Mavzu: Avtomatlashtirish tizimlarida qo'llanuvchi kontrollerlar

Mavzu: Avtomatlashtirish tizimlarida qo'llanuvchi kontrollerlar
“Kontroller” so'zi ingliz tilidagi “control” (boshqaruv ) so'zidan olingan , lekin bu so'z rus tilida “kontrol” - hisobga olish, tekshirish, nazorat ma'nosini bildiradi. Avtomatlashtirish tizimlarida datchiklardan olingan axborotlardan foydalangan holda va uni ijro mexanizmiga uzatish orqali ma'lum algoritmga ega bo'lgan fizik jarayonlami boshqaruvchi qurilma kontroller deb yuritiladi.

Birinchi kontrollerlar 60- va 70- yillarda avtomobil sanoatida yig'ish liniyalarini avtomatlashtirish uchun qo'llanila boshlandi. Bu vaqtda komp'yuterlar juda qimmat bo'lganligi uchun kontrollerlar qattiq mantiq asosida, ya'ni uskunaviy dasturlash asosida qurilar edi, bu esa arzonga tushardi. Lekin bir texnologik liniyadan ikkinchi liniyaga o'tkazish uchun boshqa yangi kontrollemi ishlab chiqishni talab qilardi. Shuning uchun ulardan so'ng yangi kontrollerlar ishlab chiqildi va ulaming ish algoritmi ni o'zgartirish rele sxemalariga ulash yordamida engillashtirildi. Bunday kontrollerlar programmalashtirilgan logik kontrollerlar (PLK) nomini oldi va bu termin hozirgi kungacha saqlanib kelmoqda. Hozirgi kunga kelib yuqori darajadagi aniqlikda ishlovchi komp'yuter dasturlari ishlab chiqilganini hisobga olinsa , rele logikasi tiliga o'xshaydigan maxsus vizual dasturlash tillari mavjud. Hozirda bu jarayon IEC* (MEK) 1131-3 xalqaro staandarti yaratilishi bilan yakunlandi, keyinroq u MEK 61131-3 bilan notnlandi.

MEK 61131-3 standarti texnologik dasturlashning 5 xil tilini o'z ichiga oladi, bu esa kontrollerlar yordamida tizimlami qurishda mutahassis dasturchilami talab etmaydi.

Katta quwatli va arzon mikrokontrollerlami ishlab chiqarilishi hislbiga 1972 yilda PLK bozori to'xtovsiz eksponensial ravishda o'sib bordi va 1978 yildan 1990 yilgacha 80 mln. dollardan 1 mlrd. Dollargacha oshdi va 2002 yilga kelib 1,4 mlrd.dollami tashkil etdi. Hozirgi kunga kelib PLK dunyo bozori o'sishda davom etyapti, lekin endi turli tizimli integratorlami paydo bo'lishi ulami o'sishini sekinlashtiridi.

PLK texnologik jarayonlami avtomatlashtirishda ishlab chiqarishning barcha sferasida qo'llaniladi : masalan, avariya holatlarida himoya va signallash tizimlarining barcha ko'rinishlarida, ma'lumotlami yig'ish va arxivlash uchun, medisina qarilmalarida, robotlami boshqarishda, aloqa tizimlarida, mahsulotlami tekshirishni avtomatlashtirish, sanoat, qishloq va suv xo'jaligi ob'ektlarini avtomatlashtirishda.

Xozirgi kunda Rossiya bozorida chet el firmalarining kontrollerlari mavjud, ulardan : Mitsubisi, ABB, Schneder Elektric, GE Panic. Shu bilan birga Rossiya firmalarida ishlab chiqarilayotgan NIL AP, “Tekon”, “Fastvel”, DEP, “Oven”, “Elemar”, “Emikon” va bosh, dunyo stardarti bilan ishlab chiqarilyapti.

Mavjud kontrollerlami turlarini ajratishda ulaming farqini ko'rib chiqamiz. Kirish chiqish kanallarining soni PLK (programmali logik kontroller) larining asosiy ko'rsatkichi hisoblanadi. PLK quyidagi guruhlarga ajratiladi:

• 
  Nano-PLK(16tadankamkanalgaega):
  
• 
  Mikro-PLK (16 tadan ko'p, 100 tagacha kanalga ega);
  
• 
  O'rta (lOOtadan ko'p, 500 tagacha kanalga ega);
  
• 
  Katta (500 tadan ko'p kanalga ega)
  

Kiritish-chiqarish modulinijoylashishi bo'yicha PLK quyidagilarga ajratiladi: Monoblokli, bu qurilmalarda kiritish-chiqarish qurilmalari kontrollerdan ajratib olinmaydi va boshqasiga almiashtirilmaydi.Konstruktiv ko'rinishda bu kontrollerlar kiritish-chiqarish qurilmalari bilan bir butun qilib yasaladi.(masalan,

bitta platali kontroller.) Monoblokli kontroller, misol uchun, 16 ta diskret kirish kanali va 8 ta releli chiqish kanaliga ega bo'lishi mumkin;

• 
  Markaziy jarayonor moduli va almashtiriluvchi kiritish- chiqarish moduliga ega bo'lganumumiy korzina (shassi) dan iborat bo'lgan modulli uskunalar.Almashtiriluvchi modullar uchun uskunalar (slotlar) soni 8 tadan 32 tagacha bo'lishi mumkin.
  
• 
  Tarqatilgan, (kiritish-chiqarish moduli masofaga joylashtirilgan), bu qurilmalarda kiritish-chiqarish modullari alohida korpuslarda joylashtirilgan bo'lib, kontroller moduli bilan tarmoq bo’yicha ulanadi.(odatda RS—485 interfeysi asosida) va jarayonor modulidan 1,2 km masofadajoylashtiriladi.
  

Ko'p hollarda yuqorida ko'rilgan kontrollerlar kombinasiyalanadi, masalan,

monoblokli kontroller bir nechta ajraluvchi platalarga (s'emniy) ega bo'lishi mumkin; monoblokli va modulli kontrollerlar kanallar sonini ko'paytirish uchun masofaviy kiritish-chiqarish moduli bilan to'ldirilishi mumkin.