Мавзу: Акциз солиƒи ва унинг бюджет даромадини шакллантиришдаги тутган урни

 
 
 
XULOSA................................................................................... 
53 
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI........... 
56 
ILOVALAR............................................................................. 
61 
 

---

4 
KIRISH 
 
Mavzuning dolzarbligi.
Iqtisodiyotning erkinlashuvi sharoitida iqtisodiyot 
tarmoqlarining barcha sohalarida ishlab chiqarish samaradorligini oshirish 
omillaridan tadbirkorona foydalangan holda, bir tomondan xalqimizning hayot 
ehtiyojlarini ta’minlash, ikkinchi tomondan esa davlatimiz o’z zimmasiga olgan 
ijtimoiy kafolatlarining moliyaviy bazasini mustahkamlash tadbirlarini shiddat bilan 
amalga oshirishni taqozo etmoqda. Ma’lumki, soliq-budjet siyosati borasida olib 
borilayotgan o’zgarishlarning markazida budjet daromadlari va harajatlarining 
muvofiqligini ta’minlash hamda ular samaradorligini oshirish masalalari turadi. Bu 
esa, o’z navbatida, O’zbekiston Respublikasi iqtisodiyotida ro’y berayotgan tub 
o’zgarishlar, iqtisodiy islohotlarni yanada chuqurlashtirish, iqtisodiyotning barqaror 
va mutanosib sur’atlarda o’sishini ta’minlash, jumladan, soliq siyosatini qayta ko’rib 
chiqishni talab etmoqda. Shu sababli, mamlakatimiz rivojlanishining muhim ustuvor 
yo’nalishi sifatida soliq siyosatini yanada erkinlashtirish yo’nalishlarining 
belgilanishi, jumladan, xo’jalik yurituvchi sub’ektlar zimmasidagi soliq yukini 
kamaytirish, xususiy tadbirkorlikning rivojlanishi uchun qulay soliq muhitini 
yaratish ushbu sohada erishiladigan yutuqlar garovidir.
Soliq yukini kamaytirishga qaratilgan respublikamizda yuritilayotgan soliq 
siyosati iqtisodiyotdagi tarkibiy o’zgarishlarga, xo’jalik yurituvchi sub’ektlarning 
ishbilarmonlik faolligi va moliyaviy barqarorligini yuksaltirishga xizmat qilmoqda. 
Bu borada davlatimiz rahbari I.Karimovning quyidagi fikrlarini ta’kidlash lozim: 
“2012 yilda soliq yukini kamaytirish siyosati davom ettirildi. Kichik korxona va 
mikrofirmalar uchun yagona soliq to’lovi stavkalari 6 foizdan 5 foizga tushirilgani, 
yakka tartibdagi tadbirkorlar uchun belgilangan soliq stavkasi esa sezilarli tarzda, 
ya’ni o’rtacha ikki barobar kamaytirilgani buni yaqqol tasdiqlaydi. Shularga 
qaramasdan, davlat budjetining daromadlar qismi ko’rsatkichlari to’liq bajarildi, 
erishilgan profitsit yalpi ichki mahsulotga nisbatan 0.4 foizni tashkil etdi
1
”. 
1
“Bosh maqsadimiz – keng ko’lamli islohotlar va modernizatsiya yo’lini qat’iyat bilan davom ettirish”. 
O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimovning 2012 yilda mamlakatimizni ijtimoiy-iqtisodiy 
rivojlantirish yakunlari hamda 2013 yilga mo’ljallangan iqtisodiy dasturning eng muhim ustuvor yo’nalishlariga 
bag’ishlangan Vazirlar Mahkamasining majlisidagi ma’ruzasi. //Ma’rifat gazetasi, 19 yanvar 2013 yil, №6 

---

5 
Iqtisodiy taraqqiyotning har bir bosqichida o’ziga xos soliq tizimining vujudga 
kelishi avvalo uning tarkibiga kiruvchi soliqlarning harakati bilan bog’liq bo’ladi. 
Soliq tizimida eng ichki o’zgaruvchan, ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotning ko’plab 
omilllari bilan to’qnashuvchi soliq bu - aktsiz solig’idir. Shu bois, aktsiz solig’ining 
mohiyatini ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotga bog’liq holda o’rganish eng dolzarb 
muammolardan bo’lib kelmoqda. Shuni alohida ta’kidlab o’tish kerakki, aktsiz 
solig’ining mohiyati doimo egri soliqlar doirasida o’rganib kelingan. Aktsiz solig’i 
egri soliq bo’lganligi sababli uning iqtisodiy mohiyati davlat bilan yuridik shaxslar 
o’rtasida vujudga keluvchi ob’ektiv majburiy to’lovlarga asoslangan moliyaviy 
munosabatlar orqali harakterlanadi. Shu bois, aktsiz solig’i o’ziga xos fiskal iqtisodiy 
kategoriya sifatida qaralishi lozimdir.
Aktsiz solig’i rivojlangan xorijiy davlatlarda ham davlatning umum soliq 
siyosatida muhim o’rin egallaydi. Aktsiz solig’i korxona mahsulotlari va xizmatlari 
bahosi ustiga yoki tarifiga ustama shaklda to’g’ridan to’g’ri kiritiluvchi egri soliq turi 
hisoblanadi. Aktsiz solig’ining iqtisodiy mohiyati budjet tushumini ta’minlash orqali 
xalq xo’jaligi manfaatlarini qondirishga, ko’proq mablag’larni jalb ettirishi orqali 
namoyon bo’lsa, uning ijtimoiy mohiyati aholining, ya’ni asosiy iste’molchilarning 
to’lov qobiliyatlarini oshishida o’z ifodasini topadi. Bu esa aktsiz solig’i ob’ektlari 
(aktsiz osti tovarlari)ni qisqartirilishida, soliq stavkalari pasayishida, aholi to’lov 
qobiliyatini o’sishida namoyon bo’ladi. 
Aktsiz solig’ini nazariy va amaliy jihatdan chuqur o’rganish, rivojlangan xorijiy 
davlatlarda aktsiz solig’idan foydalanish tajribalarini o’rganish, ularni mamlakatimiz 
iqtisodiy shart-sharoitlariga moslagan holda qo’llash imkoniyatlarini ko’rib chiqish, 
shuningdek undan amaliyotda foydalanish natijalarida kerakli xulosalar chiqarish va 
uni takomillashtirish zarur. Yuqorida qayd etilgan fikrlarning keng mazmuni 
tanlangan mavzuning dolzarbligini belgilaydi.