Мавзу :” Ташкилотларни ривожланишидаги замонавий тенденсиялар “ мустақИЛ

 
 
 
 
 

---

Асосий ташкилий хуқуқий шакллар 
Меҳнатни тақсимланиши ташкилотнинг энг муҳим таърифлари бўлади.
Ҳатто агар иккита киши бир мақсадга эришиш учун биргаликда ишлаѐтган 
бўлсалар ҳам, улар ўзаро меҳнатни тақсимлашлари керак. Ишни ташкил 
қилувчи таркибий қисмларга бундай тақсимланиши меҳнатни горизонтал 
бўлиниши деб аталади. Ишнинг катта ҳажмини кичикроқ ихтисос- 
лаштирилган вазифаларга тақсимлаш одамларнинг ушбу миқдори мустақил 
ишлаганларига қараганда анча кўпроқ маҳсулотни ишлаб чиқариш ва 
сотишга имкон беради, яъни меҳнатнинг каттароқ унумдор- лигини беради. 
Кичикроқ ташкилотларда меҳнатни горизонтал тақсимланиши анча 
кучсизроқ кузатилади. Масалан, умумий овқатлантириш корхоналарининг 
бир вақтда бошқарувчилари ҳам бўлган эгалари, овқат тайѐрлашлари ва 
келувчиларга хизмат кўрсатишлари мумкин. Йирик ва ўртача ташкилотларда 
горизонтал таксимланиш етарлича аниқ кузатилади. У ўзига хос вазифаларни 
бажарувчи ва аниқ мақсадларга эришувчи бўлинмаларни ташкил қилиш йўли 
билан амалга оширилади. Улар бўлимлар, хизматлар, секторлар ва ҳ.к. деб 
аталадилар. Ташкилот каби, унинг бир қисми бўлган бўлинмалар ҳам 
одамлар гуруҳидан ташкил топадилар ва бу одамлар фаолиятини умумий 
мақсадларга эришиш учун мувофиқлаштириш керак. Бунинг учун муҳнатни 
вертикал тақсимланиши керак, бунда битта бўлинма раҳбари бошқа 
бўлинмалар раҳбарларининг ишини мувофиклаштиради, улар ҳам, ўз 
навбатида, 
кейинги 
бўлинмалар 
раҳбарлариниг 
ишини 
мувофиқлаштирадилар. Меҳнатни бундай вертикал тақсимлаш натижасида 
бошқарув босқичлари ташкил бўладилар. Демак, ташкилотда меҳнат 
тақсимотининг иккита ички узвий шакллари мавжуд. Биринчиси – бу 
меҳнатни умумий фаолиятнинг қисмларини ташкил қилувчи таркибий 
қисмларга тақсимлаш, яъни горизонтал тақсимот, иккинчиси – ҳаракатларни 
мувофиқлаштириш бўйича иш, яъни вертикал тақсимот. Бу ҳаракатларни 
мувофиклаштириш бўйича фаолият бошқарувнинг моҳиятини ташкил 
қилади. 
Ташкилотни 
ривожланиши 
жараѐни, 
унинг 
фаолиятини 
туркумлаштириш олтита босқичдан ташкил топади. И босқич. Бошқарув 
ишларининг ҳажми кичик: ишлаб чиқариш (тижорат) вазифаларини 
бажарувчи ходимнинг ўзи бошқарувчи бўлади.
ИИ босқич. Бошқарув ишлари ҳажмини бажариш учун ишлаб чиқариш 
(тижорат) вазифаларидан озод қилинган махсус ходимни ажратиш талаб 
қилинади (мастер, сексия мудири); ИИИ босқич . Бошқарув бўйича 
ишларнинг ҳажми шунчалик ўсадики, бошқарув ходимлари фаолиятини 
мувофиклаштириш зарурияти пайдо бўлади (тўғри чизиқли иерархия 

---

вужудга келади (сех бошлиғи). ИВ босқич. Бошқарув иши ҳажмини бундай 
кейинги ўсиши муносабати билан бошқарув ходимларини алоҳида 
вазифаларни бажариш ихтисослашишлари талаб қилинади: режачилар, 
назоратчилар ва ҳ.к. мутахасислар пайдо бўладилар. В босқич. Бошқарув 
ишининг ҳажми ва бу иш билан банд бўлган ходимлар сони кўпаяди, шунинг 
учун уларнинг ҳаракатларини мувофиқлаштириш зарурияти вужудга келади 
(тавтиш комиссияси раиси). ВИ босқич. Бошқарув фаолиятини 
ривожланиши вазифавий ва тўғри чизиқли иерархияни умумий раҳбарлик 
остида бирлаштириш заруриятига олиб келади, у эса фаолиятнинг 
ихтисослашган тури бўлиб қолади (корхона директори). Бу босқичлар ҳар 
хил ташкилий тузилмалар, лавозимлар, бўлинмалар кўринишидаги маълум 
ташкилий расмийлаштиришга эгалар.

---