavha satridan so’ng menyu satri joylashadi. Menyudagi kerakli buyruqlarni tanlashingiz mumkin.
26-Mavzu: Corel draw vektorli grafik muxarriri haqida
umumiy tushuncha.

Corel Draw dasturining asosiy texnologik prinsipi - bu obyektlar bilan ishlash. Obyekt deb-ustida xar xil ishlarni bajarish imkonini beruvchi tushunchaga aytiladi. Foydalanuvchi obyektlar ishlash jarayonida ular ustida xar ishlarni bajarishga to’\ri keladi.

Obyektlar bilan quyidagi ishlarni bajarish mumkin:

A) Belgilash

B) Uchirish
V) Nusxa olish va nusxani qo’yish.
G) Bir nechta obyektlarni belgilash.
D) Kattalashtirish va kichraytirish.
Е) Obyektni siljitish.
J) Belgilashni olib tashlash.

Юqorida ko’rsatib o’tilgan ishlarni bajarishning bir nechta usullari mavjud. Biz faqat bittasida to’xtalib o’tamiz.

Obyektlarni yaratish uchun ekranning chap burchagida joylashgan «+urollar paneli»dan foydalaniladi.
Xujjatga qo’yilgan obyektni belgilash uchun shu obyekt ustiga sichqoncha ko’rsatkichi olib borilib chap tugmasi bir marta bosiladi. Natijada obyekt belgilanadi. Я’ni 1-rasmda ko’rsatilganidek 8ta markerga olinadi. Bu usul yordamida ixtiyoriy obyektlarni belgilash mumkin.
Шu joyda bir narsani eslatib o’tish joizki, kerak bo’lsa boshqa dasturlardan ham obyektlarni qo’yish mumkin.
Belgilangan obyektni o’chirish uchun esa klaviaturada «Delete» tugmasi bosiladi. Natijada shu rasm o’chadi.
Belgilangan obyektdan nusxa olish uchun esa Edit-Copy amallari bajariladi. Natijada shu obyektdan nusxa olinadi.
Nusxasini qo’yish uchun esa Edit-Paste amallari bajariladi.
Ёki belgilangan obyektdan boshqa usul yordamida ham nusxa olish mumkin, ya’ni Edit-Dublikate amallari bajarilsa kifoya.
Bir nechta obyektlarni birlashtirish ya’ni gruppalash uchun, avvalam bor, bu obyektlar belgilanadi. Xamma obyektlarni belgilash uchun klaviaturada Shift tugmasi bosiq turilgan xolda obyektlar birma-bir belgilanib chiqiladi. (Юqoridagi ko’rsatib o’tilgan usul yordamida).

Obyekt (obyektlarni) kattaligini o’zgartirish uchun bu obyekt (obyektlar) belgilanadi. Natijada 2-rasmda ko’rsatilganidek ular ustida markerlar xosil bo’ladi.

Marker ustiga sichqoncha ko’rsatkichi olib borilib chap tugmasi bosiq turilgan xolda obyektga kerakli kattalik beriladi. Obyektning kerakli kattaligi xosil qilib bo’lingandan so’ng sichqoncha chap tugmasi qo’yib yuboriladi.
Bir narsani aytib o’tish joizki, belgilangan obyektlarni aylantirish xam mumkin. Buning uchun belgilangan obyektlar ustiga sichqoncha ko’rsatkichi olib borilib chap tugma bir marta bosiladi. Natijada 3-rasmda ko’rsatilgan xolat vujudga keladi.
Rasmda ko’rinib turilganidek Markerlar boshqa ko’rinishni oladi. Ular ustiga sichqoncha ko’rsatkichi olib borilib chap tugmasi bosiq turilgan xolda obyektlarni xoxlagan burchakka burish imkoniyati bo’ladi.
Belgilashni olib tashlash uchun klaviaturada Ctrl tugmasi bosilsa kifoya.
Шuni aloxida ta’kidlab o’tish joizki, obyekt (obyektlar) belgilanganda qo’shimcha qurollar qatori paydo bo’ladi. Bu qurollar yordamida obyektlarni kattaligini o’zgartirish, boshqa obyektlarga nisbatan joylashish xolatlarini, burchak ko’rinishlarini xam o’rnatish mumkin. (4-rasm)
Nazorat savollari:Obyekt deganda nimani tushunamiz?
«+urollar qatori» (Property bar: Rectangle) yordamida qanday ishlarni obyektlar ustida bajarish mumkin?
Obyektlarni yaratishning qanday boshqa usullarini bilasizlar?
Klaviatura yordamida qanday qilib obyektlardan nusxa olib, nusxani qo’yish mumkin?
+anday qilib boshqa dasturlardan Corel Draw dasturiga boshqa obyektlarni ko’chirish mumkin? 2. Obyektlar yaratilgandan so’ng, chegaralarga va ichki qismiga rang berish mumkin. Bu ishlarni xar xil usullar yodamida bajarish mumkin.
Obyektning chegaraga va ichki qismiga rang berish uchun Corel Draw oynasining o’ng qismida joylashgan ranglar palitrasidan foydalanish mumkin.
Obyekt belgilanib kerakli rang ustiga sichqoncha ko’rsatkichi olib borilib chap tugma bir marta bosiladi, natijada obyektnigg ichki qismi kerakli rangni oladi, tashqi chegaraga rang berish uchun esa yuqoridagi ishlar bajariladi, faqatgina chap tugma o’rniga o’ng bosiladi.
Rangdan tashqari obyektlarga xar xil fonlar berish mumkin. Bu to’\risida xozir to’xtalib o’tamiz.
Buning uchun Corel Draw oynasida qo’shimcha oynani xosil qilish kerak-Objekt Properties oynasini. (bu oynani quyidagicha xosil qilish mumkin: Obyekt ustiga sichqoncha ko’rsatkichi olib borilib, o’ng tugmasi bosiladi, chiqqan buyruqlar ichidan-Properties buyru\i tanlanadi.
- Objekt Properties oynasida mavjud bo’lgan tugma, bu tugma yordamida obyektlar ichki qismiga fon berish mumkin. Bu tugma bosilgandan so’ng, qo’shimcha tugmalar xosil bo’ladi:

36-Mavzu: Zamonaviy dasturlash tillari va ularning tasnifi.

Dasturlash tillari paydo bulishidan oldin dasturlar mashina kodlarida (mahina kodi - prosessor tomonidan bajariladigan xotiradagi instruksiyalar kema-ketligidir) tuzilar zdi. Katta -katta dasturlarni tuzishda juda kup vakt talab kilinar, ularni xatolarini tuzatish juda kiyin, modifikasiyalash esa kup xollarda ilojsiz edi. Шularni xisobga olib, inson uchun tushinarli bulgan dasturlash tillarini tashkil kilish muammosi paydo buldi. Dasturlash tillari inson uchun tushinarli bulgan dasturlarni tuzish imkonini beradi. Bunday datsurlarning matnini mashinalarlarda bajarish uchun, ularni mashina kodiga aylantirish zarur. Buning uchun traslyator deb ataluvchi maxsus dasturlardan foydalaniladi.

Traslyatorlar ikki xil kurinishda buladi: interpritator va kompilyator.
Interpretator - dastuning xar bir operatorini oralik kodga tarjima kilib, mashina kodiga aylantiradi va uni bajarishga kirishadi. Kompilyator - dastur matnini tulaligicha mashina kodiga aylantirib, uni bajarishga kirishadi..
Birinchi dasturlash tili - assembler bulib, bu til past pogonadagi til turiga kiradi. Dasturning xar bir katori -bitta mashina komandasiga mos tushadi. Assembler tilida katta-katta dasturlarni yozish juda kiyin , shuning uchun keyinchalik yukori pogonadagi dasturlar yaratildi. Bularga
Beysik, Paskal, Fortran, Si va xokozolar kiradi.
Paskal - 1969 yilda Syurix texnika universiteti professori N.Virt tomonidan yozilgan bulib, talabalarga dasturlar tuzishni urgatishga muljallangan.
Satr xolati anik xarakatlarni kanday tugmachalar еki katorlar еrdamida bajarish mumkin ekanligini bildiradi. Ekrandagi kalit katori sichkoncha еrdamida boshkariladi. Berilgan komandani bajarish uchun sichkoncha shu satrga urnatilib , chap tugmacha bosiladi. Masalan, asosiy menyuga utish uchun F10 еki “F10 Menu” katoriga sichkoncha kursatgichi urnatilib,tugmacha bosiladi.
Turbo-Paskal taxrirlagichi bir nechta fayllarni bir vaktning uzida taxrirlash imkoniyatini beradi.
Taxrirlagichga kirish uchun "File" menyusida "New" komandasini tanlash kifoya kiladi. Ekranda NONAME00.PAS nomli darcha paydo buladi. Kursor darchani chap tepa burchagida urnatiladi. Bir vaktning uzida bir nechta taxrirlagich darchasini ochish uchun "New" komandasi bir necha marotaba bajariladi.
Taxrirlagich komandalari WD matn taxrirlagichi komandalari kabidir.

Tabl. 1.1. Kursorni siljitish komandalari

Tugmacha	Xarakat
,	Bitta belgi chapga еki ungga
, 	Bitta satr tepaga еki pastga
Home	Satr boshiga
End	Satr oxiriga
PgUp, PgDn	Bitta bet tepada еki pastga
Ctrl- 	Bitta suz chapga
Ctrl- 	Bitta suz ungga
Ctrl-Home	Darcha boshiga
Ctrl-End	Darcha oxiriga
Ctrl-PgUp	Fayl boshiga
Ctrl-PgDn	Fayl oxiriga
Ctrl-Q-B	Blok boshiga

Taxrirlagichga matnni olib kirish ikki xil rejimlarda bajariladi:

еzuvga kushish (insert) va kayta еzish (overwrite). Rejimlar almashinishi INS tugmacha еrdamida amalga oshiralidi. Rejim almashinuvi ruy bergan paytda kursor xolati uzgaradi. Kolgan komandalar guruxi tayer matnlarni korrektirovka kilish uchun muljallangan. Komandalar ruyxati 1.2 tabl.da berilgan.

1.2- tabl. Kushish va uchirish komandalari

Tugmacha	Xarakat
Ins	Uchirish/еkish kushish rejimi
Del	Kursor xolatida belgi uchirish
Backspace	Kursordan chapdagi belgini uchirish
Ctrl-Y	Katorni uchirish
Ctrl-Q-Y	Kursor turgan joydan kator oxirigacha bulgan belgilarni uchirish
Ctrl-N	Katorni kushish

Bloklar bilan ishlash.

Blok bilan ishlashdan oldin matnda blokni ajratib olish kerak. Bu kuyidagicha amalga oshiriladi: Kursorni ajratish kerak bulgan matni boshiga kuyib CTRL-K-B ni birgalikda bosiladi, sungra kursorni blok oxiriga urnatib CTRL-K-K bosiladi. Keyin ekranda ajratilgan blok kerakli rangda paydo buladi. Bloklarni ajratish uchun SHIFT-,,, yunaltiruchi tugmachalardan еki bulmasa sichkonchadan foydalanish mumkin. Bloklar bilan ishlash 1.3.- tabl.da berilgan.

1.3. tabl. Bloklar bilan ishlash komandalari

Tugmacha	Xarakat
Ctrl-K-C, Shift-Ins	Blokdan nusxa olish
Ctrl-K-Y, Ctrl-Del	Blokni uchirish
Ctrl-K-V, Shift-Del	Blokni surib kuyish
Ctrl-K-H	Blokni rangini ajratish
Ctrl-K-P	Blokni chop etish
Ctrl-K-R	Blokni diskdan ukish
Ctrl-K-W	Blokni diskga еzish