Mavzu: Analitik kimyo fani va uning rivojlanish tarixi

Analitik reaksiyalarning bajarilish usullari

Analitik reaksiya «quruq» va «ho‘l» usullarda o‘tkazilishi mumkin. Quruq usulda tekshiriladigan modda hamda reaktivlar qattiq holatda olinadi, reaksiya esa qizdirish yo‘li bilan amalga 4 www.ziyouz.com kutubxonasi oshiriladi. Masalan, metall tuzlarining alangani bo‘yashi, natriy tetraborat (bura) Na2B407*10H20 yoki natriy ammoniy gidrofasfat NaNH4H P 04*4H20 lar ba’zi metallarning tuzlari bilan qorishtirilganda rangli marvarid (shisha) hosil bo‘ladigan reaksiyalar quruq usulda o‘tkaziladigan reaksiyalar qatoriga kiradi. Rangli shisha hosil qilish va alangani bo‘yash piro- kimyoviy usullar da amalga oshiriladi. Moddaning eritmalarda o'tkaziladigan analizi hо’l usul deyiladi. Bunda tekshiriladigan modda oldindan eritilgan bo'lishi kerak. Odatda erituvchi sifatida suv ishlatiladi. Agar modda suvda erimasa, kislotalarda eritiladi. Kislotada eritilgan modda kimyoviy o'zgarishga uchrab, suvda oson eriydigan birorta tuzga aylanadi.
Analitik kimyo — moddalarning sifatini va miqdoriy tarkibini analiz qilishning nazariy asoslari va usullarini o‘rganadigan fandir. Analitik kimyo sifat va miqdor analiziga bo‘lib o'rganiladi. Sifat analizining vazifasi tarkibi noma’lum modda yoki aralashmaning tarkibiy qismlarini, ya’ni u qanday element yoki ionlardan tarkib topganligini aniqlashdan iborat. Miqdoriy analiz ning vazifasi esa modda yoki aralashmadagi bir yoki bir necha tarkibiy qismlar miqdorini aniqlashdan iborat. Sifat analizi, odatda, miqdoriy analizdan oldin o'rganiladi. Sababi tekshiriladigan moddaning oldindan ma’lum bo‘lgan birorta tarkibiy qismining foiz miqdorini aniqlash zarur bo'lganda ham, sifat tarkibini o’rganmay turib aniqlab bolmaydi. Shuning uchun moddalami analiz qilishga doir muammolarni kimyoviy, fizikaviy va fizik-kimyoviy usullarni qo'llash bilan hal etish mumkin.
Kimyoviy usul bilan aniqlashda element yoki ion o ‘ziga xos xususiyatli biror birikmaga aylantiriladi va ayni birikma hosil bolganligi haqida xulosa chiqariladi. Analizning fizikaviy usullari moddaning kimyoviy tarkibi bilan uning ayrim fizikaviy xossalari ortasidagi boolanishdan foydalanishga asoslangan (spektral, luminessent, rentgenostruktura va hokazo.). Analizning fizik-kimyoviy usullari moddaning kimyoviy reaksiyalar jarayonida fizikaviy xossalarining o ‘zgarishini aniqlashga asoslangan. Bu uchala analiz usullari orasiga hamma vaqt ham keskin chegara qo'yib bo'lmaydi. Fizikaviy va fizik-kimyoviy analiz usullari ba’zan instrumental analiz usullari deyiladi (spektral, elektrokimyoviy, xromatografik, ekstraksiya va boshqalar).