Mavzu: Algoritm haqida umumiy intuitive ta’rif

Dasturlash tilida o‘nl - qismini ajratuvchi ■

o‘zg‘almas nuqtali sonlar — o‘nli kasr ko‘rinishidagi sonlardir. Masalan: — 2.753; 283.45; 0.517; — 0.0013.

Qo‘zg‘aluvchi nuqtali sonlar — eksponensial ko‘rinishda ifoda- langan sonlardir. Sonlarni bu usulda yozish juda kichik yoki juda katta sonlarni ifodalashda qo‘l keladi. Masalan, 3400000000 = 3,4-10⁹ soni 3.4E9 kabi eksponensial ko‘rinishda yoziladi. E harfidan oldin yozilgan son mantissa, E harfidan keyin yozilgan son esa tartib deb ataladi. Mantissa butun yoki qo‘zg‘aluvchi nuqtali shaklda berilishi, tartib esa faqat butun son bo‘lishi mumkin.

1. 
   misol
   

37.3879 E-3 = 0.0373879; 5.31 E+5 = 531000;

- 0.075 E-5 = -0.00000075; -2.37 E-4 = -0.000237

O‘zgaruvchi miqdorlar

Dasturning bajarilish jarayonida qiymati o‘zgaradigan miqdorlar o‘zgaruvchi miqdorlar yoki qisqacha o‘zgaruvchilar

deyiladi. O‘zgaruvchilar barchasida kamida 1 ta belgi, BASIC da 40 ta belgidan oshmaydigan, PASCAL da 63 ta belgidan oshmay- digan, DELPHI da (nom va keyingi yozuvlar sig‘ishiga qarab) 1000 ta belgidan ortiq o‘z nomiga ega bo‘ladi. O‘zgaruvchi nomi uchalasida lotin harfi yoki PASCAL va DELPHI da tagchiziq belgisidan boshlanadi. O‘zgaruvchi nomida faqatgina raqamlar, lotin harflari va aytib o‘tilgan holda, tagchiziq belgisi qo‘llanilishi mumkin. Masalan:

abc; son; mening_ismim; sinf_9.

Bu tillarda o‘zgaruvchilarning nomida qo‘llanilgan katta va kichik lotin harflari farqlanmaydi. Masalan, karra, Karra, kArRa nomlar bitta o‘zgaruvchini bildiradi. Bunday yozish xizmatchi so‘zlar uchun ham o‘rinlidir.

PASCAL va DELPHI: o‘zgaruvchilar dasturning tavsiflash qismida albatta tavsiflanishi, ya’ni ularning turi ko‘rsatilganbo‘lishi lozim. Dasturda o‘zgaruvchilarni tavsiflash Var xizmatchi so‘zi bilan boshlanadi.

BASIC, PASCAL va DELPHI: butun sonli qiymatlar qabul qiladigan o‘zgaruvchilar butun sonli o‘zgaruvchilar deyiladi. PASCAL va DELPHI da o‘xshash 5 tur o‘zgaruvchi bo‘lib, bir- biridan qabul qiladigan qiymatlarining chegarasi (diapazoni) va kompyuter xotirasidan egallaydigan joyi (hajmi) bilan farq- lanadi. Quyidagi jadvallarda butun sonli o‘zgaruvchilarni tavsiflash uchun maxsus so‘zlar, ularga mos qiymatlar chegarasi va egallaydigan xotira hajmi keltirilgan:

PASCAL da	Qiymatlar chegarasi	Egallaydigan xotira hajmi
ShortInt	-128 ...127	8 bit
Integer	-32768 ...32767	16 bit
LongInt	-2147483648 ..2147483647	32 bit
Byte	0 ...255	8 bit
Word	0 ...65535	16 bit
DELPHI da	Qiymatlar chegarasi	Egallaydigan xotira hajmii
ShortInt	-128 ...127	8 bit
Smalfint	-32768 ...32767	16 bit
Integer	-2147483648 ...2147483647	16 bit
LongInt	-2147483648 ...2147483647	32 bit
Int64	-9223372036854775808 ... 9223372036854775807	64 bit
Byte	0 ...255	8 bit
Word	0 ...65535	16 bit
Longword	0...4294967295	32 bit

10.2-misol

Var





N, к: Integer; tartib_raqam : Byte;

PASCAL va DELPHI: haqiqiy sonli qiymatlar qabul qiladigan o‘zgaruvchilar haqiqiy sonli o‘zgaruvchilar deyiladi. Ularning turlari quyidagi jadvalda keltirilgan:

PASCAL da	Qiymatlar chegarasi	Razradi	Egallaydigan xotira hajmii
Real	-2,9'10^39 ... 1,7-10^3S	11-12	6 bayt
Single	-1,5 10^45 ...3,4-10^38	7-8	4 bayt

Double	-5,0-10^324 ...1,7-10^308	15-16		8 bayt
Extended	-3 , 4-10^4932 ...1,1-10^4932	19-20		10 bayt
Comp	-9,2-10^18 ...9,2-10^18	19-20		8 bayt
DELPHI da	Qiymatlar chegarasi		Razradi		Egallaydigan xotira hajmi
Real48	-2,9-10^39...1,7-10^38		11-12		6 bayt
Single	-1,5 1 0^45 ...3,4-10^38		7-8		4 bayt
Real	-5,0-103^24 ...1,7-10^308		15-16		8 bayt
Double	-5,0-10^324 ...1,7-10^308		15-16		8 bayt
Extended	-3,6-Ю^4951 ...1,1-10^4932		19-20		10 bayt
Comp	-9,2-10^18 ...9,2-10^18		19-20		8 bayt
Currency	-922337203685477.5808 ... 922337203685477.5807		19-20		8 bayt

Jadvaldagi «Razradi» sonning aniq raqamlari sonini bildiradi. Juda ko‘p hollarda real turidagi o‘zgaruvchilardan foydalanish yetarli bo‘ladi.

PASCAL va DELPHI: satrli o‘zgaruvchilarni tavsiflash uchun String maxsus so‘zi qo‘llaniladi. Bunday o‘zgaruvchilar uchun PASCALda kompyuter xotirasidan 256 bayt (256 ta belgi uchun) joy ajratiladi. DELPHI da esa bu ko‘rsatkich 2 Gbayt gacha bo‘lishi mumkin. Agar satrli o‘zgaruvchi qabul qiladigan satrdagi belgilar soni dastur ishlashi davomida ma’lum miqdordan, masalan, 10 ta belgidan oshmasa, kompyuter xotirasini tejash maqsadida, uni String[10] orqali tavsiflash maqsadga muvofiq.

3. 
   misol
   

var

qator: String; {qator nomli o ‘zgaruvchiga xotiradan 256 bayt ajratildi}

_satr: String[24]; {_satr nomli o ‘zgaruvchiga xotiradan 24 bayt ajratildi}

PASCAL va DELPHI: mantiqiy o‘zgaruvchilar Paskalning Boolean maxsus so‘zi orqali tavsiflanadi.

3. 
   misol
   

var

natija: Boolean;

katta, kichik: Boolean;

BASIC: o‘zgaruvchilar tavsiflanishi shart emas, agar tavsiflash zarurati bo‘lsa o‘zgaruvchini qo‘llashdan avval tavsiflanadi, masalan:

DIM N AS INTEGER

DIM B AS DOUBLE

Butun sonli o‘zgaruvchilar tavsiflanmasdan nom% kabi ham qo‘llanilaveradi. Chegaralashlar quyidagicha:

Turi