Mavzu-16. Tarmoqning iqtisodiy rivojlanishini prognozlash reja

Qiziqarli ma’lumotlar¹

Ushbu prognozning aniqligiga qarab tarmoq ishlab chiqarishini rivojlanish darajasi va hajmi rejalashtiriladi. Iqtisodiyotda mavjud iste’mol hajmi balan ishlab chiqarishning umumiy hajmi teng bо‘lishi kerak. Buning uchun tarmoqlarning ishlab chiqarish imkoniyati va forydalanish darajasini bilish kerak. Ushbu kо‘rsatgichni prognozlashtirish tarmoqning ishlab chiqarish kuchini va undan ma’lum muddat mobaynida foydalanishini aniqlash imkonini beradi. Bir paytning о‘zida ishlab chiqarish jarayonida foydalaniladigan resurslar tarmoq yо‘nalishi, tarmoqda ilmiy texnika taraqqiyoti darajasi, boshqa tarmoqlar bilan aloqasi va boshqa omillar inobatga olinadi.

16.2. Talab doiralari va ularning talabdagi ulushini aniqlash, retrospektiv ma’lumot tо‘plash, prognozlashtirish usulini tanlash, tarmoq mahsulotiga bо‘lgan ehtiyoj bо‘yicha talab modelini ishlab chiqish

Tarmoq iqtisodiy rivojlanishini prognozlash uchun avvalo о‘sha tarmoqning maxsulotga bо‘lgan uzoq muddatli talabini aniqlash kerak.
Talab (ehtiyoj)ni prognozlash jarayoni qо‘yidagi bosqichlardan iborat:

• 
  Prognoz obyektini belgilash.
  
• 
  Prognozdan kо‘zda tutilgan maqsad va vazifalarni aniqlash.
  
• 
  Prognozlash vaqtini aniqlash.
  
• 
  Talab doiralari va ularning talabdagi ulushini aniqlash.
  
• 
  Retrospiktiv ma’lumot tо‘plash. - Prognozlash usulini tanlash.
  
• 
  Tarmoqning mahsulotga bо‘lgan ehtiyoji (talabi) bо‘yicha model va xisob ishlab chiqish.
  

Talab ishlab chiqariladigan va noishlab chiqariladigan shaklda bо‘ladi.
Xar bir yо‘nalish xisob-kitob qilinadigan, talab aniqlanadigan tarmoq va ishlab chiqarish guruxlariga ajratiladi. Talabning aniqlanishi uchun turli xil usullardan foydalaniladi. Bular normativ usul, oddiy-о‘rtacha usul, ekstropolyatsiya usuli, morrregress usul va boshqalar.
Normativ usul bilan talab aniqlanishida eng asosiysi normativlarning aniqlanishidir. Ogoxlantirishdan kelib chiqqan xolda bularning qisqa davr ichida ilmiy asoslangan talab normativlari asos qilib olinadi. Uzunroq davr uchun normativlarning о‘zi eng avvalo ilmiy - texnikaviy rivojlanish, ishlab chiqarish strukturasi va boshqa kо‘pgina omillar ta’sirida funksiyalar sifatida о‘rtaga chiqadi. Normativlar aniqlanganda maxsulot talabini hisoblab chiqish qiyin emas.
n
a_ij B_i  i talab (ehtiyoj)
i1
A_ij-talab normasi ij maxsulot, i talab
B_i-i talab
Qisqa muddatli prognozlashda ba’zan oddiy-о‘rtacha usul xam ishlatiladi. Bu usulda talab о‘tgan yillardagi realizatsiya xajmidan kelib chiqqan xolda aniqlanadi.
Bu usulda kо‘rib chiqilayotgan davr ichidagi realizatsiya xajmlari qо‘shilib, davrlar soniga bо‘linadi:
m
  j t t 1
j1