Mavzu: “ Pul va banklar” faniga kirish, pulning paydo bo’lishi, zarurligi va funksiyalari reja: Kirish

11. To’laqonli va haqqoniy pullar: ularning turlari va evolyutsiyasi (kreditulla, veksel, chek,

banknota)

Pul o’zining evolyutsiyasi jarayonida metall (oltin, kumush, mis), qog’oz, kredit pullar shaklida

ishlatilib kelgan. Qiymatni o’zida ifodalashiga ko’ra pullar ikki turga bo’linadi:

– haqiqiy pullar;

– haqiqiy pul izdoshlari - qiymat belgilari.

Haqiqiy pullar nominal qiymatini o’zida ifodalovchi, real qiymatga ega bo’lgan metall pullar bo’lib, ular

har xil shakllarda chiqarilgan va keyinchalik amaliyotda qulay bo’lgan aylana (shu shakl-da metall

emirilishi kam bo’ladi) shaklda chiqarilgan.

Kredit pullar deb kredit munosabatlar asosida yuzaga keluvchi, to’lov vositasini bajaruvchi qiymat

belgilariga aytiladi. Dexqonchilik, chorvachilik va xunarmandchilikning ajrab chiqishi tufayli ularda

endi mahsulot bilan bir vaqtda tovar ishlab chiqarish paydo bo’ldi. Ushbu ishlab chiqaruvchilar o’rtasida

o’zlaridagi yetishtirilgan ortiqcha mahsulotlarni o’zlarining ehtiyojini qondirish maqsadida boshqa

mahsulotlarga doimiy ravishda ayirboshlashga kuchli ehtiyoj yuzaga chiqdi. Ishlab chiqaruvchilar

tomonidan o’zehtiyojini kondirish uchun emas, balki uni ayriboshlash maqsadida yetishtirgan mahsuloti

tovarga aylandi. Demak mahsulot ishlab chiqaruvchilar tomonidan o’zlari ishlab chiqargan mahsulotni

ularning ehtiyojini qondirishdan ortgan qismini boshqa mahsulotga ayirboshlash uchun yo’naltirilishi

natijasida mahsulot tovarga aylangan.

K.Marks pulni - bu tovarlarning tovari deb ifodalagan va uning quyidagi xususiyatlarini izohlab bergan.

Birinchidan, pulning iste’mol qiymatida boshqa tovarlarning qiymati o’z ifodasini topadi. Ikkinchidan,

pulda ifodalanadigan aniq mexnatning asosini abstrakt mehnat tashkil qiladi. Uchinchidan, pulda

ifodalanuvchi xususiy mexnat ijtimoiy mexnat sifatida namoyon bo’ladi.

---