Mavzu: Axborot haqida tushuncha. Axboriy jarayonlar. Darsning maqsadi

4-Mavzu: Shaxsiy kompyuterlar tasnifi va tarkibi. Asosiy va qo’shimcha qurilmalari.
Informatika — bu axborotning nafaqat umumiy xususiyatlari, balki unga avtomatlashtirilgan ishlov byerishning uslublari, jarayonlari va tyexnik vositalarini o’rganuvchi fandir. Avtomatlashtirilgan ishlov byerish jarayonlarining asosini axborotni yig’ish, talkin qilish, Saqlash, qayta ishlash va uzatish tashkil qiladi. Bu jarayonlar xisoblash tyexnikasi, jumladan, EHMlar yordamida amalga oshiriladi.
Utgan asrning 40-yillaridan boshlab univyersal EHMlarning davri boshlandi dyesa bo’ladi. Ularning tarakkiyotini avlodlarga bo’lib o’rganish tajribasi kyeng kullanib kyelingan. Ayni paytda EHMda kullanilgan radiotyexnik elyemyentlar bazasi hamda dasturiy ta`minoti kabi tasnif byelgilari bo’yicha avlodlarga ajratishdan xam foydalanilgan. Lyekin yana bir tasnif byelgisi — EHMning arxityekturasidagi farqiga qarab xam u yoki bu avlodga ajratish maqsadga muvofikdir. Bunga oid gapni «bazaviy EHM»ning arxityekturasi, ya`ni abstrakt modyelidan boshlaymiz.
Ushbu EHM tarkibidagi arifmyetik — mantikiy, boshqarish, xotira, axborotni kiritish va chiqarish kabi qurilmalar uning arxityekturasini tashkil etadilar.
Univyersal EHMlar arxityekturasiga qarab quyidagilarga bo’linadi:
Birinchi avlod EHMlari — bu tarkibida tyezkor xotira qurilmasi xam bor bo’lgan «bazaviy EHM»dir.
Ikkinchi avlod EHMlari — bu birinchi avlod mashinasidan tarkibida tashki xotira qurilmasi xam borligi bilan farq qiladi;
Uchinchi avlod EHMlari — bu ikkinchi avlod mashina­sidan tarkibida axborot almashuv qurilmasi(kanal) xam borligi bilan farq qiladi. Kanal tyezkor xotira bilan EHMning tashki qurilmalari orasida axborot almashu­viga imkon byeradi. Shu tufayli ko’p dasturli (bir vaqtning o’zida, misol uchun, axborotni chop etish, musikani ijro etish, ma`lumotlarni kiritish va xokazo) ryejimni amalga oshirish mumkin bo’ladi. BESM-6, YeS EHM va boshqalar uchinchi avlod mashinalari sirasiga kiradi.
Turtinchi avlod EHMlari — bu uchinchi avlod mashinasidan tarkibida xar biri parallyel ravishda ishlay oladigan ikki va undan ko’p prosyessorlar borligi bilan farq qiladi. Chyegyet, El`brus-2 kabi EHMlar turtinchi avlodga mansub. Uz vaqtida Toshkyentdagi «Algoritm» zavodida ishlab chiqarilishi mo’ljallangan El`brus-2 EHM tarkibida xar biri syekundiga 1 mln amaliyotlarni bajarish imkoniyatiga ega bo’lgan 10 ta prosyessor bor.
Shu urinda ta`kidlash kyerakki, o’quv muassasalaridagi eng zamonaviy shaxsiy komp`yutyerlar xam bitta prosyessorli bo’lgani tufayli uchinchi avlodga mansub. Ayni payt­da ayrim idoralar kuchli syervyerlar (ikki va undan ko’p prosyessorlarga ega bo’lgan, ya`ni turtinchi avlod komp`yutyerlari)dan foydalanmokdalar.
Byeshinchi avlod EHMlari — bu turtinchi avlod mashinasidan tarkibida intyellyektual intyerfyeys (bilimlar bazasi, masalalarni avtomatik ravishda yechishning dasturiy ta`minoti va muloqot prosyessori borligi bilan farq qiluvchi, univyersal sun`iy tafakkur mashinalaridir.
Univyersal EHMlarning rivojlanish tarixida aloxida urinni komp`yutyerlar egallab kyelmokdalar. Komp`yutyerlar davri 1971 yilda AKShda mikroprosyessor kashf etilgandan boshlangan dyesa bo’ladi. Komp`yutyerlarni ishlab chiqarish avvaliga asosan APPLE firmasi, kyeyinchalik (1984y.) esa, IBM firmasi maxsulotlari xisobiga kyengayib bordi.
Xozirda APPLE firmasi «MAKINTOSh» rusumdagi komp`yutyerlari bilan, ayniksa, AKShning o’zida tanilgan bo’lsa, IBM komp`yutyerlari dunyoda kyeng tarqalgan. Shu sababli aynan IBM komp`yutyerlarining arxityekturasi va asosiy qurilmalari ustida tuxtalib utamiz.
Komp`yutyerning arxityekturasini quyidagicha tasvirlash mumkin: