Мавзу 1: Жисмоний тарбия назарияси ва методикаси ўқув фан сифатида

Ўқитувчининг дарсга тайёрланиши. 
Дарс ўтказиш мураккаб ва кўп қирралик фаолиятдир. Шу сабабли машғулотлар юқори 
даражада ҳамда сифатли олиб бориш учун ўқитувчи олдиндан мустахкам тайёргарлик 
кўриши лозим. Ўқитувчи умуман дарсга тайёрланишни ўқув йили бошланишидан анча 
олдин бошлайди. У дастур материалларини ўрганиб чиқади, уни ўтиш изчиллигини 
тахлил қилади ва уни яхшилаш тамонини ўйлаб чиқади. Ўқитувчи дастур материалларини 
режалаштиришда мактаб шароитини, иқлим шароитини, ўқувчилар тайёргарлигини 
ҳисобга олади ва алоҳида эътибор беради. 
Ўқитувчи навбатдаги дарсга тайёрланишда олдинги дарсларнинг якунларини ҳисобга 
олиши, қайси материални такрорлаш, қайси материалларни ўрганишни белгилаш 
кераклигини кўздан ўтказади. Дарсга тайёрланишда биринчи навбатда режа асосида 
дарснинг конспекти тузилади, унда конкрет таълим вазифалари белгиланади. 
Вазифалар жуда аниқ ва тушунарли бўлиши лозим, масалан, «паст стартдан чиқишни 
ўргатиш», «югуриб келиб узунликка сакрашда», « югуриш ритмини такрорлаш «, 
«қалъани ҳимоя қилиш «ўйнида тўпни илиш ва узатишни ҳамда чаққонликни тарбиялаш. 
Дарснинг конкрет вазифалари белгилангандан сўнг, аввал асосий қисим кейин эса 
тайёрлов ва якуний қисми учун материаллар танланади. Бу материаллар дарснинг асосий 
вази-фаларни ҳал этишда ёндошиши лозим. 
Дарснинг конпектида, шунингдек, жорий ҳисоб масалалари ҳам акс этади (масалан, 
қайси топшириқни текшириш, қайси болани текшириш) ва уйга бериш мумкин бўлган 
вазифа белгиланади.
Дарсга тайёрланишда машқларни ўтказиш методикаси билан боғлиқ бўлган 
масалаларга катта эътибор берилади. Бунинг учун ўқитувчи қўлланиши зарур бўлган 
турли метод ва усулларини икир-чикиригача назарда тутади. Шу боисдан, ўқитувчи дарс 
пайтида машқларни ўтказишда қаерда туриши, дарсни қандай кузатиши ва ўқувчиларга 
раҳбарлик қилишини олдиндан ҳал этиб олиши керак. Ўқитувчи дарсга тайёрланаётиб 
дарсга киритилган барча конспектдаги машқларни бажариб кўради (ойна олдида 

---

67 
бажарилиши мақсадга мувофиқдир) ва уни шу синф ўқувчиларига муносиблигини ёки 
мураккаблигини аниқлайди. Керак бўлса ўзгартириш киритади. 
Шулар қаторида ўқитувчи дарс жараёнида болалар фаоллигини ошириш йўлларини 
белгилаб олиши лозим (қайси усул ёки методни қўллаш маъқул ва улар конспектнинг 
ташкилий-методик кўрсатма графасига ёзилади. Булардан ташқари дарсга тайёрланишда 
ўқувчиларни эҳтиёт қилиш ҳақида ҳам ўйлаш керак. Бунинг учун ўқитувчи йиқилиш, 
шикастланиш ва тўқнашишнинг олдини олувчи тадбирларни назарда тутиши зарур (жиҳоз 
ва инвентарларни тегишлича жойлаштириш, гимнастика гиламларида, тўшаклардан 
фойдаланиш, машқларни бажаришда ўқувчилар шерикларига ёрдам бериши ва бошқалар) 
ва улар ҳам конспектнинг ташкилий-методик кўрсатма графигига ёзилади.
Маълумки, мусиқа жўрлигида жисмоний тарбия дарслари жуда муваффақиятли 
ўтади. Мусиқали дарслар ҳис-ҳаяжонни оширади, шуғулланувчиларнинг кайфиятини 
яхшилайди, турли машқларни ритмик равишда бажаришга ёрдам беради, ўқувчиларни 
эстетик томондан тарбиялайди. Албатта бундай машғулотларни олиб бориш шакиллари 
кўпқирралидир. Лекин, дарсдаги мусиқа жўрлиги ўқитувчи унга яхши тайёргарлик 
кўргандагина ижобий натижа беради: мусиқа асбоби ёки магнитафон бўлиб, тегишли куй 
ёки пластинкалар танланади. Булар тўғрисида ҳам ташкилий-методик кўрсатма графасига 
ёзилади. Юқорида қайд этилган тайёргарлик дарс ўтишдан олдин уйда кўриладиган 
тайёргарликдир. Улардан ташқари мактабга келганда ҳам дарсдан олдин тайёргарлик 
кўриш давом этади. Биринчи навбатда спорт ҳонасининг ёриғлиги, тозалиги, ҳавонинг 
тозалиги, дераза ёки форточкаларни очилиши. Сўнг қандай жиҳоздан фойдаланиш, қандай 
спорт буюмлари қўлланади, уларни қаердан, ким ва қачон тайёрлаши ҳамда 
машғулотлардан сўнг ким йиғиштириб олиши кўзда тутилади. Маълумки, дарсларда 
инвентарлардан аниқ тартибда фойдаланиш жуда катта тарбиявий аҳамиятга эга. 
Ўқитувчи дарс бошлашдан олдин шу тайёргарлик масалаларига тегишли ўқувчиларга 
бериладиган вазифаларни унитмаслиги керак (навбатчиларга керак бўлса полни артиб 
чиқиш, ўз вақтида спорт буюмларини олиб чиқиш ва ўз вақтида йиғиб олиш ҳақида 
уқтирилади). 
Энг охирида ўқитувчи ўзининг ташқи кўринишига етарли эътибор бериши: у доимо 
тегишли костюмда бўлиши, тоза, бежирим кийиниши ва болаларга бу соҳада ўрнак 
бўлиши лозим. Ўйлайманки, ўқувчиларнинг дарс жараёнида фаоллиги, ҳар доим спорт 
кийимида бўлиши ва бошқа тарбиявий томонлари ўқитувчининг ҳар бир дарсга яхши 
тайёргарлик кўриб келишига боғлиқ.