Мавзу 1: Тупроқ кесмасини олиш усуллари хақида тушунча

Muhim mineral o’g’itlarni aniqlash.
Mineral o’g’itlar kristall va amorf hollarda bo’ladi.
Kristall holatdagi o’g’itlar suvda yaxshi yeruvchan, amorf o’g’itlar esa kam
eriydigan yoki yerimaydigan bo’ladi.
Kristall holatdagi o’g’itlarga hamma azotli (kalsiy sianamiddan tashqari) kaliyli
o’g’itlar (toshko’mir kuli va kalimagdan tashqari) hisoblanadi. Murakkab o’g’it
ammofos ham kristall holatdagi o’g’itlarga kiradi.
Fosforli va ohakli o’g’itlar hamda kalsiy sianomid va kalimag o’g’itlari amorf
holatdagi o’g’itlar jumlasiga kiradi.
Shunday qilib, o’g’itlar yeruvchanligiga ko’ra ikki gruppaga, ya’ni kristall
holatdagi azotli va kaliyli o’g’itlar, amorf holatdagi fosforli va ohakli o’g’itlarga
bo’linadi.
Azotli o’g’itlardan ammiakli selitra
(NH
4
NO
3
)
. Uning tarkibidagi azot ammoniy
va nitrat holida bo’ladi. Hozirgi vaqtda bu o’g’it maydonda donador shaklda
chiqarilmoqda. Bu o’g’itdan tashqari natriy
(NaNO
3
)
va kaliy
(KNO
3
)
selitrasi
ishlatiladi, kaliyli selitra murakkab o’g’it hisoblanadi. Bu o’g’itlarni faqat ko’mir
cho’g’ida ajratish mumkin. Bunda sariq alanga bersa
NaNO
3
va binafsha alanga bersa
KNO
3
o’g’itlari bo’ladi.
NH
4
NO
3
ishqor eritmasi tomizilganda ammiak hidi ajraladi.
Bunda quyidagicha reaksiya boradi:
NH
4
NO
3
+NaOH=NaNO
3
+NH
4
OH -

H
2
O

NH
3
NH
4
OH

H
2
O

NH
3
Natriy va kaliyli selitrada bunday bo’lmaydi, ya’ni ammiak hidi ajralmaydi.
Ammoniy sulfat