Mavzu 5: uyg’onish davri sharq adabiyoti 1830-guruh shomurodova shabnam reja

MAVZU 5: UYG’ONISH DAVRI SHARQ ADABIYOTI

1830-GURUH

SHOMURODOVA SHABNAM

Reja:

• Reja:
• Uyg’onish davri ijtimoiy-tarixiy sharoiti
• Fuzuliy, Jomiy, A.Navoiy, Bobur ijodi
• Uyg’onish davri lirik, epic va drammatik asarlari

Feodolizm sharoitida shakllana boshlagan kapitalistik munosabatlar G’arbiy Yevropada Renesans (Uyg’onish) harakatiga asos bo’ldi. Madaniyat tarixida Renesans nomi bilan yuritiladigan bu harakat dastlab Italiyada va ko’p o’tmay Yevropaning qolgan mamlakatlarida ham yuzaga keldi.

• Feodolizm sharoitida shakllana boshlagan kapitalistik munosabatlar G’arbiy Yevropada Renesans (Uyg’onish) harakatiga asos bo’ldi. Madaniyat tarixida Renesans nomi bilan yuritiladigan bu harakat dastlab Italiyada va ko’p o’tmay Yevropaning qolgan mamlakatlarida ham yuzaga keldi.
• Ishlab chiqarish
• San’at
• Uyg’onish davrining muhim xuxusiyatlari- inson shaxsini ulug’lash, kishi ongini din sarqitlaridan tozalash tabiat va jamiyatni esa inson mafatlariga xizmat ettirishda aks etadi.

FUZULIY (1498-1556)

• FUZULIY (1498-1556)

Adabiyotda forsiy til hukumron bo‘lgan bir paytda, turkiy tilning g‘oyatda katta imkoniyatini ko‘rsatib bergan Alisher Navoiy bo‘lsa, undan so‘ng bu adabiyot ri-vojiga katta hissa qo‘shgan ijodkor Muhammad Fuzu-liydir. Fuzuliy (1498–1556) ijodi umumturkiy ada-biyot uchun qadrli va ardoqlidir. Turkiy tilda so‘zlashuvchi kimsa yo‘qki, uning nomini bilmagan, g‘azallarini o‘qi-magan bo‘lsa. Turkiy g‘azalchilikda Fuzuliyning o‘z o‘rni bor. Fuzuliy ozarbayjon tilida she’rlar yozish bilan bir qatorda fors, arab tillarida ham asarlar yaratgan. U she’riyatga shunchaki qaramaydi, u bilim asosida she’r yaratilishini ta’kidlab shunday deydi: «Ilmsiz she’r asosi yo‘q devor kabi o‘lur va asossiz devor g‘oyatda bee’-tibor o‘lur». Fuzuliy ozarbayjon adabiyoti bilan bir qatorda o‘zbek, fors, arab, hind adabiyotini ham o‘rgangan va sevib o‘qigan. Sharq adabiyotining buyuk namoyondalari, xususan, o‘zbek adabiyotidan Lutfiy, Atoiy, Navoiy ijodini zo‘r qiziqish bilan o‘rgangan. Fuzuliy Navoiyni ustoz sifatida bilgani kabi key-ingi davr o‘zbek klassik adabiyoti ijodkorlari asar-larida Fuzuliy ijodiga izdoshlik, uning g‘azallariga yozilgan ko‘pgina muxammas va tatabbularni uchratamiz. 18 asrdan boshlab turkiy she’riyatga Fuzuliydek ta’sir ko‘r-satgan ijodkor juda kamdir.