Mavzu. Aholi statistikasi Reja: Aholi soni va tarkibi statistikasi Aholi harakati statistikasi

Aholi harakati ko’rsatkichlari

№	Ko’rsatkichlar	Hisoblash tarkibi		Izohlar
I. Tabiiy harakat ko’rsatkichlari
1.	Tug’ilish koeffitsienti ( )				-tug’ilganlar soni -aholining o’rtacha soni
2.	O’lish koeffitsienti( )				-o’lganlar soni
3.	Mutloq tabiiy o’zgarishi ( )
4.	Tabiiy o’zgarishi koeffitsienti ( )				yoki
5.	Maxsus tug’ilish koeffitsienti ( )				A’-15-49 yoshdagi ayollarning o’rtacha soni
6.	Maxsus, 1 yoshgacha bolalar o’limi koeffitsienti ( )				m-joriy yilda tug’ilganlar sonidan 1 yoshgacha o’lganlar soni; N0 va N1-o’tgan va joriy yilda tug’ilganlar soni
II. Mexaniq harakat ko’rsatkichlari
7.	Kelganlar koeffitsienti ( )					-mazkur aholi punktiga domiy yashash uchun kelgan aholi soni
8.	Ketganlar koeffitsienti( )					- mazkur aholi punktidan boshqa aholi punktiga doimiy yashash uchun ketganlar soni
9.	Mexaniq o’zgarishi koeffitsienti( )					yoki
10.	Mutloq mexaniq o’zgarishi ( )

3-jadval
Shahar aholisining tabiiy harakati ko’rsatkichlari

(1000 kishiga)

№		Tug’ilganlar		O’lganlar		Tabiiy o’zgarishi
		2000	2010	2000	2010	2000	2010
	Koeffitsientlar (promillida)	21,3	21,0	5,5	5,4	15,8	15,6

3-jadval ma’lumotlaridan ko’rinib turibdiki, shaharda 2010 yilda 2000 yilga nisbatan aholini tabiiy o’zgarishi pasaygan (0,2 punkt).

Aholini takror barpo etish jarayonini tavsiflash uchun statistika darsliklarida rus zemstvo statistiki V.N.Pokrovskiy nomi bilan bog’liq bo’lgan “Hayotiylik koeffitsienti”ni hisoblash tavsiya etilgan.
Hayotiylik koeffitsienti tug’ilganlar sonini o’lganlar soniga bo’lish yo’li bilan aniqlanadi:

Bu ko’rsatkich tug’ilish koeffitsientini o’lish koeffitsientiga bo’lish yo’li bilan ham aniqlanishi mumkin. Agar bu nisbat natijasi 1 dan katta

bo’lsa, u holda mazkur regionda tabiiy o’sish sodir bo’lgan, agar bu nisbatan 1 dan kichik

bo’lsa, u holda mazkur regionda aholining kamayishi sodir bo’lgan.
Demak hayotiylik koeffitsientining o’sishi aholi sonining oshishiga olib keladi va aksincha.

Aholining perspektiv (istiqboldagi) sonini aniqlashda global va yoshni siljish usullaridan foydalanish mumkin.

Global usulda hisoblashda aholining yil boshidagi soni(A₀), tabiiy o’zgarish(K_to’) yoki umumiy o’zgarishi koeffitsientlari boshlang’ich ma’lumot vazifasini bajaradi. Hisoblash quyidagicha bajariladi:
; va h.k.

bu erda A₁ va A₀-aholining joriy yil oxiridagi va keyingi yil boshidagi soni;

-tabiiy o’zgarish (yoki umumiy o’zgarish) koeffitsientlari;


- joriy yilda aholi sonining qo’shimcha o’zgarishi, ya’ni

- keyingi yilda qo’shimcha o’zgarishi lozim bo’lgan aholi soni, ya’ni

Bu usulni qo’llash tartibini quyidagi shartli misolda ko’rib chiqamiz. Quyidagilar berilgan: Yil boshida shahar aholisining soni-118 ming kishi

1.

A₁=118(1+0,01701)

A₁=1181,0171
A₁=120 ming kishi
₁=120-118=2 ming kishi
2.

A₂=120(1+0,0172)

A₂=1201,0171
A₂=122 ming kishi
₂=122-120=2 ming kishi

Bu usul aholining istiqboldagi sonini hisoblashda qo’l kelsada, lekin ularni yosh jihatdan alohida-alohida hisoblash imkonini bermaydi.

Yoshni siljitish usulida aholining perspektiv soni quyidagi formula yordamida aniqlanadi:
i_xP_x=i_x+1
i_x - x yoshgacha yashashi mumkin bo’lgan aholi soni;
P_x - x+1 yoshgacha yashashi mumkin bo’lgan ehtimollik;
i_x+1 – yoshgacha yashashi mumkin bo’lgan aholi soni.
Shunday qilib, har bir yoshdagi aholi soni (i_x) har bir yosh yashashi mumkin bo’lgan ehtimollik koeffitsienti. (P_x)yordamida bir yoshdan (i_x)ikkinchi yoshga (i_x+1) «siljitiladi».
Bu usulni qo’llash tartibini quyidagi shartli raqamlarda ko’rib chiqamiz(4-jadval). Shu ma’lumotlarga asoslanib uch avlodning perspektiv sonini bo’lajak 1, 2 va 3 yillar, ya’ni N, N+1 va N+2- yillar uchun aniqlang. Echish uchun jadvalning so’nggi ustunlarini to’ldiramiz.