Bog'liq Mavzu Avtomatlashtirilgan loyihalashning texnikaviy vositalari
8.3. Insonning EHM bilan operativ aloqasi qurilmalari
Muhandisning ALTda ishlashi vaqtining ko‘p qismi EHM bilan muloqot rejimida o‘tadi, ya’ni ALT informatsiyani ishlashni inson va texnikaviy vositalar birgalikda bajaradigan «inson-mashina» kompleks tizimlariga kiradi. Shu tufayli ALT TVKini yaratishda bunday tizimlarga insonning psixofiziologik xususiyatlari pozitsiyasidan qo‘yiladigan talablarni hisobga olish lozim.
Insonning mashina bilan muloqot jarayonida informatsiyani uzatishning ikki yo‘nalishini ajratish mumkin:
1) mashinadan insonga;
2) insondan mashinaga (boshqaruvchi ta’sir).
Inson informatsiyani har xil yo‘llar bilan qabul qilishi mumkin, bunda informatsiyaning eng ko‘p hajmi ko‘rish (~80%) va eshitish (~10%) kanallari orqali keladi. Inson texnikaviy vositalarni muskul harakatlari va tovush orqali boshqaradi. Bunda boshqaruvchi ta’sirlarning ko‘pida qo‘l harakati yoylar bilan cheklanishi zarur; bu harakat bo‘shashgan (kuchanmagan) yarim bukilgan qo‘llar bilan uning yelka bo‘g‘inidagi harakatida bajarilishi lozim.
Shunday qilib muhandisning EHM bilan operativ muloqoti uchun ALTda informatsiyani vizual va tovushli aks ettiradigan vositalardan va boshqarishning qo‘lli yoki nutqli organlaridan foydalanish maqsadga muvofiqlidir. Lekin informatsiyani nutqli kiritish-chiqarishning zamonaviy qurilmalari hali ko‘p kamchiliklarga ega, shuning uchun ALT TVKida kam qo‘llaniladi. Informatsiyani nutqli kiritish-chiqarish qurilmalarining rivojlanishi kelajakda muhandisning EHM bilan operativ muloqoti uchun ulardan keng foydalanish imkonini beradi.
Hozirgi paytda ALTda informatsiyani vizual aks ettirish qurilmalari (displeylar) va texnikaviy vositalarni qo‘lda boshqarish qurilmalari (klaviaturalar, planshetlar, nurli per, ko‘rsatkichlar, shturvallar va sh.k.) keng tarqalgan.
Displeylar. Ularni turli belgilar bo‘yicha tasniflash mumkin. ALTda elektron-nurli trubkali (ENT) yoki tekis indikatorli panelli individual alfavitli-raqamli va grafikaviy monitorlar qo‘llaniladi.
Alfavitli-raqamli displeylar (ARD) faqat alfavitli-raqamli simvollar ketma-ketligi ko‘rinishida taqdim etilgan informatsiyani chiqarish imkonini beradi.
Grafikaviy displeylar (GD) ham grafikaviy va ham alfavitli-raqamli informatsiyani chiqarishi mumkin.
Displeylarning asosiy parametrlari: aks ettirilayotgan informatsiya hajmi; ekran ishchi qismining o‘lchamlari; ekranda aks ettirilishi mumkin bo‘lgan simvollar soni; tasvir almashinishi tezligi; informatsiya aks ettirilishi sifati; ekranda ixtiyoriy informatsion zonalarni ajratish usuli.
Monitorga ko‘p narsa bog‘liq: kompyuter bilan ishlash tezligi, komfort va eng ahamiyatlisi – foydalanuvchining o‘zini qanday his qilishi. Sifatsiz monitor ekrani oldida bir necha soat ishlaganda – bosh og‘rishi, ko‘z charchashi va h.k. noxush natijalarni sezish mumkin.
Ekran razmeri Monitorning asosiy parametri – diagonal bo‘yicha ekran o‘lchamidir. U dyuymda o‘lchanadi. Asosiy o‘lchamlar: 14, 15, 17, 19, 21.
14 o‘lchamli monitorlar hozirgi paytda qat’iyan tavsiya etilmaydi. Ularni ishlab chiqarish to‘xtatilgan, shuning uchun faqat eskirgan va sog‘liq uchun zararli namunalarni uchratish mumkin. Uy kompyuterlari tizimi parki bugungi kunda asosan 15 (8.1-rasm), lekin ularning ham davri o‘tib bormoqda. Garchi bunday monitorlar amalda zarur bo‘lgan hamma dasturlarni qonistirsa ham, ular bilan o‘zingni doim ham komfortli his qilavermaysan.
17 o‘lcham bugungi kunda iqtisodiy nuqtai nazardan o‘zini eng oqlaydi. Bunday monitor ko‘p yil xizmat qiladi va boshqa qurilmalarning bir necha avlodini ko‘radi. Shuning uchun uning xarakteristikalari nafaqat qoniqarli, balki imkoni boricha ilg‘orlariga yaqin bo‘lgani ma’qul.
19 va 21 o‘lchamli monitorlar ishxonalarda va uydagi kompyuter tizimlarida foydalanilmoqda.
8.1-rasm. G51 seriyali IBM monitori, dioganali o‘lchami – 15
