Мавзу: «Асалари оилаларининг қишлови, уни ташкил этиш ва маҳсулдорлигига таьсири»

 
3.4 Арилар қишлаши учун озиқа захирасини жамғариш 
Ари оиласининг махсулдор бўлиши ўтган (олдинги) йили ариларнинг 
қишлаши учун жамғарилган озиққа келаси йил ари оиласининг асал тўплаши 
эса шу йили асосий шарбат тўплаш мавсумида яна кўп сифатли озиқ 
жамғарилганига боғлиқ бўлади. 
Етарли ва сифатли озиқ жамғарилганда ари оилалари муваффақиятли 
қишлаб чиқиб, баҳорда яхши ривожланади. Қишлаши учун ҳар битта ари 
оиласига Ўрта Осиѐда 16-18 кг озиқ қолдирилади. Кузда асал озиғининг бир 
қисми шакар шарбати билан алмаштирилади. Бунда шакар шарбатини арилар 
қайта ишлаб шакар асалига айлантириб, инчаларга қўйиб устини беркитишга
улгуришлари лозим. 
Озиқ сифатида шакар шарбатидан фойдаланилганда, биринчидан шакар 
асалга нисбатан бир неча маротаба арзон туради, иккинчидан, шакар асали 
билан озиқланган арилар қишлоқ хўжалиги зараркунандаси бўлган шира 
ҳашоратларнинг ахлат тариқасида ажратган ширинсимон суюқликларидан 
ташкил топган қора асални истеъмол қилишдан холи бўлган. Қишлаш давомида
қора асал истеъмол қилган арилар ичкетар касалига учраб, қишдан кучсизланиб 
чиқади, айрим ҳолларда жуда кўп қора асал истеъмол қилган ари оиласи 
бутунлай қирилиб кетади. Шунинг учун табиий асал озиғини шакар шарбати 
асалига айлантириш ишларини кам ҳаракатчан бўлганларида мураккаб 

---

40 
ҳолатдаги шакарни парчалаб, танага енгил сўриладиган оддий шакарга 
айлантирадилар. Бу оддий шакар асалини улар уянинг ари кирадиган 
тешиклари қаршисидаги мумкатак ромлардан она арининг кеч кузда қўйган 
охирги тухумидан чиққан личинкаларнинг ўрнига қўядилар. 
Етилган, яъни пишган асал уясининг устини юпқа мумпарда билан 
бекитилади, бунда намлик кўп бўлганда асал суюлиб қолмайди ѐки уя ичидаги 
ҳаво намлиги қуруқлашганда қотиб қолмайди. Қамиш ўсимлигининг шакари 
билан ари оиласи боқилганда, шарбат суюқлигидаги шакарнинг миқдорини 80-
82% гача келтириб бўлмайди. Асаларилар шарбатини қайта ишлаш ва қишлаш 
вақтида кам ҳаракатчан арилар озиқни ҳазм қилиши учун мураккаб шакарни 
парчалаб, оддий шакарга айлантиради. 
Шарбат ташиш тугаши билан эркак ариларни ишчи асаларилар уядан 
қувиб чиқарадилар. Дастлаб уларни асалли мумкатак ромларидан ҳайдаб, уяни 
бир четига сиқиб қўядилар. Бу ерда озиқсиз қолган эркак арилар кучсизланиб, 
мадори қуригандан кейин ташқарига хайдалади ва улар очликдан ўлади. Эркак 
ариларни уядан қувиб чиқариш 3-7 кун давом этади. Бу пайтда ишчи 
асаларилар жуда ғазабланган бўлади. 
Қишки озиқни тежаш мақсадида эркак арилар қувиб чиқарилади. Эркак
арилар фақат қайси ари оиласида она ариси бўлмаса ѐки она ариси урчимаган 
бўлсагина қишлашга оилада қолдирилади. 
Ари оиласини қишлашга тайѐрлашда албатта оилада гулчанг озиғидан 1- 
2 та мум катак ромда ва омборда ҳар битта оила учун 2 та мумкатак ромда 
жамғарилган гулчанг озиғи бўлиши таъминланиши керак. Қишлашга 
тайѐрланган оила иситгич ѐстиқчалар билан ўралади, уя тешикчалари сичқон 
кирмаслиги учун махсус қурилмалар ѐрдамида беркитиб қўйилади (жадвал-13).