|
AMALIY MASHG‘ULOT
MAVZU: AVTOTRANSPORT KORXONALARIDA ISH XAQI
Ishdan maqsad: Xalq xo‘jaligini xar bir ishlab chiqarish tormoqlarida moddiy nematlarni taqsimlashning o‘ziga xos usullarini hamda uning asosiy ishlab chiqarish vositaiari muikchiiikning xarakterini tashkil qilishni o‘rganish.
Umumiy ma'lumotlar: Mehnat miqdori va sifatiga qarab xaq to‘lash ishlovchilarni o‘z malakalarini oshirishdan, mexnat unumdorligini o‘stirishdan va pirovard natijada umumiy natijalarga shaxsiy xissani ko‘paytirishdan moddiy manfaatdoriigini taminiaydi. Ishchiiar va xizmatchiiar daromadiarining asosiy qismini ish xaqi tashkii qiiadi.
Ish xaqi ishiovchiiar mexnatining miqdori va sifatiga qarab, miiiiy daromadni bir qismini taqsimiashiga aytiiadi.
Ishchi va xizmatchiiar mexnatiga haq to‘lash tarif sistemasiga asoslanib, u tarif stavkasi va setkasi, tarif-maiaka spravochnik va iavozim ish xaqiaridan iborat.
Tarif stavkasi - muayyan malakali ishchining markazlashgan tartibda belgilangan soatlik, kunlik va oylik ish xaqi.
Avtomobii transportida ishchiiarning tarif stavkasi uiarning ishiash sharoitiga, mutaxasisligiga bog‘liqdir. Masalan, yuk tashuvchi avtomobilda ishlovchi xaydovchilarning tarif stavkasi avtomobilni guruxiga, yuk ko‘tarish qobiliyatiga qarab o‘zgarsa, avtobusdagi xaydovchiiar uchun esa, avtobusni uzuniigiga (yo‘lovchi sig‘imiga) va uning bajarayotgan ishiga bog‘liqdir.
Xalq xo‘jaligining boshqa tarmoqlari kabi avtomobil transportida xam ishchilarga xaq to‘lashda asosan ikki xil: ishbay va vaqtbay usullari ishiatiiadi. Xar bir usul o‘z navbatida bir necha sistemalardan iboratdir. Masalan, ishbay usuli, oddiy ishbay, mukofat ishbay, yakka va jamoa ishbay va mukofat ishbay usuiiaridan iboratdir. Bozor iqtisodiyoti sharoitida, asosan shartnoma ish xaqi qo‘llaniladi.
Ishbay usuiida ishiayotgan xaydovchiiarni asosiy ish xaqi: tashigan yuki va bajargan ishi uchun oiadigan ish xaqiaridan iboratdir.
AIX= Q*Ct +P*Ctkm
Bu yerda: St-bir tonna tashigan yukni ishbay baxosi, so‘m
Stkm-bir tkm bajargan ishi uchun ishbay bahosi, so‘m.
Bir tonna tashigan yuki uchun to‘laniladigan xaq
St =Nt *Sm
Bu yerda: Nt - bir tonna yukni ortish va tushirish uchun ketadigan vaqt, min Sm - bir minut uchun to‘lanadigan ish xaqi, so‘m
Nt =tp-r / qn * Y ; min: Sm = Cch / 60
Bir t.km. ish bajargani uchun to‘lanadigan ish xaqi
Ctkm = Ntkm * Sm ; So‘m / min Ntkm = (tdv +tp-z) / Vr *qn*e
Bu yerda:tdv - avtomobilni yurish vaqti, tdv =60 minut.
tp-z-transport vositalarini ishdan avval va ishdan keyin tayyorgarlik uchun sarf qiladigan vaqti, minut
Vr - transport vositasini xisobiy tezligi, km/s
Bir minutlik (Sm) ish xaqini xisoblayotgan vaqtda, davlat tomonidan qabul qilgan qarorga asosan eng kam ish xaqi, yagona tarif stavkasi, tormoq razryadi va koeffitsientlarini e'tiborga olish lozim.
Masalan: xaydovchining bir oylik tarif stavkasi 564000 so‘m bo‘lsa, bir soatlik ish xaqi 564000 : 173,2 = 3256 so‘m, bir minutlik ish xaqi esa 3256 : 60 =54 so‘mga teng bo‘ladi. GAZ-53A avtomobili uchun belgilangan ishbay baxolarini aniqlaymiz.
Nt =tp-r / qn * Y = 24 / 4*1 =6 min
St =Nt *Sm = 6 * 54 = 325 so‘m / t
Ntkm = (tdv +tp-z) / Vr *qn*e = (60+3.3) / 25*4*,05 = 1,26 min
Ctkm = Ntkm * Sm = 1,26 * 54 = 68 so‘m/tkm
Yuk tashuvchi avtomobilda ishlayotgan xaydovchilarning ishbay baxolari 1-nchi klass yuk uchun aniqlangan bo‘lib, 2-nchi klass yuk uchun 1,25 koeffitsienti, 3-nchi - 1,66 va 4-nchi klass uchun 2,0 koeffitsientlari qo‘llaniladi.
2.1. Xaydovchilarni ish xaqini aniqlash.
Avtomobil transportida ishchilarga asosan ishbay va vaqtbay usullari va ularni xamma sistemalari qo‘llaniladi. Masalan, yuk tashuvchi avtomobilda ishlayotgan xaydovchilarga asosan ishbay va vaqtbay mukofot usuli ishlatiladi. Avtobusdagi xaydovchilar uchun esa vaqtbay mukofot, taksi xaydovchilar uchun esa ishbay va vaqtbay mukofot usullari ishlatiladi.
Avtomobillarni tuzatish ishchilari uchun esa, asosan vaqtbay mukofot usuli ishlatiladi.
Ish haqi asosiy va qo‘shimcha ish haqilaridan iboratdir.
Asosiy ish haqiga ishchilarga ishlab chiqargan maxsulotni soni va ishlagan vaqtiga to‘langan xaqlar, xaydovchilarni mutaxasisligi uchun to‘lanadigan ustama, murabbiylik qilgani uchun va xar xil mukofotlar, qo‘shimcha ishlarni bajarganligi uchun to‘lanadigan xaqlar kiradi. Shu bilan birga, asosiy ish xaqiga meyoridan ortiq ishlaganligi va ishchini aybsiz turganligi uchun to‘lanadigan xaqlar xam kiradi.
Qo ‘shimcha ish xaqiga, ishlamaganligi uchun to‘lanadigan xaqlar: asosiy va qo‘shimcha tatil kunlariga, davlat ishlari bilan bo‘lganligi, yoshi yetmagan va bolali ayollar uchun qisqartirilgan ish vaqtiga to‘lanadigan xaqlar kiradi.
Qo‘shimcha ish xaqi foizlarda quyidagi formula orqali aniqlanadi.
IXq =IXa * (Dotd+Dprog) / Dr
Bu yerda: IXa - asosiy ish xaqi, so‘m
Dotd - tatil kunlari soni, kun
Dpr - xar xil sabablar bilan ishga chiqmagan kunlar
Dr - ish kunlari soni, kun
Xaydovchilarga yoqilg‘ini tejaganligi, avtomobil g‘ildiraklarini meyoridan ortiq yurganligi uchun mukofot beriladi.
Xaydovchilarga meyoridan ortiq ishlaganligi uchun ketma-ket ikki kun 4 soatdan ortiq ishlamagan bo‘lsa, undan ortiq ishlaganda esa qo‘shimcha xaq tarif stavkasidan 75 % ga teng bo‘ladi.
Xaydovchilarni aybsiz bekor turganligi uchun to‘lanadigan xaq, tarif stavkasiga nisbatan 37,5% ga teng bo‘ladi.
Ishbay usulida, yuk avtomobillarida ishlayotgan xaydovchilarni asosiy ish xaqi
IXa =O x St + R *S tkm
Vaqtbay usulida ishlayotgan yuk, taksi avtomobillari va avtobus xaydovchilarining asosiy ish xaqi quyidagi formula orqali aniqlanadi.
Xa = (AChl + AChp-z) *Sch
Bu yerda AChl - avtomobilning ishda bo‘lish vaqti
Taksi avtomobillari uchun ishbay usuli xam qo‘llaniladi.
Ishbay xaq xar bir so‘m yo‘lovchi bilan yurgan, yo‘lovchi o‘tirish soni va yo‘lovchilar bilan turgan vaqtdan kelgan daromaddan aniqlanadi.
Taksi xaydovchilarini ishbay ish xaqi quyidagi formula orqali aniqlanadi.
IXt =Dpl.km *S
pl.km
+ Dp * S
+ Dpv * S
pv
Bu yerda: Dpl.km, Dp , Dpv - yo‘lovchilar bilan yurgan masofasidan, soni va turgan vaqtidan tushgan daromadlari, so‘m
Spl.km , S p , Spv - xar bir km, yo‘lovchi va yo‘lovchi bilan ! soat turganligi uchun to‘lanadigan xaqlar, so‘m
Do'stlaringiz bilan baham: |
