Мавзу 13. Сифат даражалари

Сифатнинг қиёсий ва орттирма даражалари
Уқорида зикр этилган сифатлар оддий даражада эди. Энди сифатларнинг қиёсий ва орттирма даражалари хусусида (бироз) тўхталиб ўтамиз.
Сифатнинг қиёсий даражаси қиёсланмишнинг жинси ва сонида қатъий назар أفْعَلُ مِنْвазнида бўлади: Бунда қиёслаш предметнинг қайси белгисига қиёсланилаётган бўлса, ўша сўздан олдин ёзилади:- أحمد أكبر من عمر Аҳмад Умардан катта(роқ).- فاطمة أجمل من هندФотима ҳинддан гўзал.
Агар бирор предметнинг турли вақтдаги белгиси ўзаро қиёсланилаётган бўлса, шу предметнинг номиикки марта қайтарилмаслиги учун,унингўрнига сон ва жинсда мос бўлан бирикма олмоши қўшилади: طشقند الآن أحمل منها فى السنة الماضية. Агар من кўмакчисидан кейин бевосита феъл келган бўлса, кўмакчидан кейин.... юкламаси орттирилади.- التقس اليوم أحرُّ ممّا كان أمس Ҳаво кечадан кўра бугун иссиқ(роқ).
Орттирма даража сифатлари¹
Орттирма даража сифатлари ҳам оддий даража сифатларини افعل вазнига солиш орқали ҳосил қилинади.
Орттирма даража сифатлариикки ҳил бўлади. Нисбий орттирма даража ва қиёсий орттирма даража.
Нисбий орттирма даража сифатлари сифатланмиш билан қуйидаги усулда бирикади.

1. 
   Орттирма даража сифатлари сифатланмиш билан мослашган аниқловчи каби мослашади:رجل أحسن، إمرأة حسنى، رجلان أحسنان، إمرأتان حسنيان
   
2. 
   Сифат билан сифатланмиш изофа шаклида бирикади ва қаратқичдаги орттирилаётган исм кўплик ва аниқ ҳолатда қўйилади. Бунда у оддий аниқловчи ёки (........нинг энг .....и) мураккаб таркиб сифатида таржима қилинади.
   

Энг яхши талаба (талабаларнинг энг яхшиси) أحسن الطلاب -
Энг чиройли қиз (Қизларнинг энг чиройлиси)أجمل البنات -
Ёки қаратқичдаги орттирилаётган исм бирилк ва н6оаниқ ҳолатга қўйилади. Бундай бирикма “енг... дан бири” шаклида таржима қилинади.
Энг яхши талабалардан бириأحسن طالب -
Энг гўзал қизлардан бириأجمل بنت -
قَوِىٌّ، غَنِىٌّ каби сифатлардан орттирма даража ясалганда музаккар учун أَفْعا муаннас учун эсаغُعْيا вазнидан ифодаланиладиأقوا – قويا، أغنى – غنيا
Бўшфеъллардан орттирма даража ясалганда касал ҳарфаслига қайтади:طول←طال←أطول
Ноқис феъллардан, ясалган сифатларнинг орттирма даражаси музаккар жинс учун أفعى , муаннас жинси учунفُعْياшаклида бўлади.
Масалан: علو←عَلَى←بعلو←أعلى←عليا، دنو←دنا←يدنو←أدنى