Mavzu : O‘zaro bog‘lanishlarni statistik o‘rganish reja: Hodisa va jarayonlarni o‘zaro bog‘liqligi va ularni statistik o‘rganish metodlari

Korrelyasion jadval

Y bo‘yicha guruh- X lar bo‘yicha guruhlar	1536 (1440-1632)	1728 (1632-1824)	1920 (1824-2016)	2112 (2016-2208)	2304 (2208-2400)	fx
16	2	1				3	1600
18	1	3	1			5	1730
20		1	3	1		5	1924
22		1	1		2	4	2070
24			1	1	1	3	2118
fy	3	6	6	2	3	20	-

Tuzilgan korrelyasion jadvaldan ko‘rinib turibdiki, omil belgi bilan natijaviy belgi o‘rtasida bog‘liqlik mavjud. Korrelyasion jadvalda chastotalar jadvalning chap yuqori burchagidan o‘ng quyi burchagiga qarab diagonalda joylashgan. Bu omil belgi bilan natijaviy belgi o‘rtasida to‘g‘ri chiziqli bog‘lanish mavjud ekanligini bildiradi. Aksincha bo‘lganda egri chiziqli bog‘lanish mavjud bo‘lar edi.
Shu erda bir narsani ta’kidlash joizki, korrelyasion jadvalning kataklarini to‘ldirilishiga doimo e’tibor berishimiz kerak. SHunday sharoit bo‘lishi mumkinki, jadval kataklarini barchasi to‘lishi mumkin. Bu bog‘lanish yo‘q ekan degani emas. Bunday paytda chastotalarning joylanish zichligiga, yana ham aniqrog‘i chastotalarning asosiy qismi jadvalning qaerida joylashganligiga qarash kerak. Bu ham etmasa yoki tushunarsiz bo‘lsa, jadvalning har bir qatori uchun natijaviy belgining o‘rtacha darajasi aniqlanadi. Masalan, birinchi qator uchun
va h.k.

SHunday qilib, omil belgi qiymatining o‘zgarishi bilan natijaviy belgi o‘rtacha qiymatining o‘zgarishi (bizni misolimizda ortib borishi) supermarketlarning reklamaga qilgan xarajatlari va ulardan savdo qilgan mijozlar soni o‘rtasida to‘g‘ri chiziqli bog‘lanish mavjud ekanligini korrelyasion jadval yaqqol ko‘rsatib turibdi.

Omil belgi bilan natijaviy belgi o‘rtasidagi bog‘liqlikni o‘rganishdagi muhim usullardan biri guruhli jadvallarni tuzishdir. Bunday jadvalni biz 3-mavzuda (3.3.1 Statistika jadvallari) tovar oborotining xajmi va muomala xarajatlarining nisbiy darajasi o‘rtasidagi bog‘liqlikni o‘rganish uchun tuzganmiz (3.2-jadval) va ular o‘rtasida teskari bog‘lanish mavjud ekanligini aniqlaganmiz.
Iqtisodiy hodisalar o‘rtasidagi bog‘liqlikni aniqlashda va o‘rganishda statistikaning grafik usulidan ham keng foydalaniladi. Boshlang‘ich ma’lumotlardan foydalanib grafiklarni turli ko‘rinishidan foydalanish mumkin. Bu erda omil belgining individual qiymatlariga mos keluvchi natijaviy belgi qiymatlarini nuqtalarda joylashtirib chiqsak va keyin u nuqtalarni birini ikkinchisiga ulasak, bog‘lanish yo‘nalishi aniq bo‘ladi. (9.1 rasm)
y
y . . . . .
. . . . . . .
. . . . . . .
. . . . .
. . . .

A x B x

9.1 – rasm. Miqdoriy belgilar o‘rtasidagi bog‘lanishlar.

9.1 – rasmdan ko‘rinib turibdiki omil belgi bilan natijaviy belgi o‘rtasida «A varianti» to‘g‘ri, «B» variantda esa – teskari bog‘lanish mavjud.