Мавзу 1: Жисмоний тарбия назарияси ва методикаси ўқув фан сифатида

 
 
 
Жисмоний машқлар қаердан келиб чиккан? 
Машқлар жисмоний тарбия воситаси бўлиб чиқиши қадим замонларга боғлиқ. 
Қазилмалар натижасида топилган ҳар хил уй-рўзғор буюмлари, турли ёдгорликлар, 
қоялардаги расмлар ва тасвирлар авлодан авлодга ўтган, авлоднинг маданияти, жумладан 
жисмоний маданият фикр юритишга олиб келади. 
Жисмоний машқлар меҳнат орқали вужудга келган. Жисмоний машқларни 
ривожланишига санъат, ҳарбий иш, ҳамда дин ўзининг салмоқли таъсирини кўрсатади. 
Масалан, миллий кураш. Лекин жисмоний машқларнинг ривожланишида, моддий 
талабчанлик ва хаёт шароити хал қилувчи фактор бўлиб ҳисобланади. Жисмоний машқлар 
келиб чиқишдан бошлаб, ижобий билим ва малака билан боғлиқ бўлган. 
Жамиятни ва жисмоний тарбияни ривожланиши, жисмоний машқларни меҳнат ва 
ҳарбий билан ўзаро боғлиқлиги йўқотилиб борди. 
Жисмоний машқлар меҳнат ёки ҳарбий ишга боғлиқ бўлмай қола бошлади. 
Хайвонни ушлаб олишда, душманни табиий югуришдан қувиб етиш ёки ундан ўзини 
қутқариш, қисқа, ўрта ва узоқ масофаларга югуриш келиб чиқди. Шунга ўхшаш нишонга 
отадиган бўлдилар ва ҳ.к. Машқларни алохида бўлиб, ажралиб чиқиши эди кишиларни 
меҳнатга ва ҳарбий ишга тайёрлай бошлади ва бу уларни жисмоний ва руҳий 
ривожланишларини таъминлади. 
Жимоний машқлар бу эркин ҳаракатлардир. Уларни бажариш, тўхтатиш, 
ўзгартириш киши иҳтиёри билан амалга оширилади. 
Эркин ҳаракатлар хақида буюк олимлар И.М.Сеченков ва И.П.Павлов кўп ишлар 
бажарганлар. И.М Сеченковнинг фикрича, эркин харакатлар бу ақл ва ирода билан 
бошқарилади. Лекин бу харакатларни инсон хаёт шароити ва тарбия таъсири остида 
олади. 
И.П.Павлов эркин харакаларни физиологик меҳнизмларини очиб берди. Унинг 
фикрича эркин харакатлар бош миря ярим шарларнинг умумлашган харакатларнинг 
натижасидир. Бунда кўпгина анализаторлар, биринчи ва иккинчи сигнал тизими иштирок 
этади. Лекин асосий ўйинни иккинчи сигнал тизими хал этади. Мисол: инсон ва ҳайвон. 
Эркин харакатларни бариш ўз ичига шартли рефлексларни киритувчи мураккаб 
жараёндир.