3 . Тirqishdan hosil bo`ladigan Fraungofer difraksiyasi. Kengligi a ga teng bo`lgan BC tirqishga parallel nurlar dastasi tushayotgan bo`lsin. Тirqish uzunligi 1 a. Тirqish orasiga nurlarni bosh fakal tekislikda to`plovchi L linza o`rnatilgan. Тirqishga yetib keluvchi to`lqin frontining har bir nuqtasi barcha tomonga tarqaluvchi tebranishlarning manbaidir. Dastlabki yo`nalishdan burchakka burilib ketuvchi nurlar L linzaning fakaltekisligidagi ekranning F nuqtasiga yig`iladilar. F nuqtadagi interferensiyaning kattaligi BMF va CNF nurlar orasidagi optik yo`l farqi va yorug`lik to`lqinining uzunligi ga bog`liq CD/BC=sin CD= BC=a U holda =asin to`lqin sirtning ochiq qismini bir xil kenglikdagi 2k ta zonaga ajratish mumkin. Agar zonalar soni juft bo`lsa, asin =2k(1/2) k=0,1,2,3 bo`lib difraksiya minimumlari kuzatiladi (qorong`i soha). Agar zonalar soni toq bo`lsa asin= (2k+1)/2 k=0,1,2,3....... difraksiya maksimumlari kuzatiladi (yorug` soxa). 4 . Agar yorug`lik nurining ikkita dielektrikni ajratib turuvchi chegaraga (masalan, shisha plastinka sirtiga) tushish burchagi nolga teng bo`lmasa, qaytgan va singan nurlar qisman qutblangan bo`ladi. Qaytgan nurda tushish tekisligiga perpendikulyar tebranishlar ko`proq bo`ladi (nuqtalar), singan nurda esa tushish tekisligiga parallel tebranishlar ko`proq bo`ladi . Yorug`likning tushish burchagining tangensi dielektrikning absolyut sindirish ko`rsatkichiga teng bo`lsa qaytgan nur to`liq qutblanadi . tg=n (1) Bu munosabat Bryuster qonuni nomi bilan yuritiladi iB burchak Bryuster burchagi yoki to`la qutblanish burchagi deb ataladi. Yorug`lik Bryuster burchagi ostida tushganda qaytgan va singan nurlar o`zaro perpendikulyar bo`ladi. Тushayotgan yorug`lik to`lqini dielektrik ichiga kirib, atomlar tarkibidagi elektr zaryadlarini majburiy tebranishlar bajarishga olib keladi. Тebranuvchi zaryadlar elektromagnit to`lqinlar tarqatadi, bu to`lqinlarni biz ikkilamchi deb ataymiz. Dielektrikning ichida ikkilamchi to`lqinlar tushuvchi (birlamchi) to`lqin bilan qo`shiladi. Birlamchi va ikkilamchi to`lqinlar o`shilishidan hosil bo`lgan natijaviy to`lqin singan to`lqinni beradi. Zaryadlarning majburiy tebranishlari mana shu natijaviy to`lqinning E vektori yo`nalishida sodir bo`ladi. 5 . Yorug`lik nuri ba’zi kristallardan o`tganda ikkita nurga ajraladi. Bu ikkilanma nur sindirish deb nom olgan hodisa island shpati (Ca CO3-kalsiy karbonat tuzi) uchun 1670 yilda Daniyalik fizik Erazm Bartolomin tomonida kuzatilgan edi. Ikkilanma nur sindirish vaqtida nurlardan biri odatdagi sinish qonuniga bo`ysinadi va tushuvchi nur hamda normal bilan bir tekislikda yotadi. Bu nur (normal) oddiy nur deb ataladi va O bilan belgilanadi. Nurlarning ikkinchisi g`ayrioddiy (anomal) nur deb ataldi uni e harfi bilan belgilanadi va uning uchun nisbat tushish burchagining o`zgarishi bilan o`zgaradi. Hatto yorug`lik normal bo`yicha tushganda ham g`ayrioddiy nur, umuman qaytganda, dastlabki yo`lidan og`adi. Nikol prizmasi deb ataladigan polyarizator juda keng tarqalgan. U island shpati prizmalarini kanada balzami bilan yopishtiriladi. Bunda kanada balzamini sindirish ko`rsatgichi n bo`lib u n n n0 shartni qanotlantirishi kerak. Oddiy nur to`la ichki qaytishga uchraydi, g`ayrioddiy nur esa bemalol o`tib ketadi. Ba’zi kristallarda nurlardan biri ikkinchisiga qaraganda ko`proq yutiladi. Bu hodisa dixroizm deb ataladi. Ko`zga ko`rinadigan nurlarda kuchli dixroizm turmalin kristallida kuzatiladi. Unda oddiy nur 1 mm uzunlikda deyarli butunlay yutiladi. Sirtlar yuzi katta bo`lgan qutblovchi asboblar polyaroidlar deyiladi. Polyaroid juda kuchli dixroik kristall hisoblangan gerapatitning qalinligi 0,1 mm bo`lgan po`sti nurlardan birini haqiqatda butunlay yutib olib, bunday yupa qatlam qutblovchi vazifasini o`taydi. Zamonaviy polyaroidlar spektrning binafsha va qizil soxalarini qisman qutblangan hola o`tkazadi. Polyaroidlar avtomobil yo`llarida haydovchining ko`zini qarshidan kelayotgan mashina farasini ko`zni qamashtirish ta’siridan muhofaza qilishda ham tatbiq etiladi. Buning uchun avtomobilning oldingi oynasi va faralari polyaroiddan yasaladi. Xulosa Yorug`likning sinish ko`rsatkichi har doim har hil boladi buning sababi esa yorug`likka tasir etuvchi muhitga uzluksiz bog`liqdir. Masalan yoruglik biror bir muhitda boshqacha sinish burchagini ko`rsatsa boshqa bir muhitda esa boshqacha. Yorug`likning nurlansh natijasida turli hil ishlar bajara olish qobilyatiga ham eg ekanligini u nutmasligimiz kerak. Foto efekt hodisalari , suratlar chiqarish vo hakazo ishlarni bajarishda ham yorug`likni o`rni beqiyosdir. Foydalanilgan adabiyotlar: 1 . www.ziyonet.uz 2 . www.kitoblar.com
