Mavzu: 1-4-sinflar uchun nashr etilgan metodik qo’llanmalarning qiyosiy-tanqidiy tahlili

Mavzu: 1-4-sinflar uchun nashr etilgan metodik qo’llanmalarning qiyosiy-tanqidiy tahlili.

Ziyodova zarina bt 303-guruh

Ona tili o`qitish mеtodikasi fani pеdagogik fanlardan biri bo`lib, boshlang`ich sinflarda ona tili ta'limi sohasidoirasidagi prеdmеtlarni o`qitish usullarini yoritib bеradi. o`quvchilarning tildan muhim tushunchalar tizimini o`zlashtirishlarini, nutqqa, o`qishga, yozishga oid ko`nikma va malakalarni egallashlarini ta'minlaydi. Bu ko`nikma va malakalar o`rta maktabda boshqa fanlarni muvaffaqiyatli o`zlashtirishga zamin hozirlaydi. Ona tilining tarbiyaviy ahamiyati juda katta bo`lib, o`quvchilarning dunyoni bilishiga, odamiylik munosabatlarini, fan va madaniyatni egallashlariga yo`l ochadi. Shu bilan birga O`zbеkiston Rеspublikasining “Ta'lim to`g`risida”gi qonunida qayd qilinganidеk, “Boshlang`ich ta'lim umumiy o`rta ta'lim olish uchun zarur bo`lgan savodxonlik, bilim va ko`nikma asoslarini shakllantirishga haratilgan

Ona tili o`qitish mеtodikasi fani pеdagogik fanlardan biri bo`lib, boshlang`ich sinflarda ona tili ta'limi sohasidoirasidagi prеdmеtlarni o`qitish usullarini yoritib bеradi. o`quvchilarning tildan muhim tushunchalar tizimini o`zlashtirishlarini, nutqqa, o`qishga, yozishga oid ko`nikma va malakalarni egallashlarini ta'minlaydi. Bu ko`nikma va malakalar o`rta maktabda boshqa fanlarni muvaffaqiyatli o`zlashtirishga zamin hozirlaydi. Ona tilining tarbiyaviy ahamiyati juda katta bo`lib, o`quvchilarning dunyoni bilishiga, odamiylik munosabatlarini, fan va madaniyatni egallashlariga yo`l ochadi. Shu bilan birga O`zbеkiston Rеspublikasining “Ta'lim to`g`risida”gi qonunida qayd qilinganidеk, “Boshlang`ich ta'lim umumiy o`rta ta'lim olish uchun zarur bo`lgan savodxonlik, bilim va ko`nikma asoslarini shakllantirishga haratilgan

O’qish va yozishga o’rgatishning o’ziga xos xususyatlari, ahamiyati.
Maktabda o’qitish elementar o’qish va yozishga o’rgatishdan boshlanadi. “Alifbe”ga asoslangan holda qisqa muddatda o’quvchilar o’qish, yozishga o’rgatiladi, so’ng o’qish va yozish ko’nikmasi takomillashtiriladi, bora-bora malakaga aylantiriladi.
O’qish va yozish malakasi nutqqa oid malaka. O’qish va yozish malakasi nutq faoliyatining boshqa turlari bilan ham bog’liq. Malakaning shakllanishi uchun bir faoliyat bir necha marta takrorlanishi mumkin.
O’quvchilarni o’qishga o’rgatish bo’g’in asosida olib boriladi. O’qishning dastlabki bosqichida orfografik o’qishdan foydalanilsa sekin-asta orfoepik o’qish ko’nikmalari shakllantiriladi. Bo’g’inlab o’qishga o’rgatish uchun so’zni bo’g’inga bo’lish, bo’g’in hosil qiluvchi tovushni aniqlash, ochiq-yopiq bo’g’inlarni farqlashga o’rgatish muhim sanaladi.
O’qish ham yozish ham murakkab nutq faoliyati. U kichik yoshdagi o’quvchidan iroda, aql, hatto jismoniy harakatni ham talab qiladi.
Bola o’qish paytida bitta harfni ko’radi, uni bilish uchun oldingi ko’z oldiga keltirilgan rasmlarni yo boshqa harflarni eslaydi, esga tushirgach, uni aytishga oshiqadi, biroq o’qituvchi aytishga yo’l qo’ymaydi, ikkinchi harfni eslab qo’shguncha birinchisi esdan ko’tariladi, yoki ularni qo’shib bo’g’in, bo’g’indan so’z hosil qilguncha o’qish jarayoni sustlashadi.Ko’pincha bola o’qiyotgan qatorni yo’qotib qo’yadi, harfni, bo’g’inni, so’zni qayta o’qishga to’g’ri keladi. O’quvchining diqqati kengaygan sari bo’g’in va so’zni butunicha idrok eta boshlaydi.
Kichik yoshdagi o’quvchini o’qishga o’rgatishda quyidagilar kuzatiladi:
Jamiyatimiz oldida vujudga kelayotgan muammolarni hal etishga faol kirisha oladigan, sharoitni yaxshi tushunadigan, keng qamrovli fikrlaydigan, hayotda uchraydigan kundalik va kasbiy muammolarni tushunadigan, tahlil qila oladigan, taqqoslay oladigan, amaliy hal eta oladigan insonlarga bo’lgan talab qo’yilmoqda. Barchamizga ma’lumki, matematika fani insonning aqlini o’stiradi, uning diqqatini rivojlantiradi, ko’zlangan (rivojlantirilgan) maqsadga erishish uchun o’zida qat’iyat va irodani tarbiyalaydi, o’zidagi algoritmik tarzdagi tartib-intizomlilikni ta’minlaydi va eng muhimi uning tafakkuri kengayadi. Demak, zamonaviy inson mustaqil qaror qabul qila oladigan, jamoada ishlay oladigan, tashabbuskor, yangiliklarga moslasha oladigan, mashaqqatli va asabiy xolatlarga chidamli, bu xolatlardan chiqa oladigan bo’lishi kerak. Hamma bunday sifatlarni matematika ta’limida kompetensiyaviy yondoshuvdan foydalanish asosida erishish mumkin. Bugungi kunda iqtisodiy rivojlangan davlatlarda kompetensiyaviy yondoshuv ta’lim mazmunini modernizatsiya qilib, yangicha o’qitish yo’nalishlaridan biriga aylangan. Bu davlatlardagi umumiy ta’limning yangicha mazmunining asosini o’quvchilarning tayanch kompetensiyalarini hosil qilish va rivojlantirish tashkil etadi. Ta’limga kompetensiyaviy yondoshuv eskirib qolgan “bilim, ko’nikma va malakani o’zlashtirish” konceptsiyasiga qarshi o’laroq, kasbiy, shaxsiy va jamiyatdagi kundalik hayotda uchraydigan holatlarda samarali harakat qilishga imkon beradigan turli ko’rinishdagi malakalarni o’quvchilar tomonidan egallashni nazarda tutadi.
O’zbekiston Respublikasi ta’lim tizimiga matematikani o’rgatish bo’yicha xalqaro standartlarni joriy etish orqali ta’minlanadi. Standart loyihasi tuzilishda quyidagi umume’tirof etilgan xalqaro me’yorlardan foydalanildi: 1) Yevropa Kengashining ―Uzluksiz ta’lim uchun tayanch kompetensiyalar “umumevropa standartlari strukturasi” to’g’risidagi hujjati («Key competences forlifelong learning — a European Reference Framework» ) 2) Iqtisodiy hamkorlik va rivojlanish tashkilotining (Organisation forEconomic Cooperation and Development (OECD)) Xalqaro o’quvchilarni baholash Dasturi (Programme forInternational Student Assessment (PISA)) standartlari. 3) Ta’lim natijalarini baholash bo’yicha Xalqaro Assotsiatsiyasining (International Association forthe Evaluation of Educational Achievement (IEA)) Davlat ta’lim standartini ishlab chiqish quyidagi hujjatlarga asoslanadi: O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi; «Ta’lim to’g’risida»gi O’zbekiston Respublikasi Qonuni; «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi to’g’risida»gi O’zbekiston Respublikasi Qonuni; O’zbekiston Resoublikasi Vazirlar Mahkamasining «Uzluksiz ta’lim tizimi uchun davlat ta’lim standartlarini ishlab chiqish va amalda joriy etish to’g’risida» 1998-yil 5-yanvardagi 5-son qarori; O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining «Uzluksiz ta’lim tizimining chet tillar bo’yicha davlat ta’lim standartini tasdiqlash to’g’risida» 2013-yil 8-maydagi 124-son qarori; O’zbekiston Resoublikasi Vazirlar Mahkamasining «Umumiy o’rta ta’lim to’g’risidagi nizomni tasdiqlash to’g’risida»gi 2017-yil 15-martdagi 140-son qarori; O’zDSt 1.0-98. «O’zbekiston Respublikasi standartlashtirish davlat tizimi. Asosiy qoidalar»; O’zDSt 1.1-92. «O’zbekiston Respublikasi standartlashtirish davlat tizimi. O’zbekiston Resoublikasi standartlarini ishlab chiqish, muvofiqlashtirish, tasdiqlash va ro’yxatdan o’tkazish tartiblari»; O’z DSt 1.5-93. «Standartlashtirishga doir normativ hujjatlarni ko’rib chiqish, tekshirish, o’zgartirish kiritish va bekor qilish tartibi»; O’z DSt 1157:2008. Hujjatlarni unifikatsiyalashtirish tizimi. Tashkiliy-farmoyish hujjatlar tizimi. Hujjatlarni rasmiylashtirishga bo’lgan talablar. O’z DSt 1.8:2009. Asosiy qoidalar. Tavsiyalar. “Matematik savodxonlik” o’quvchilarning maktab matematika kursida egallagan bilimlarini tekshirishni emas, balki turli vaziyatlarda matematik bilim, ko’nikmalarni qo’llay olishlariga asosiy e’tibor qaratiladi.
Boshlang’ich sinf o’quvchilariga matematikadan samarali ta’lim berilishi uchun o’qituvchi boshlang’ich sinflar uchun o’qitish metodlarini mukammal egallab, chuqur o’zlashtirib olmog’i zarur. Boshlang’ich ta’limi metodikasining matematika predmeti quyidagi- lardan iborat: 1. Matematikani o’qitishdan ko’zda tutilgan maqsadlarni asoslash (Nima uchun matematika o’qitiladi, o’rgatiladi?). 2. Matematika o’qitish mazmunini ilmiy ishlab chiqish (nimani o’rgatish) bir tizimga keltirilgan bilimlar darajasini o’quvchilarning yosh xususiyatlariga mos keladigan qilib qanday taqsimlansa, fan asoslarini o’rganishda izchillik ta’minlanadi, o’quv ishlariga o’quv mashg’ulotlari beradigan o’quv yuklama hal qilinadi, ta’limning mazmuni o’quvchilarning real bilish imkoniyatlariga mos keladi. 3. O’qitish metodlarini ilmiy ishlab chiqish (qanday o’qitish kerak, ya’ni, o’quvchilar hozirgi kunda zarur bo’lgan iktisodiy bilimlarni, malaka, ko’nikmalarni va aqliy faoliyat qobiliyatlarini egallab olishlari uchun o’quv ishlari metodikasi qanday bo’lishi kerak? 4. O’qitish vositalari–darsliklar, didaktik materiallar, ko’rsatma-yu, qo’llanmalar va texnik vositalarini ishlab chiqish (nima yordamida o’qitish). 5. Ta’limni tashkil qilishni ilmiy ishlab chiqish. (darsni va ta’limning darsdan tashqari formalarini qanday tashkil etish) O’qitishning maqsadlari, mazmuni, metodlari, vositalari va formalari metodik tizimining asosiy komponentlarida murakkab tizim bo’lib, uni o’ziga xos grafik bilan tasvirlash mumkin.