Mavzu: Antuan Loran Lavuaze hayoti va ijodi haqida

Bu kashfiyotning ahamiyatini darrov anglagan olim 1775- yilda Fanlar Aka demiyasida ma’ruza bilan chiqib, havo oddiy modda emas, balki ikki xil gazlarning aralashmasi deb tasdiqlay di. Lavuazyening fikricha, havoning beshdan bir qismini Pristlining "flog istonsiz havosi" (kislorodning ochili shini Lavuazye Pristliga nisbatan o’ziga taalluqli kashfiyot deb hisoblaydi) tashkil etadi.

Aynan ana shu miqdordagi havo komponenti zanglayotgan metall bilan yoki yonadigan jism bilan birikadi, xuddi shuningdeq tirik organizm hayoti uchun zarur sanaladi. Lavuazye bu gazni "kislorod" -kislota hosil qiluvchi deb atadi.

Havoning beshdan to’rt qismini tashkil etgan ikkinchi gaz (Rezerford kashf etgan "flogistonli havo") alohida mus¬taqil modda va bu gaz yonish jarayonini so’ndirib, tirik organizmlarnimg yashashiga to’sqinlik qiladi. Lavuazye bu gazni "azot" - hayotni so’ndiruvchi deb atadi. Keyinroq azot lotincha nitrogen - selitra hosil qiluvchi deb qayta nomlandi. Bu so’z keng tarqalgan inglizcha nitrogen shaklida hozirgacha saqlanib qoldi.

Havoning beshdan to’rt qismini tashkil etgan ikkinchi gaz (Rezerford kashf etgan "flogistonli havo") alohida mus¬taqil modda va bu gaz yonish jarayonini so’ndirib, tirik organizmlarnimg yashashiga to’sqinlik qiladi. Lavuazye bu gazni "azot" - hayotni so’ndiruvchi deb atadi. Keyinroq azot lotincha nitrogen - selitra hosil qiluvchi deb qayta nomlandi. Bu so’z keng tarqalgan inglizcha nitrogen shaklida hozirgacha saqlanib qoldi.

Tirik to’qimalar va organizmlar ham uglerod va vodorod birikmalari bo’lib, ular nafas olganda kislorod bilan birikishini Lavuazye idrok etdi. Shunday qilib Lavuazye ilgari amalga oshirgan kuzatishlari natijasida xulosa chiqarib, bajargan tajribalari asosida nafas olish jarayonida havo tarkibidagi kislorodning nimaga sarflanishi, va boshqacharoq usul bilan o’lchash mumkinligini e’tirof etdi.

Tirik to’qimalar va organizmlar ham uglerod va vodorod birikmalari bo’lib, ular nafas olganda kislorod bilan birikishini Lavuazye idrok etdi. Shunday qilib Lavuazye ilgari amalga oshirgan kuzatishlari natijasida xulosa chiqarib, bajargan tajribalari asosida nafas olish jarayonida havo tarkibidagi kislorodning nimaga sarflanishi, va boshqacharoq usul bilan o’lchash mumkinligini e’tirof etdi.

Lavuazyening yangi kashfiyot va nazariyalari kimyoning rasionallash o’ziga olib keldi. Endi materiyaning abstrakt elementlari unsurlar haqidagi ta’limot inkor etilib uning urniga kimyogarlar tarozida tortish va hajmni o’lchash kabi amallarga band bo’lib, shu ishlardan eksperimental puxta tekshirilgan va nazariy muhokamalarga asoslangan xulosalarni chiqarishga o’rganishdi.