Mavzu 14: Заҳарли моддалар ва экологик адолат

Mavzu 14: Заҳарли моддалар ва экологик адолат

Mavzu 14: Заҳарли моддалар ва экологик адолат. Reja 1. Tabiatning zaharli moddalar asosida ifloslanishi. 2. Zaharli moddalar va bozor taqsimoti. 3. Xavfli chiqindilarni yo’qotish bo’yicha qarorlar. Qo’llaniladigan ta’lim texnologiyalari: dialogik yondoshuv, muammoli ta’lim. «Aqliy xujum», «Klaster» usullari orqali olib boriladi. Adabiyotlar:A1;A2;A4;A5,A8;A9;;Q11;Q12;Q13;Q16;;Q18;Q20; Internet saytlari.

1. Tabiiy resurslarning katta qismi qazib olish, qayta ishlash korxonalariga tashish va tayyor mahsulot chiqarish jarayonlarida isrof bo’ladi, yo’qoladi, to’kiladi va boshqalar. Ochiq usulda qazib olinayotgan ko’mirning yo’qolishi 3-8% dan 10-12% gacha, shaxta usulida qazib olingan ko’mirning yo’qolishi o’rtacha 20-40%, qora va rangli metallar rudasining yo’qolishi 15-25%, tog’-kimyo xom ashyosiniki esa 20-60% ga boradi. Ushbu boyliklarning narxi aniqlangan holda iqtisodiy hisob-kitob qilinsa, katta iqtisodiy zarar ko’rilayotgani o’z-o’zidan ma’lum bo’ladi.

1. Tabiiy resurslarning katta qismi qazib olish, qayta ishlash korxonalariga tashish va tayyor mahsulot chiqarish jarayonlarida isrof bo’ladi, yo’qoladi, to’kiladi va boshqalar. Ochiq usulda qazib olinayotgan ko’mirning yo’qolishi 3-8% dan 10-12% gacha, shaxta usulida qazib olingan ko’mirning yo’qolishi o’rtacha 20-40%, qora va rangli metallar rudasining yo’qolishi 15-25%, tog’-kimyo xom ashyosiniki esa 20-60% ga boradi. Ushbu boyliklarning narxi aniqlangan holda iqtisodiy hisob-kitob qilinsa, katta iqtisodiy zarar ko’rilayotgani o’z-o’zidan ma’lum bo’ladi.

• 
  Tabiiy resurslar mamlakatning milliy boyligi hisoblanadi. Lekin buning uchun ular to’liq baholangan, ya’ni qiymatga ega bo’lishi kerak. O’zbekistonda faqat mineral xom ashyo boyliklari hisob-kitob qilingan bo’lib, ularning potensiali 3,3 trln. AQSh dollaridan ortiqroq baholanmoqda. Shundan 1 trln. dollari neft va gazga to’g’ri keladi.
  

Holbuki, tabiiy boyliklarni baholash – mamlakatning milliy boyliklarini sarhisob qilish bo’lib, uning tabiiy potensialini aks ettiradi. Bu potensial ijtimoiy ishlab chiqarish boyliklari bilan birgalikda mamlakatda kelajakda rivojlanish istiqbollarini aniqlab beradi. Lekin tabiiy boyliklarni tarmoqlar bo’yicha potensial imkoniyatlari qotib qolgan bahoga ega bo’lmay, doimo o’zgarib turadi. Gap Masalan, geologlar ko’pincha tez-tez yangi mineral xom ashyo konlarini topib turadilar va ularning resurslarini oldingi xom ashyoga qo’shib boradilar, binobarin, u yoki bu mineral xom ashyo resurssi doimo ortib borish yo’nalishida bo’ladi. Yoki boshqa tabiiy boyliklar (yaylov, o’rmon va b.) antropogen degradasiya natijasida miqdor va sifat jihatidan o’zgarib boradi, bunday vaziyatda tegishli o’zgartirishlar kiritishga to’g’ri keladi.

• 
  Holbuki, tabiiy boyliklarni baholash – mamlakatning milliy boyliklarini sarhisob qilish bo’lib, uning tabiiy potensialini aks ettiradi. Bu potensial ijtimoiy ishlab chiqarish boyliklari bilan birgalikda mamlakatda kelajakda rivojlanish istiqbollarini aniqlab beradi. Lekin tabiiy boyliklarni tarmoqlar bo’yicha potensial imkoniyatlari qotib qolgan bahoga ega bo’lmay, doimo o’zgarib turadi. Gap Masalan, geologlar ko’pincha tez-tez yangi mineral xom ashyo konlarini topib turadilar va ularning resurslarini oldingi xom ashyoga qo’shib boradilar, binobarin, u yoki bu mineral xom ashyo resurssi doimo ortib borish yo’nalishida bo’ladi. Yoki boshqa tabiiy boyliklar (yaylov, o’rmon va b.) antropogen degradasiya natijasida miqdor va sifat jihatidan o’zgarib boradi, bunday vaziyatda tegishli o’zgartirishlar kiritishga to’g’ri keladi.