Mavzu 12: ilmiy tadqiq metodologiyasi tarkibiy qismlari orasidagi munosabat

N.Marr nazariyasi bekor qilingan 50-yillardan boshlab sovet tilshunosligi keng ommalashgan, rivojianib borayotgan kibernetika va mashina tarjimasi uchun asoslar yaratayotgan Boduen tilshunosligi taraqqiyotining mahsuli bo'lgan strukturalizmga («kommunistik xuruj» boshladi, unga burjua tilshunosligi tamg'asi bosilib, qoralandi.
Go'l materializmning fetishizmi asosida sovet tilshshunosligi strukturalizmning dialektik tadqiq usulini to’la-to’kis rad etdi, vaholanki, og'izda, xo'jako`rsinga dialektika sovet fanining rasmiy tadqiq usuli sifatida tan olinar edi. Atigi 60-yillardan keyin sovet tilshunosligi rasman ma'qullangan to'g'ri tadqiq yo'lini topa oldi.

3. Fetishizm tushunchasi haqida.

Milliy tilshunosliklar, jumladan, o'zbek tilshunosligi ham, kommunistik mafkuraning materializmni mutlaqlashtirishidan anchagina ziyon ko'rdi.


I.Stalinning milliy tillar bora-bora o'ladi, bitta kommunistik tilga kelib qo’shiladi. degan g'ayriilmiy fikri asosida milliy tillarning vazifasini cheklash, ularni rusiylashtirish, milliy tillarga «rus tili birliklarining ta'siri»ni oshirish orqali ularni "boyitish" kabi salbiy hodisalar sun'iy ravishda kuchaytirildi. Bu shu darajaga yetdiki, xalqni junbushga keltirdi. Ish 1989 yilning 21-oktyabrida «0'zbekiston Respublikasi davlat tili haqida»gi Qonunni qabul qilishi bilan yakunlandi.


Milliy tillar grammatik qurilishi talqinida, lug'at va lug'atchilikda rus tili grammatik tizimi va lug’atchiligidan aynan ko'chirmachilik - grammatik fetishizm oqibatlari hali-hali to'la bartaraf etilmagan.


Demak, o'zbek grammatik talqinlari, o'zbek grammatikalari rus tili rammatikalari namunalarida, ularni fetishizatsiyasi asosida yaratilgan ekan. Buni bartaraf etish, milliy mafkurani o'z ustida ko'tarib turadigan mustahkam poydevor vazifasini o'tay oladigan, milliy grammatikani, o'zbek milliy lingvistik ta'limotini yaratish lozimdir. Buning uchun sinalgan, onglilik bilan izchil, hech qanday mutlaqliksiz tatbiq etiladigan metodologik tamoyillarga ega bo'lish, har bir tamoyilni o'z o'rnida ustakorlik bilan ishlatishni bilish kerak.


Mustahkamlash uchun savol va topshiriqlar:

1. 
   Metodologiyaning tarkibiy qismlarini sanang.
   
2. 
   Metodologiyaning qaysi tarkibiy qismlari odatda biri ikkinchisini taqozo qiladi?
   
3. 
   Metodologik tamoyillarning tatbiqi chegaralari va o'rinlari deganda nima tushuniladi?
   
4. 
   Metodologik tamoyillarning yomon yoki yaxshisi bormi? Tadqiq jaayonida nima yomon va zararli?
   
5. 
   "Og'izdagi dialektika” deganda nima tushuniladi?