Mavzu: Alkanlarni olish usullari va xossalari Reja

Sulfooksidlash: Alkanlar SO₂ va O₂ bilan UB-nur ta’sirida reaksiyaga kirishib alkansulfonlarni hosil qiladi:
2R-H + 2SO₂ + O₂  2RSO₂OH
Nitrolash. Alkanlar suyultirilgan nitrat kislota yoki azot oksidlari bilan qizdirilsa nitrobirikmalarni beradi:
R-H + HNO₃  R-NO₂ + H₂O
Metanga suyultirilgan nitrat kislota ta’sir ettirilganda deyarli faqat nitrometan hosil bo‘ladi:
SH₄ + HNO₃  CH₃NO₂ + H₂O
Ammo, etan, propan, butan va boshqalar nitrolansa nitrobirikmalarning aralashmasi hosil bo‘ladi:
СH₃СH₂СH₃ + HNO₃  CH₃NO₂ (9 %) + CH₃CH₂NO₂ (26 %) +
+ CH₃CH₂ CH₂NO₂ (32 %) + CH₃CHNO₂CH₃ (32 %)
Nitrobirikmalar aminobirikmalarni sintez qilishda ishlatiladi.
Oksidlash. Alkanlar kislorodda yonib SO₂ va suvni beradi.
M-n: CH₄ + 2O₂  SO₂ + 2H₂O
Alkanlarni kislorod bilan katalizatorlar ishtirokida oksidlab turli organik birikmalar olish mumkin:

Butan havo kislorodi bilan vannadiy oksidi, volfram metali ishtirokida yuqori haroratda oksidlansa oziq-ovqat mahsulotlari uchun ishlatiladigan sirka kislota hosil bo‘ladi:

Agar oksidlash havo kislorodi bilan Mn(OCOR)₂ ishtirokida olib borilsa karbon kislotalarning aralashmasi hosil bo‘ladi:

Ishlatilishi: Alkanlar arzon yoqilg‘i va kimyo sanoatida ko‘p tonnalab ishlab chiqariladigan mahsulotlar uchun xom ashyodir. Neftni qayta ishlab, motor va reaktiv yoqilg‘i olinadi. Alkanlardan alkenlar-etilen, propilen, butenlar sintez qilinadi.

Adabiyot

1. 
   O.YA.Neyland Organicheskaya ximiya. M.: «Viysshaya shkola». 1990. S. 89-109, 368-370.
   
2.