Mavzu-14. Aminokislotalar

Kislotali xossaga ega aminokislotalar yon zanjirida ularga kislota xossasini beruvchi qo’shimcha karboksil guruh tutadilar.Bu aminokislotalar spirtli eritmalarda erimaydigan kaltsiyli va bariyli tuzlarni hosil qiladilar.Aminokislotalarning bu guruhiga quyidagilar kiradi: L-Asparagin kislota (Asp)



pKa (b-CO₂H_­) = 3.86

2)L- Glutamin kislota (Glu)



pKa (g-CO₂)=4.25

Asosli xossaga ega aminokislotalar yon zanjirida qo’shimcha amino guruh tutadilar. Bu aminokislotalar ma’lum kislotalar bilan cho’kma hosil qiladilar. Aminokislotalarning bu guruhiga quyidagilar kiradi:

3)L- Lizin (Lys)



pKa (e-NH₂)=10,53

Taxmin qilish mumkinki, to’rtta metilen guruhi aminoguruhga harkatchanlikni beradi.

4)L- Oksilizin (Hylys)



pKa(e-NH₂)=9,67

Bu aminokislota faqat biriktiruvchi to’qimalarning oqsili - kollagenda aniqlangan.

5)L- Arginin (Arg)

pKa= 12,48

Bu aminokislotaning guanidin guruhi unga kuchli asosli xususiyatlarni beradi. Haqiqatdan ham guanidin - ma’lum organik asoslarni orasida eng kuchlilardan biridir. Uninig kuchi natriy ishqoriniki bilan tengdir. Guanidin guruhining kuchli asosli xususiyati iminoguruhning (>C=NH) protonlanishi natijasida hosil bo’lgan kationning protonlangan birlamchi aminoguruhga nisbatan barqarorligini bilan tushuntiriladi.Fiziologik sharoitlarda (pH 7.35) bu guruh doimo ionlangan holatda bo’ladi.

6) L-Gistidin (His)



pKa=6,00

Bu aminokislota o’z tarkibida geterohalqali imidazol yadrosini tutib, ajoyib kimyoviy xossalarga egadir. Gistidin kuchsiz kislotali va kuchsiz asosli xossalarni namoyon etadi; yaxshigina nukleofil bo’lib, pKa si fiziologik qiymatlarga (pH 7.35) yaqin bo’lgan yagona aminokislotadir. Demak, gistidin bir azot atomi bilan protonni berib, boshqasi bilan protonni qabul qilib kimyoviy reaktsiyalarda ham donor, ham aktseptor bo’lishi mumkin. Gistidin proton tashuvchi sistema vazifasini bajarishi mumkin.

Neytral xossaga ega aminokislotalar o’z tarkibida proton qabul qila olmaydigan va bera olmaydigan organik radikallarga egadirlar.Bu aminokislotalarning eng oddiysi va yagona optik nofaol vakili glitsindir:

7) Glitsin (Gly)

Bu aminokislota hech qanday ahamiyatli kimyoviy xususiyatlarni namoyon etmaydi, uning biologik vazifasi esa biologik molekulani kichikroq hajmda joylanishi lozim bo’lganda tuzilish elementi xususiyati bilan tushuntiriladi.Tuzilma oqsillari (kollagen, ipak,jun) o’z tarkibida ko’proq glitsin tutadilar

Ba’zi neytral aminokislotalar uglevodorod yon zanjirlari hisobiga gidrofob xossalarni namoyon etadilar:

8)L- Alanin (Ala)



9) L-Valin (Val)



10) L-Leytsin (Leu)



11) L-Izoleytsin (Ile)



Gidrofob aminokislotalarning yon zanjiri hisobiga ularni o’rab turgan suv molekulalari bilan o’ziga xos ta’sirlashadilar, bunday birikmalar yon zanjirga deyarli bog’liq bo’lmagan xolda bir-birlariga yaqin xossalarni namoyon etadilar. Yon zanjirida aromatik radikallar saqlovchi birikmalar ham neytral xossali aminokislotalarga tegishlidir. Bu molekulada qutblangan p-elektronlar buluti mavjuddir.

12) L-Fenilalanin (Rhe)



l_max=259 nm

1 Fenilalaninni aromatik qismini gidroksillash natijasida tirozin hosil bo’ladi:

3) L-Tirozin (Tyr)