Mavzu: Aksiyadorlik jamiyatlari faoliyatini moliyalashtirishga xorijiy kapitalni jalb etish masalalari

2. Aksiyadorlik jamiyatlari faoliyatini moliyalashtirishning amaldagi holatning tahlili.
2019 yil yakunlari bo‘yicha inflyatsiya 13,5−15,5 foiz oralig‘ida bo‘lishi prognoz qilinmoqdaYillik inflyatsiyaning eng yuqori qiymati 2019 yilning I choragida yuzaga keladi. Jamiyat yuridik shaxs hisoblanadi va o‘zining mustaqil balansida hisobga olinadigan alohida mol-mulkiga ega bo‘ladi, o‘z nomidan mulkiy va shaxsiy nomulkiy huquqlarni olishi hamda amalga oshirishi, zimmasiga majburiyatlar olishi, sudda da’vogar va javobgar bo‘lishi mumkin. Jamiyat davlat ro‘yxatidan o‘tkazilgan paytdan boshlab yuridik shaxs huquqlarini qo‘lga kiritadi. Jamiyat, agar uning ustavida boshqacha qoida bеlgilanmagan bo‘lsa, chеklanmagan muddatga tuziladi. Jamiyat bеlgilangan tartibda O‘zbеkiston Rеspublikasi hududi va undan tashqarida bankda hisobvaraqlar ochishga haqlidir. Banklar tomonidan mijozlarga milliy va xorijiy valutada bank hisobvaraqlarini ochish, ularni qayta rasmiylashtirish hamda yopish tartibi O‘zbеkiston Rеspublikasi Markaziy banki Boshqaruvining qarori bilan tasdiqlangan «O‘zbеkiston Rеspublikasi banklarida ochiladigan bank hisobvaraqlari ⁹to‘g‘risida»gi yo‘riqnomada bеlgilangan (ro‘yxat № 1080, 10.11.2001 y.). Jamiyat o‘zining firma nomi davlat tilida to‘liq yozilgan hamda joylashgan manzili ko‘rsatilgan yumaloq muhriga ega bo‘lishi lozim. Muhrda ayni paytning o‘zida firmaning nomi boshqa istalgan tilda ham ko‘rsatilishi mumkin. Jamiyat o‘z nomi yozilgan shtampi va blankalariga, o‘z timsoliga, shuningdеk bеlgilangan tartibda ro‘yxatdan o‘tkazilgan tovar nishoniga hamda boshqa o‘z bеlgi-alomatlariga ega bo‘lishga haqlidir. Qo‘shimcha ma’lumot uchun qarang: O‘zbеkiston Rеspublikasining «Tovar bеlgilari, xizmat ko‘rsatish bеlgilari va tovar kеlib chiqqan joy nomlari to‘g‘risida»gi Qonuni. Oldingi tahrirga qarang. Jamiyat qonun hujjatlarida man etilmagan va ta’sis hujjatlarida ko‘rsatilmagan istalgan faoliyat turi bilan qonun hujjatlarida bеlgilangan tartibda shug‘ullanishi mumkin. Jamiyat muassislari ta’sis hujjatlarida faoliyatning asosiy turlarinigina sanab o‘tishgahaqlidir.  (2-moddaO‘zbеkistonRеspublikasining 2000 yil 15 dеkabrdagi 175-II-sonliQonunigamuvofiq sakkizinchiqism bilanto‘ldirilgan — Oliy MajlisAxborotnomasi, 2001 y., 1-2-son, 23-modda)  Markaziy bankning pul-kredit siyosati sharhiga ko’ra, 2019 yil va 2020−2021 yillar davriga mo‘ljallangan pul-kredit siyosatining asosiy yo‘nalishlarida keltirilgan iqtisodiyot rivojlanishning bazaviy ssenariyasiga asosan 2019 yil yakunlari bo‘yicha inflyatsiya 13,5−15,5 foiz oralig‘ida bo‘lishi qilinmoqda. Markaziy bank ushbu prognoz ko‘rsatkichlarni o‘zgarishsiz qoldirdi.
Bunda,tartibga solinadigan narxlar oshirilishining ikkilamchi ta’siri ko‘lamining kengayishi, ya’ni energiya resurslari uchun xarajatlarning oshishi sababli ichki tovarlar va xizmatlar tannarxining qimmatlashishi bilan 2019 yilning boshida nisbatan o‘suvchi inflyatsion muhit kutilmoqda.Yillik inflyatsiyaning eng yuqori qiymati 2019 yilning I choragida yuzaga keladi. Bundan tashqari, biznes sub’ektlarining soliq to‘lashning yangi sharoitlariga moslashishi davrida inflyatsiyaning qisqa muddatli tebranishi kuzatilishi mumkin. “Inflyatsiyaga salbiy omillar ta’sirini minimallashtirish bo‘yicha barcha iqtisodiy idoralarning birgalikdagi sa’y-xarakatlari bilan inflyatsiyani prognoz darajasidan pasaytirishga erishish mumkin”, deyiladi xabarda.Imtiyozlar taqdim etish Ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish davlat dasturlari doirasida ajratiladigan kreditlar bo‘yicha imtiyozlar taqdim etish mexanizmini takomillashtirish, shuningdek, iqtisodiy faollikni bunday rag‘batlantirishning samaradorligini oshirish pul-kredit siyosati transmission mexanizmi foiz kanali ta’sirchanligini oshirishga hamda pul-kredit sharoitlarini nomaqbul yumshatilishi oldini olishga yordam beradi.Iqtisodiyotda davlat aralashuvini kamaytirish Iqtisodiyotda davlat aralashuvini kamaytirish, iqtisodiyotning barcha sektorlarini erkinlashtirish va monopoliyadan chiqarish, shuningdek bozorning barcha ishtirokchilari uchun bir xil bo‘lgan shaffof qoidalar asosida qulay biznes muhitini yaratish orqali iqtisodiyotda raqobat muhitini rivojlantirish bo‘yicha chora-tadbirlarni kuchaytirish taklif omillarining inflyatsiyaga ta’sirini kamaytiradi. Bojxona tariflarini minimallashtirish va import tartiblarini soddalashtirish. Hozirgi vaqtda ichki iqtisodiyotda kuzatilayotgan iste’mol va investitsiya talabi oshishi sharoitida bojxona tariflarini minimallashtirish va import tartiblarini soddalashtirish, shuningdek import qiluvchi barcha biznes sub’ektlari uchun teng sharoitlarni yaratish import tovarlari va xom-ashyolari narxlari keskin o‘sishining oldini oladi. Bunda, ichki tovarlar taklifining yetarli emasligi import hisobiga qoplanadi. Qayd etish lozimki, 2019 yil yanvardan bir qancha tovar pozitsiyalari bo‘yicha bojxona stavkalarini oshirish tomonga qayta ko‘rib chiqilishi bir tomondan importni qimmatlashishi, ikkinchi tomondan tegishli tovar bozorlarida raqobatning kamayishi hisobiga mazkur tovar turlari bo‘yicha narxlar o‘sishi xavfini keltirib chiqaradi Ijtimoiy ishlab chiqarishda korxona faoliyatini avtomatlashtirilgan boshqaruv sistemasida iqtisodiy tahlil qilish - bu iqtisodiy tahlil ishlarini amalga oshirishning avtomatlashtirilgan shaklidir. Mazkur sistema tegishli ob'ektning maqbul boshqarish uchun zamonaviy texnik vositalardan foydalaniladigan, boshqaruv jarayonlari modellarini tuzadigan, ularni o’lchash va baholash usullarini ishlab chiqadigan, mutaxassislar yordamida faoliyat ko’rsatadigan inson-mashina tasnifidagi yaxlit mexanizmdir. Avtomatlashtirilgan boshqaruv sistemasida boshqaruv mutaxassislari, zamonaviy texnik vositalar va usullar, uning faoliyat ko’rsatishida, o’z oldiga qo’ygan vazifalarni hal qilishda muhim rol o’ynaydi.
Inson ABT ning ishini tashkil etadi, maqsad qo’yadi, vazifalarni belgilaydi, faoliyat dasturlarini to’zadi, natijalarni baholash mezonlarini ishlab chiqadi, hamda boshqaruv funksiyasini ijro etish usulini takomillashtiradi.
Zamonaviy texnik vositalar (turli HM lari, aloqa vositalari va boshqa vositalar), boshqaruvusullaribilanbirgalikdakuchlivazaruriyqurolhisoblanibboshqaruvfaoliyatinitezlashtirish,kengaytirish,chuqurlashtirishgaimkonberib,unisifatjihatidanyuqoribosqichgako’taradi.Boshqariladigan ob'ektlarning zamonaviy modeli ABT ning tarkibiy elementi sifatida boshqariluvchi ob'ektlarning mohiyati va mazmunini ochib berishda, undagi o’zgarishlarni o’lchash usullarini aniqlashda muhim ahamiyat kasb etadi. U o’z ishiga mantiqiy so’zlar va matematik ifodalarni oladi; ular boshqaruv ob'ektida bir-biriga bog’liq elementlarni ifodalaydi; ko’rsatkichlar tuzilmasining qurilishi va tuzilishi; xo’jalik faoliyati mohiyati va natijalarini aks ettiradi; ularni rivojlantirishning maqsadi vamezonlariniifodaetadi. Amaldagi modellarni takomillashtirish, birinchi navbatda, ishlab chiqarishni boshqaruv sohalarida qo’llaniladigan nazariy va amaliy fanlar rivojlanishiga va ularning yutuqlarini modellar konstruksiyasi tuzishda tadbiq etilishiga bog’liq. Modellarga boshqaruv usullarini joriy etish, ular jumlasiga boshqaruv funksiyasi uslubiyati, ya'ni tahlilni kiritish zaruriy shartdir. Chunki, u modellar bilan birgalikda avtomatlashtirilgan boshqaruv tuzilmasining usuliy ta'minotini tashkil etadi.
Avtomatlashtirilgan boshqaruv sistemasidagi zamonaviy texnik vositalar, modellar va boshqaruv usullari iqtisodiy tahlilning funksiyalarining imkoniyatlarini to’la amalga oshirishga imkon yaratadi. Bu holatda, ko’p variantli masalalar ishidan eng maqbul yechim oson topiladi, ichki xo’jalik imkoniyatlari to’la ochib beriladi, ularni tez o’zlashtiradi, rejalarni bajarishda yuzaga kelgan holatlarni o’z vaqtida aniq baholaydi, bir so’z bilan aytadigan bo’lsak, o’z faoliyatini boshqaruv funksiyalari bilan bog’laydi. Bularning barchasi avtomatlashtirilgan boshqaruv sistemasida tahlil funksiyasi samaradorligi va rolini oshiradi. Hozirgi davrda analitik vazifalar avtomatlashtirilgan boshqaruv tuzulmasining kichik tuzulmalar tarkibiga kiritib yuborilgan. Ular kichik sistemalar nomlanishida goho yozilmaydi, goqo yoziladi.
Masalan, "Iqtisodiy rejalashtirish va tahlil", "Buxgalteriya hisobi va tahlil" va shu kabilar. Avtomatlashtirilgan boshqaruv sistemasining tarkibidagi kichik sistemalarida xo’jalik faoliyati tahlili tuchunchasiga markazlashgan holda yondashish kutilgan natijalarni bermaydi. Kichik sistemalar ishida analitik masalalarni lokal tarzda avtomatlashtirish ularni usuliy jihatdan umumlashtirish, mantiqiy, muddat va informatsiya texnologik aloqasi, bir xil analitik hisoblar va bir xil turdigi ma'lumotlarni ko’plab kiritishdagi ishlarda kamchiliklar borligini namoyon etadi va bu ma'lumotlarni bir tizimda qayta ishlash hamda tahlilni kompleks o’tkazishda uning rolini susaytiradi. Tahlilni "Buxgalteriya hisobi va tahlil" sistemasi bilan birlashtirish esa uning tezkorligiga hamda yoppasida o’tkazilishiga salbiy ta'sir ko’rsatadi. Bu tartib faqatgina buxgalteriya ma'lumotlarini kiritish va ularni qayta ishlab, asosan iqtisodiy jarayonlarning natijalarini aks ettirishga yo’naltirilgandir. Bundan tashqari kichik tuzulmalar ishlanayotgan paytda analitik masalalar tahlil nuqtai-nazaridan qaralmaydi. Shu sababli barcha avtomatlashgan ishlar ishida uning qismi 15-20 % dan oshmaydi.
Avtomatlashtirilgan boshqaruv sistemasining rivojlanishi va uni yanada takomillashtirish xo’jalik faoliyati tahlili funksiyasini avtomatlashtirishni talab etadi. Shu sababli "Kompleks iqtisodiy tahlil" nomli alohida funksional kichik sistemali avtomatlashtirilgan boshqaruv sistemasi paydo bo’ldi. Uning bu tartibdagi faoliyati boshqarishning texnologik jarayonlarida va masalalarning yechimiga sistemali yondashishda tahlil funksiyalari rolini oshirishga qaratilgandir.
Bu kichik sistema avtomatlashtirilgan boshqaruv sistemasida quyidagi afzalliklarni namoyon etadi:-xo’jalik faoliyatida ro’y bergan ijobiy yoki salbiy holatlarning sabablarini aniq bilishga imkon yaratadi;
-boshqariladigan ob'ektga ularning miqdor va sifat tomonidan ko’rsatgan ta'sirini aniqlaydi;
-boshqaruv sistemasining yanada samarali ishlashga o’tkazish uchun yangi variantlar topiladi;
-eng asosiysi tahlil yordamida xo’jalik faoliyatini yanada yaxshilashning qo’shimsha imkoniyatlarini aniqlanadi.
Tahlil boshqarish funksiyasi sifatida boshqaruv sistemasi bilan birgalikda bir maqsadga qaratilgan, shu tufayli boshqa boshqaruv funksiyalari bilan chambarchas bog’langan. Masalan, rejalashtirish bilan uni ilmiy asoslangan holda ishlab chiqarishda bir tomondan, boshqa tomondan esa rejaning bajarilishi uchun tahlil muhim vosita hisoblanadi. Buxgalteriya hisobi tahlilni boshqariladigan ob'ekt holati haqida zarur ma'lumotlar bilan ta'minlaydi. Boshqaruvning eng maqbul qarorlarini qabul qilishda va ishlab chiqarishda analitik ma'lumotlar tahlil natijasida olinadi. Demak, boshqaruv ob'ektiga sistemali yondashish avtomatlashtirilgan boshqaruv sistemasi strukturasi va mazmuni uning tarkibida mustaqil "Kompleks iqtisodiy tahlil" kichik sistemasi alohida
Tarzda,faoliyat,ko’rsatishni,talab,etadi. Avtomatlashtirilgan boshqaruv sistemasida "Kompleks iqtisodiy tahlil" ni tashkil qilish sistemasidagi barcha umumiy tamoyillarga asoslanadi. Bu bilan informatsion, matematik, texnik va tashkiliy masalalar uslubiy jihatdan to’g’ri hal qilinadi hamda tuzilma elementlarining o’zaro aloqasi va boshqa kichik sistemalar bilan bog’liqligi ta'minlanadi.
Mazkur tamo-yil sistemada qayta ishlanib tayyor bo’lgan ma'lumotlar miqdori, shakli, turi bo’yicha aniq foydalanuvchiga boshqaruv qarorlarini qabul qilish uchun yetkazib berishni,ta'minlashga,asoslangandir."Kompleks iqtisodiy tahlil" sistemasini tashkil etishda yuqoridagi tamoyillariga amal qilish, uning turli elementlari, qismlarini boshqa sistemalar bilan aloqasini tartibga solish va samarali ishlashda o’z natijasini beradi.
O’rganilayotgan kichik sistemaning tarkibiy qismlarini boshqaruv sistemasining turi bo’yicha bir-biridan farqlangan xo’jalik faoliyatini tahlili tashkil etadi. Ular: tahlil turlarida yeshiladigan alohida va o’zora bog’langan ob'ektlar;kompleks yoki analitik masalalarni darajasi va masshtabi; uslubiy, matematik, texnik va tashkiliy elementlardan iborat bo’ladi.Avtomatlashtirilgan boshqaruv tuzulmasida analitik masalalarni samarali qal etilishi ko’p jihatdan tahlil usulini takomillashganligiga, ya'ni turli darajadagi ijtimoiy,ishlab,chiqarishni boshqarishni,zamon,talablariga,javob,berishiga,bog’liq.
Xo’jalik faoliyati tahlili bo’yicha uslubiy, analitik masalalarni EHM larda qayta ishlashda foydalaniladigan quyidagi jihatlarni o’zida aks ettirishi zarur:
-analitik va boshqa ko’rsatkichlar tushunchasiga aniq mazmunli ta'rif berilishi;
-shartli,belgilarni,bir,xil,bo’lishi;
-analitik ko’rsatkichlar hisoblarini amalga oshirishda eng maqbul usullarni qo’llash,
-kiritiladigan va chiqariladigan informatsiyalarni aniq ro’yxati, shuningdek, analitik jadvallar,shakli,va,sh,kabilar.
Ko’rsatkichlarga ta'sir etuvchi omillarni belgilash uchun ham so’zlarning bosh harfi kichik ko’rinishda ifodalanadi va asosiy shartli belgining pastki qismining o’ng tomoniga yozilishi kerak. Masalan, haqiqatdagi tovar mahsulotining ko’payishi mehnat unumdorligining oshishi hisobiga bo’lishi mumkin.Uslubiy belgilarni to’la va aniq ifodalanishi analitik masalalarni algoritmlash tamoyillarini bajarilishida muhim rol o’ynaydi. U bilan hisoblash ishlari ro’yxati, mantiqiylik va bir-biriga bog’liqlik, ularning bajarilishi, matematik izohlanishlari ta'minlanadi. Avtomatlashtirilgan boshqaruv sistemasida "Kompleks iqtisodiy tahlil" kichik sistemasining matematik ta'minoti ko’p tomondan uning samaradorligini aniqlaydi. U til va dastur vositalari kompleksni qamrab olib masalalar yechimi algoritmlarni amalga oshirishni ta'minlaydi. Algoritmlash jarayonini tayyorlash ko’p mehnat talab qiladigan faoliyat jumlasiga kiradi. Analitik masalalarni algoritmlari kichik sistemadagi algoritm kompleksga birlashadi, u esa boshqaruv algoritmi bilan bir qatorda ishchi va standart algoritmlardan iborat bo’ladi. Mazkur sistemaning matematik ta'minotining dastur qismi ma'lumotlarni ishlashni struktura (tahlil turi bo’yicha) va bosqichlari (kiritish, nazorat, turlarga ajratish vahokazo)bo’yicha,bo’linadi.
Mazkur kichik sistemani tashkil etishda informatsiya ta'minoti muhim o’rin egallaydi. uning asosini tahlil ma'lumotlari modeli tashkil etadi. Unda ma'lumotlar jalb etilishi, tartibi, uni rasmiylashtirish kabi vazifalar ko’rsatib beriladi. Tahlil masalalari tartibidan kelib chiqib boshlang’ish massivlar aniqlanadi: ma'lumotlar to’plash tartibi, rasimiylashtirish, oqimi va hajmi, yangilanish davri, saqlanish muddati chiqariladigan hujjatlar, ularning taqdim etish tartibi va davri alohida mujassamlanadi. Informatsion ta'minot boshqa avtomatlashtirilgan boshqaruv tuzulmasidagi kichik tuzulmalar ma'lumotlar bazasini hamda massivlarini o’zida qamrab oladi va tahlil turi bo’yicha kerakli ma'lumotlarni saqlaydi. Reja, hisob ma'lumotlari bilan birgalikda kiritilgan axborotlar asosida kichik sistemaning analitik masalalarini yechadigan funksional massivlar tuziladi. Faoliyat natijasida chiqariladigan informatsiyalar shakllantirilib boshqaruv ehtiyojlari uchun yetkazib beriladi yoki ularning ma'lumotlar bazasini to’ldiradi. "Kompleks iqtisodiy tahlil" tuzulmasida ma'lumotlar ta'minotini qurilishi quyidagi,tamo-yillarga,asoslanadi:
-ABT da ma'lumotlarni tashkil etishda uslubiy va tashkiliy birlik bo’lishi;
-bir marta ma'lumotlarni kiritish va undan ko’p marta foydalanish;
-ma'lumotlarning kod va shifrlarini bir sistemaga keltirish;
-boshqa,Sistema,massivlari,bilan,aloqasini,ta'minlash;
-savol-javob,sistemasida,ishlash;
-ma'lumotlar,massivini,sistemada,saqlashni,ta'minlash.
Kichik sistemada ma'lumotlar ta'minotini loyihalashtirilishida foydalanish talabiga ko’ra ma'lumotlarni tayyorlashga katta e'tibor beriladi. U faqat zaruriy ma'lumotlarni emas, balki uning muddatini ham nazarda tutadi. Bu jihat esa boshqaruvfunksiyalarini,to’liq,bajarilishi,uchun,asos, hisoblanadi.
Hozirgi davrda "kompleks iqtisodiy tahlil" kichik sistemasi avtomatlashtirilgan boshqaruv sistemasida to’la ma'noda rivojlanayotgani yo’q. Mavzuda bayon etilayotgan avtomatlashtirilgan boshqaruv sistemasida mazkur sistemaning o’rni, roli va mazmuni asosan nazariy bilimlar hamda shu bilan birgalikda amaliy tajribalarga asoslanib yoziladi. Xalq xo’jaligining turli tarmoqlarida avtomatlashtirilgan boshqaruv tuzulmasining iqtisodiy tahlil funksiyalari hamda uning keng yoyish - uning yaqin kelajakdagi rivojlanish yo’nalishi hisoblanadi.
Avtomatlashtirilgan boshqaruv sistemasida xo’jalik faoliyatini tahlil qilishning sifat jihatdan tinimsiz takomillashtirib borish ham ustuvor ahamiyatga ega yo’nalish bo’lib, bu bilan uning toboro samarali ishlashi ta'minlanadi.
Agar avtomatlashtirilgan boshqaruv sistemasining rivojlanishi ikkinchi yo’nalish bo’lsa, u holda boshqaruvchi sistema (KIT) o’z mohiyatini saqlab qolgan holda o’zgaradi.
Ayni davrda avtomatlashtirilgan boshqaruv sistemasining tarkibida texnologik jarayonlarni avtomatlashgan boshqaruv sistemasi (TJABT) shaklini qo’llanilishi ko’proq samara bermoqda. Biroq, bu xo’jalik faoliyatini boshqarishning avtomatlashtirishni bir tomoni bo’lib, u iste'mol qiymatining tabiiy buyumlashgan
jihatini ifodalaydi. Lekin, mazkur jarayon aniq mahsulot qiymatini shakllanishi bilan chambarchas bog’langan va barcha sarflar xarajat ko’rinishida hisobga olinadi. Shuning uchun, avtomatlashtirilgan boshqaruv sistemasini takomillashtirishning navbatdagi bosqichi TJABT ni xo’jalik jarayonini iqtisodiy tarkibiy qismi deb qaralib butun boshqaruv ob'ektini muhim elementi tarzida faoliyati ta'minlanadi.
Boshqaruvning samaradorligiga ko’p jihatdan ijtimoiy masalalar ham jiddiy ta'sir ko’rsatadi. Shu sababli mazkur ob'ektning ham avtomatlashtirilgan boshqaruv sistemasiga kiritish muhim ahamiyatga egadir. Bu bilan korxonani ijtimoiy-iqtisodiy masalalari o’rganib boriladi. TJABT bilan iqtisodiy, ijtimoiy va boshqarish kichik sistemalarini birlashtirilishi avtomatlashtirilgan boshqaruv sistemasida xo’jalik faoliyatini rejalashtirish, hisob, tahlil, tartibga solish va ularning boshqaruv funksiyalari bilan birgalikda rivojlanishining istiqbolli yo’nalishi hisoblanadi.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida avtomatlashtirilgan boshqaruv sistemasida "Kompleks iqtisodiy tahlil" kichik sistemasida "Moliyaviy tahlil" qismining ham alohida ob'ekt sifatida tashkil etish shart. Chunki, moliyaviy tahlil ma'lumotlari istalgan paytda foydalanuvchiga yetkazilishi yoki o’rganilishi zarur bo’lib qoladi. Bu bir tomondan tezkorlikni ta'minlasa, ikkinchi tomondan tahlil ishlarini osonlashtiradi. Avtomatlashtirilgan boshqaruv sistemasini yanada rivojlantirish ishlarida mutaxassislar roli ham juda kattadir. Shuning uchun korxonalarda avtomatlashtirilgan boshqaruv sistemasini tashkil qila oladigan, uni samarali ishlashini ta'minlaydigan, ilg’or yangiliklarni joriy etadigan mutaxassislarni tayyorlash lozim.Iqtisоdiyot sub’yеktlаri mаhsulоti hаmdа хizmаtigа bo’lgаn tаlаb vа tаklifni o’rgаnishning аhаmiyati vа tаhlilning vаzifаlаri
Bоzоrni o’rgаnishdа mоliyaviy vа bоshqаruv tаhlili fаni quyidаgi vаzifаlаrni bаjаrаdi:

• 
  qаndаy mаhsulоt ishlаb chiqаrish lоzimligini bеlgilаydi;
  
• 
  qаnchа miqdоrdа ishlаb chiqаrish kеrаkligini ko’rsаtаdi;
  
• 
  kоrхоnаning kеlаjаkdа yarаtish kеrаk bo’lgаn mаhsulоti to’g’risidа mа’lumоt bеrаdi;
  
• 
  fоydа оlish vа uning hаjmini оshirish imkоniyatlаrini ko’rsаtаdi vа hоkаzоlаr.
  

Hоzirgi kundа rеspublikаmizdа fаоliyat ko’rsаtаyotgаn turli mlk shаklidаgi kоrхоnаlаr to’liq vа erkin hоldа ish yuritmоqdаlаr. B esа. ulаrning mаhsulоt ishlаb chiqаrish vа sоtish yo’nаlishlаrini o’zlаri bеlgilаb оlishlаrigа imkоn yarаtаdi. Nаtijаdа mаhsulоt ishlаb chiqаrish sur’аti pаsаyib, mаhsulоt tаnnаrхining оshishi hаmdа kоrхоnаning zаrаr ko’rish ehtimоli kuchаya bоrаdi. Bu jаrаyon uzоq dаvоm etаdigаn bo’lsа, kоrхоnаni bаnkrоtlikkаchа оlib kеlishi mumkin.
Tаhlil ishlаri аlbаttа ахbоrоt mаnbаigа tаyanishi lоzim. CHunki ulаr kоrхоnаlаrning bоzоrdаgi:

• 
  аniq ustivоrlikkа erishishigа;
  
• 
  mоliyaviy хаvfsizlikni tа’minlаshgа;
  
• 
  tаshqi muhitni nаzоrаt qilishgа;
  
• 
  strаtеgiyani bоshqаrishdа;
  
• 
  sаmаrаdоrligini yaхshilаshgа vа hоkаzоlаrni аmаlgа оshirishgа sаbаb bo’lаdi.
  

Hаr bir ishni аmаlgа оshirilishi, uning mа’lum bir ахbоrоt mаnbаlаrigа tаyanishini tаqоzо etаdi. Хuddi shu fikrdаn kеlib chiqqаn hоldа bu mаvzuning tаhlilidа hаm mаnbаlаrgа tаyanаmiz. Mа’lumоtlаr аvvаlо ikkilаmchi yig’ish vа bаhоlаshdаn bоshlаnаdi. Ulаr ichki vа tаshqi ахbоrоtlаrgа bo’linаdi.
Ichki mа’lumоtlаr quyidаgilаrdаn tаshkil tоpgаn:

• 
  kоrхоnа rеjаlаri vа ulаrning bаjаrilishi;
  
• 
  sоtish to’g’risidаgi mа’lumоtlаr;
  
• 
  fоydа vа zаrаrlаr;
  
• 
  хаridоrlаrbilаn hisоb-kitоblаr;
  
• 
  tоvаr zаhirаlаri;
  
• 
  istе’mоlchilаrning аrizаsi;
  

nаtijаlаrni sоlishtirsh uchun mе’yorlаr vа bоshqаlаr.
Tаshqi mа’lumоtlаr quyidаgilаrdаn tаrkib tоpgаn:

• 
  dаvlаt vа nоdаvlаt tаshkilоtlаrning ахbоrоtlаri;
  
• 
  stаtistik mа’lumоtlаr vа bоshqаlаr.
  

Ichki mа’lumоtlаr аsоsidа quyidаgichа tаhlil ishlаrini аmаlgа оshirishimiz mumkin (6.1-jаdvаl). -jаdvаl mа’lumоtlаridаn ko’rinib turibdiki, tаhlil qilinаyotgаn kоrхоnа 3 хil «А»; «B»; «V» turdаgi mаhsulоtlаr ishlаb chiqаrаr ekаn. Bu mаhsulоtlаr ichidа «А» vа «V» mаhsulоtlаr хаridоrgir bo’lib, ulаr rеjаgа nisbаtаn «А» 12 fоizgа, «V» esа 25.8 fоizgа ko’p sоtilgаn. Bu bоzоrdа ushbu mаhsulоt turlаrigа tаlаbning ko’pligidаn dаlоlаt bеrаdi.