Мавзу : Ўзбекистон – америка муносабатларининг ҳозирги ҳолати

Mavzuning o’rganilganlik darajasi. O’zbekiston AQSH munosabatlari mavzusining o’zbek, amerika va horij olimlari tomonidan o’rganilganlik darajasini aniqlash maqsadida bir qator nomzodlik va magistrlik dissertatsiyalari hamda maqola va monografiyalar tahlil qilindi.

Mazkur muammoni o’rganishga bag’ishlangan tadqiqot va izlanishlarni shartli ravishda ikki guruhga ajratish maqsadga muvofiq:

O’zbekiston – AQSH munosabatlari bo’yicha tadqiqot olib boruvchi mahalliy siyosatshunoslar va mutaxassislar;

Ikki tomonlama munosabatlarni tadqiq qiluvchi xorijiy mutaxassislar va siyosatshunoslar;

O’zbekistonda faoliyat yurituvchi siyosatshunos olimlar va mutaxassislardan

A.Alimov, R.Alimov, E.Aripov, S.Jo’raev, H.Mahkamov, V.Paramonov, S.Rustamboev, F.Tolipov, A.Xolliev, N.Qosimova, X.G’ulomovlarning asarlari va ilmiy izlanishlarida¹ O’zbekiston – AQSH munosabatlariga katta e’tibor qaratilgan.

Jumladan, V.Paramonovning kandidatlik ishida esa AQSHning mintaqaga va O’zbekistonga nisbatan olib borayotgan tashqi siyosati va siyosiy – harbiy hamkorlik masalalari ko’rib chiqilgan. S.Rustamboevning kandidatlik ishida AQSHning Markaziy Osiyo mintaqasi davlatlari, jumladan, O’zbekiston bilan aloqalarining hozirgi holati va istiqbollari ko’rsatib o’tilgan. F.Tolipov maqolasida ikki davlat o’rtasida imzolangan strategik hamkorlikdagi mavjud muammolar tahlil qilinib, ularning hamkorlikka ta’siri ko’rsatib o’tilgan.

O’zbekiston-Amerika munosabatlarini o’rganishda M.Sh.Yuldashevning «Xronologiya amerikano-uzbekskix otnosheniy 1992-2012» ma’lumotnoma to’plamida¹ ikki davlat o’rtasidagi hamkorlik siyosiy, iqtisodiy va gumanitar sohalarga bo’lib o’rganilgan. Mazkur to’plam Amerika Qo’shma SHtatlari va O’zbekiston Respublikasi o’rtasidagi 20 yillik diplomatik munosabatlar jarayonida sodir bo’lgan voqealar, dalillar va ikki davlat munosabatidagi muhim sanalarni tizimlashtirib o’rgangan.

Oliy maktab sobiq tinglovchilari N.Xaydarov, Sh.Abduxodjaev, N.Gafurov, A.Nuraliev, B.Usmonov, G’.Fozilov, E.Nazarov, Sh.Shokirov o’z magistrlik ishlari² hamda A.SHulьgin, U.Yunusov, S.Nasimov o’zlarining tahliliy xujjatlari³ doirasida O’zbekiston-AQSH munosabatlarining turli jihatlarini o’rganishgan.

Jumladan, SH.Abduxodjaev o’zining bitiruv malakaviy ishida¹ O’zbekistonAQSH munosabatlarini davrlashtirib, ikki tomonlama munosabatlarni 4 bosqichga ajratib o’rgangan. O’zbekiston va AQSH o’rtasidagi munosabatlarda 2001 yil 11 sentyabrda Amerikada amalga oshirilgan qo’poruvchilik natijasida terrorizmga qarshi kurashning birinchi darajali masalaga aylanishi hamda ikki davlat o’rtasida strategik hamkorlik o’rnatilganligi va harbiy-iqtisodiy hamkorlik, shu bilan birga, tomonlar o’rtasida kelib chiqqan muammolarning tahlili qilingan. O’zbekiston – AQSH munosabatlarida 2005 yilning 13 mayida yuz bergan Andijon voqealarida AQSHda faoliyat yurituvchi va AQSH tomonidan moliyalashtirilayotgan bir qator nodavlat va notijorat tashkilotlarning bevosita va bilvosita ishtirok etgani aniqlangan. Shu bilan bir qatorda, AQSHning Andijon voqealariga nisbatan ikkiyoqlama siyosati ham ikki davlat munosabatlarida yomonlashuvini o’z malakaviy ishi doirasida tahlil qilgan.

Shu bilan bir qatorda, xorijiy tadqiqotchilar F.Starr, K.Meppen, J.Deyli,

V.Sokor, M.Ollkott, K.Sipl, S.Blenk, M.Axrimenko, M.Braterskiy, R.Gumerov,

A.Dundich, G.Minasyan, S.Nikolaev, J.Nikol, S.Parxomenko, Ye.Troitskiy,

A.Trыnkov, G.Lapiduslar ham o’rganilayotgan mavzu yuzasidan o’zlarining ilmiy ishlari¹ va maqolalari²³ doirasida izlanishlar olib borishgan.

Jumladan, J.Deyli, K.Meppen, V.Sokor, F.Starr monografiyasida⁴ O’zbekiston - AQSH munosabatlarining 2001-2005 yillardagi rivojlanish tendentsiyalarini o’rganib chiqqan.

Vaholanki, Ye.Troitskiy o’zining nomzodlik dissertatsiyasida⁵ AQSHning Markaziy Osiyodagi har bir davlat uchun umummintaqaviy hamkorligi va o’ziga xos jihatlarini tahlil qilgan. O’z navbatida, AQSHning mintaqa davlatlari bilan siyosiy, harbiy, iqtisodiy hamda gumanitar sohalardagi hamkorligi dinamikasi va tarkibini mintaqaviy xavfsizlik kesimida o’rgangan.

Shuningdek, S.A.Parxomenko o’zining nomzodlik ishida⁶ Markaziy Osiyoni dunyoviy geosiyosiy makon sifatida ahamiyatini AQSH tashqi siyosatini

rejalashtiruvchi ko’p qirrali asosiy xujjatlari orqali tahlil qilgan. O’z e’tiborini AQSHning Markaziy Osiyo mintaqasidagi asosiy manfaatlari va maqsadlarini hamda Markaziy Osiyo makonida Amerikaning iqtisodiy, siyosiy, strategik, madaniyat va axborot sohalarida tashqi siyosiy yo’nalishini tadbiq etish mexanizmlarini aniqlashga qaratgan. Shu bilan birga, AQSHning Markaziy Osiyodagi strategiyasida NNTlar ahamiyatini tahlil qilgan. Yuqoridagilardan kelib chiqib, AQSHning Markaziy Osiyodagi ta’siriga Rossiya tomonidan qarshi ta’sir istiqbolli shakllarini aniqlashga e’tibor qaratgan.

Ta’kidlash joizki, AQSH-O’zbekiston munosabatlarining siyosiy, harbiy, iqtisodiy, ijtimoiy hamkorligi o’rganilgan. AQSH qo’shinlarining Afg’onistondan olib chiqilishi bilan bog’liq shimoliy yetkazib berish tarmog’i faoliyati va keyingi hamkorlik istiqbollari va muammoli jihatlar tahlil qilinmagan. O’zbekiston-AQSH munosabatlarining 2014 yildan so’ng olib boradigan hamkorlik aloqalarini istiqbollari va muammolarini bitiruv malakaviy ishi doirasida tahlil qilinmagan.