Мавзу № тафаккур бузилишлари. Тафаккурни ассоциатив жараёнининг бузилишлари. Тафаккур

Фикрлаш (ТАФАККУР)— индивиднинг билиш фаолиятидаги мухим жараёни бўлиб, атрофдаги борликнинг инсон онгида акс этишининг олий шакли ҳисобланади. Хис қилиш, тасаввур, идрок қилиш, билиш жараёнининг бошланғич босқичидир. Предметларнинг хоссалари ҳақидаги билимларни умумлаштириш тушунчаси фикрлашнинг асоси бўлиб ҳисобланади.
Фикрлаш жараёни анализ (тахлил) ва синтез, таққослаш, солиштириш, кўз ўнгига келтириш ва аниқлаштириш, умумлаштириш, кейин эса тушунчанинг шаклланишига ўтиш босқичларидан ташкил топган. Фикрлаш­нинг моддий асоси — сўз ҳисобланади. Ҳар бир сўз маълум бир тушунчани билдиради: масалан, аниқ (стол) ёки хаёлий (босқич). Фикрлаш субстратининг ёпиқ ёки хаёлий тушунчалар билан мос келиши қуйидагича фарқланади, яъни аниқ — тасвирий фикрлаш, хаёлан — мантиқан фикрлаш. Охирги хусусият нутқи ривожланган, мураккаб тушунчани умумлаштира оладиган катта ёшдаги одамларга хосдир.
Фикрлашнинг таркибий хусусиятларидан бири — бу ассоциатив фаолиятдир. Ассоциатив жараён—тасаввурларнинг кечиши ва бир неча тасаввурлар орасидаги боғланишидир. Меъёрда бир ассоциацияга xoc бўлган ассоциациянинг жонланишига олиб келади (масалан, оқ-қора, иссиқ-совуқ). Булар ёрдамида бизнинг фикрларимиз узвий боғланиш ва мантиқли бўлади.
Фикрлашнинг физиологик асоси бўлиб бош мия катта ярим шарлари пўстлоғининг фаолияти ҳисобланади. Бу фаолият сигнал системаларининг ўзаро таъминланиши орқали юзага келишини Павлов ва унинг шогирдлари кўрсатиб берган эди.
Руҳий беморларда фикрлашнинг бузилиши турли-тумандир. Фикрлаш хасталиги қўйидаги кўринишларда бўлиши мумкин: ассоциацияларнинг кечиш сурьатининг бузилиши, баъзи фикрлар орасидаги боғланишнинг тартиб ва мақсадга йўналтириш жиҳатидан йўқолиши, ҳукм чикариш ва хулоса қилиш хусусиятларининг бузилиши.
Фикрлашнинг тезлик жиҳатидан бузил иши
Фикрлашнинг тезлашиши кўп сонли фикрлар кечишининг тезлашиб кетиши, баъзан эса фикрларнинг сакраш даражасигача («пулемёт» нутқи) етиш билан тавсифланади. Тўхтовсиз пайдо бўлувчи ўйлар фикрлар, хулосалар юзаки ва қўққисдан пайдо бўлади. Беморнинг чалғувчанлиги кўзга шундай ташланиб туради, у бир мавзудан иккинчи мавзуга енгил кўчиб, бирор фикрни охирига етказа олмайди. Фикрлаш бузилишнинг бу тури маниакал ҳолатлар, яъни маниакал-депрессив психознинг маниакал босқичи, циркуляр шизофрения, экзоген психозлар учун хосдир. Фикрлашнинг тезлашиши нутқ тезлашуви — «тахилалия» кўринишида намоён бўлади.