Mavzu-11. Makroiqtisodiy prognozlash modellari reja

11.4. Iqtisodiyotni rivojlantirish modellari. 

Iqtisodiy-matematik modeli masalan quyidagicha ifodalanilishi mumkin 

𝑍 = 𝑎𝑋

.  Bu 

model misol tariqasida u yoki bu buyumni tayyorlash uchun talab qilinadigan materiallarga 

bо‘lgan prognoz talablarini aniqlashda qо‘llanilishi mumkin. Bu holatda 

X

 – buyumlar soni, 

a

– bitta buyum uchun material sarflanish meyori, 

Z

–materiallarga bо‘lgan umumiy ehtiyoji. 

Iqtisodiy-matematik  modeli,  agar  bir  nechta  tur  buyumlarni  tayyorlash  uchun 

materiallarga  bо‘lgan  ehtiyojni  aniqlash  kerak  bо‘lsa,  murakkab  kо‘rinishga  ega  bо‘ladi: 

𝑍 = 𝑎

1

𝑋

1

+ 𝑎

2

𝑋

2

+ 𝑎

3

𝑋

3

+ ⋯ + 𝑎

𝑛

𝑋

𝑛

yoki 

𝑍 = ∑

𝑎

𝑛

𝑖=1 𝑖

𝑋

𝑖

  ,  bu  yerda 

n

  =  1,  2,  3,...

n.

 

Ushbu  model  materiallarga  bо‘lgan  ehtiyojning  ikki  guruh  omillarga  bog‘liq  ekanligini 

kо‘rsatib turibdi: tayyorlanayotgan buyumlar soni va buyum uchun materiallar sarflanish 

meyori. Bunday model deskriptiv (lotincha “desckribo”)deb ataladi. 

Bir  mahsulotli  model  nafaqat  bir  mahsulotni  ishlab  chiqarishga  ixtisoslashgan 

sohalarda,  balki  bir  qator  holatlarda  agar  ishlab  chiqariladigan  mahsulotlar  iste’mol 

qilinishda bir-birini о‘rnini bosadigan bо‘lsa yoki ularni mutlaq kо‘rsatkichlar qо‘llanilishi 

mumkin.  Kо‘p  mahsulotli  modellarda  butun  tarmoq  ishlab  chiqarayotgan  mahsulotga  va 

xomashyo yoki boshqa qandaydir resurslarni iste’mol qilishga bо‘lgan talab bо‘yicha ikkita 

yoki  undan  ham  kо‘p  chegaralar  kо‘rib  chiqiladi.  Ushbu  modellarda  turli  mahsulotlarni 

iste’molida о‘rnini bosadigan xususiyatini hisobga olgan holda turdosh mahsulotga keltirish 

imkoniyatidan unumli foydalanilishi mumkin.