Mavzu: Adaptiv jismoniy tarbiya. Reja: Kirish I bob. Adaptiv jismoniy tarbiyaning asosiy tushunchalari va atamalari

3.3. Jismoniy tarbiya va sportning funksiyalari.
Talabalarni adaptiv jismoniy tarbiyaga ta‘sir qilishning asosiy "vositasi" jismoniy mashqlar ekanligini hisobga olsak, ushbu funksiyalar guruhi eng muhim hisoblanadi. Adaptiv jismoniy madaniyatning rivojlanayotgan funksiyasi jismoniy mashqlarni bajarish jarayonida sog‘lik holatida (jismoniy, intellektual, aqliy, irodali va hokazo) odamning har tomonlama rivojlanishi uchun zamin yaratadi. Qoida tariqasida, odamning sog‘lig‘ida uning harakatli namoyon bo‘lishini cheklaydigan har qanday og‘ish jismoniy faoliyatsizlik va gipokineziya sababidir. Shuning uchun, adaptiv jismoniy tarbiyada rivojlanish funksiyasini amalga oshirishda, ular birinchi navbatda jalb qilinganlarning jismoniy rivojlanishini faollashtirishga intilishadi. Salomatlik nuqsonlari bo‘lgan bolalarda, vosita sohasining etishmasligi va etishmasligi, harakatni boshqarish mexanizmlarining nomukammalligi barcha organlar va tizimlarning tuzilishi va funksiyalariga salbiy ta‘sir ko‘rsatadigan asosiy nuqsonning og‘irligiga bevosita bog‘liq (L. Shapkova, 2005). A. A. Dmitriyev (1991), E. S. Chernik (1997) fikriga ko‘ra, aqliy rivojlanishida nuqsoni bo‘lgan bolalar sog‘lom tengdoshlaridan sezilarli darajada orqada qolishadi: magistral va oyoq-qo‘llarning asosiy mushak guruhlari kuchi jihatidan 15-30% ga, harakat tezligi - 10 ga –15%, chidamlilik - 20–40%, tezlik tezligi - 15-30%, bo‘g‘inlardagi harakatchanlik - 10–20%, bu ikkinchi darajali buzilishlar natijasidir. Vizual patologiyasi bo‘lgan bolalarda turli xil nisbatlarda shunga o‘xshash og‘ishlar qayd etilgan (Kasatkin L.F., 1980; Kruchinin V.A., 1987; Azaryan R.N., 1989; Rostomashvili L.N., 1999), kar va eshitish qobiliyatli talabalarda. (Panchenko T.V., 1983; Baykina N.G., Sermeev B.V., 1991; Smekalov Y. A., 2000), nogiron talabalarda (G. Xomutov, 1999), bolalardan va kattalardan keyin. oyoq-qo‘llarning amputatsiyasi (Kurdybaylo S.F., 1993; Solodkov A.S., Morozova O.V., 1996).
Shunday qilib, jismoniy rivojlanish va jismoniy tayyorgarlikni buzish barcha nozologik guruhlar uchun tabiiydir, shuning uchun Adaptiv jismoniy madaniyatning rivojlanayotgan funksiyasi mushaklarning kuchi, tezligi, egiluvchanligi, Adaptivligi, chidamliligi va muvofiqlashtirish qobiliyatlarini rivojlantirishga yo‘naltirilgan ta‘sirdan iborat. Ularning rivojlanishi fiziologik funksiyalarni qayta qurish va takomillashtirish, zaxira resurslarini safarbar qilish, tananing himoya funksiyalarini faollashtirish, tananing barcha tizimlari va funksiyalarini moslashtirish, ixtiyoriy harakatlar tufayli yuzaga keladi. takroriy takrorlanishi vosita harakati texnikasini ham, uni ta'minlovchi funksiyalarni ham yaxshilaydi. Amaliyotda pedagogik ta‘sirlar ikki yo‘l bilan amalga oshiriladi: yo‘l davomida - yangi vosita ko‘nikmalarini shakllantirish jarayonida qobiliyatlarni rag‘batlantirish va maqsadli ravishda - o‘rganilgan jismoniy mashqlar yordamida maxsus tashkil etilgan darslarda. Jismoniy faollikning o‘sishi va asta-sekin o‘sishi tanadagi ijobiy o‘zgarishlar, ta'lim, maishiy, kasbiy va sport mashg‘ulotlarida zarur bo‘lgan jismoniy qobiliyatlarning barcha turlarini rivojlantirish bilan birga keladi (L. Shapkova, 2005). Nogironlarning jismoniy holati va qobiliyatlarini salomatlik holatida yaxshilash bilan bir qatorda, rivojlanayotgan funksiya ularning hissiy idrokini, intellektual, ixtiyoriy, hissiy va motivatsion sohalarini rivojlantirish imkoniyatlarini taklif etadi. Adaptiv jismoniy madaniyatning raqobatbardosh funksiyasi raqobatbardoshlikka asoslangan - muhim ijtimoiy va etnologik tamoyil (N. N. Visitit, 2006). Raqobat shaklida e'lon qilingan raqobat - bu shaxsning o‘zini anglashini shakllantirishning eng muhim sharti, o‘zingizni boshqa odam bilan taqqoslamasdan tasavvur qilib bo‘lmaydi. O‘z-o‘zidan aniq bir narsa aytish, o‘zini boshqa mavzu bilan bog‘liq holda, bir xil sifat yoki bir xil qobiliyat egasi qilib ko‘rsatish mumkin emas (Vizitey N.N., 2006, 2009). Bundan tashqari, boshqalar boshqalar bilan taqqoslanadigan, real va ba'zan virtual boshqalar bilan raqobatlashganda, joylashish uchun ham, ayniqsa bu jarayonning natijalariga befarq, befarq qololmaydi. Jarayon va ayniqsa natija doimo doimiy va hissiy jihatdan tajribali, baholangan va, albatta, "tirik odamni xafa qiladi". Nemis klassik falsafasining asoschisi I.Kant ta'kidlaganidek, bizdagi eng asosiy, zaruriy narsa bu "bizning odamimiz", birinchidan, u bizga faqat qiyosiy (nisbiy) tarzda beriladi, ikkinchidan, unga baholanish beriladi, uchinchidan, u to‘liq empatiya doirasida beriladi xudbinlik sifatida. Ma'lum bir tarkibga, u yoki bu hissiy jihatdan kuchli iroda tarkibiga ega (N. N. Vizitet, 2006). Adaptiv sportning mohiyati, asosi va Adaptiv jismoniy tarbiyaning boshqa turlari - adaptiv jismoniy tarbiya, Adaptiv harakatli dam olish, sog‘liqni saqlash muammolari bo‘lgan odamlarning ijodiy va ekstremal turlari - qizil mashg‘ulotning mohiyati, asosini tashkil etuvchi ulkan ma'rifiy va ijtimoiylashuv potentsiali aynan shunda. Raqobat, raqobat har doim ham ongli emas, lekin televizordagi ko‘plab shou dasturlarda (polda raqs musobaqalari, figurali uchish musobaqalari, vokal musobaqalari va boshqalar) faol qo‘llaniladi.
Biroq, faqat sportda, shu jumladan adaptiv sport turlarida, ushbu ijtimoiy va etnologik tamoyil ob'ektivlik, "halol o‘yin", oshkoralik yoki oshkoralik tamoyillarini amalga oshiradigan musobaqalar qoidalarida raqobatbardosh faoliyatning aniq tartibga solinishi tufayli imkon qadar ko‘proq amalga oshirilmoqda. sportchilar, hakamlar, tomoshabinlar uchun xatti-harakatlar standartlari.

Хulosa
1. Jismoniy tarbiya tizimi barcha davlat va jamoat tashkilotlari hamda muassasalar, maktablar, oliy o’quv yurtlari, jismoniy tarbiya jamoalari va boshqalar uchun foydalanish majburiy bo’lgan yagona davlat dasturi va o’quv qurollari bilan ta'minlangan.
2. Jismoniy madaniyatning maqsadi, jamiyat madaniyatining bir qismi sifatida, kishilarning jamiyat qurilishida faol ishtirok etishini unung talablarini qondiruvchi jismoniy qobiliyatlarini har tomonlama rivojlantirishni ob’ektiv zarurati bo’lib hisoblanadi.
3. Inson organizmi va psixikasiga jismoniy mashqlar bilan muntazam ta'sir ko’rsatish jismoniy mashqlarning qo’llanish uslubiyatida bu ta'sirlar qonuniyatlarga mos kelgan hollardagina muvaffaqiyatli bo’lishi mumkin. Ular asosiy va umumiy qoidalarni, shuningdek, jismoniy tarbiya jarayonining har xil tomonlarini o’rganuvchi qator fanlarning ma'lumotlarini taqqoslash orqali berilgan tavsiyalarni aks ettiradi.
4. Harakat shaklidagi ko’rsatmalilik jismoniy tarbiyaga xos bo’lgan shakl hisoblanadi. Uning ahamiyati juda katta, ayniqsa, eng murakkab harakatlarni o’zlashtirishda. Bunda yo’naltirib turuvchi yordam va “harakat bo’ylab olib o’tish” eng yetakchi metod sanaladi. Harakat shaklidagi ko’rsatmalilikning xususiyati shundan iboratki, u harakatlarni fazo va vaqtda aniqlab olishdan tashqari, ichki va tashqi ta'sir kuchlari, ayniqsa, inersiya va reaktiv kuchlar dinamikasida mo’ljal ola bilish imkoniyatini ta'minlaydi.
5. Bajara olish va individuallashtirish tamoyilini amalga oshirish vazifasi jismoniy tarbiya o’qituvchisini ko’pgina turli xil omillarning o’ta qiyin, o’zgaruvchan manzarasiga to’qnash keltiradi. Bu omillarni har vaqt muntazam e'tiborga olib turish zarur. Bunda ta'sirlarni istiqbolli dasturlash uchun barcha omillarning kelgusidagi o’zgarishlarini oldindan ko’zlab olish kerak.
6. Jismoniy tarbiya jarayonida bu – sikllarni hosil qiluvchi mashg’ulotlar va bosqichlarning berk aylanishidir. Shunga muvofiq uchta turi ajaratiladi: 42 mikrotsikllar (haftalik), ular mashqlarning takroriy qo’llanilishi va bir vaqtning o’zida ularning har xil yo’nalganligi, yuklama va dam olishning uyg’unlashuvi bilan tavsiflanadi; mezotsikllar (oylik), ular ikkitadan oltitagacha mikrotsikllarni o’z ichiga oladi, ularda vositalarning miqdori, uyg’unlashish tartibi va nisbatlari o’zgarib turadi; makrotsikllarda (yillik) jismoniy tarbiya jarayoni uzoq vaqt davom etadigan bosqichlarda amalga oshiriladi
7. Ko’rib chiqilgan tamoyillar yaxlit jismoniy tarbiya jarayonining turli xil qonuniyatlari va tomonlarini aks ettiradi. Ular bir-birini to’ldiruvchi va o’zaro bog’langan prinsipial metodik qoidalar yig’indisini emas, balki birligini tashkil etadi. Biron-bir tamoyildan chekinish jismoniy tarbiyaning butun murakkab jarayoni buzilishiga va o’qituvchi hamda o’quvchining katta mehnati deyarli samarasiz bo’lib qolishiga olib kelishi mumkin.