Mavzu : Nutq uslublari. So’zlashuv uslubi

10-Mavzu: So’zlar bog’lanishidagi moslik

Reja:

1. So’zlar bog’lanishidagi moslik.

2. Bog’lanadigan so’zlarning ma’noviy, uslubiy,mantiqiy va grammatik mosligi.

3.“Tadbirkorlik sirlari” matni va lug’at ustida ishlash.

Fikrat – daryo, g’aflat ko’lmakdir,

Daryo – hayot, ko’lmak o’lmakdir.

(Erkin Vohidov)

Jumla tarkibidagi so’zlar o’zaro bog’lanishi uchun ular orasida uslub, mantiq va grammatik jihatdan moslik bo’lishi kerak.

Qiyoslang:

1) Qarg’a sayradi (uslubiy nomoslik)-Qarg’a qag’iladi (moslik).

2) Otasini suyandi (Grammatik nomoslik) –Otasiga suyandi (moslik).

3) Shomda oy bo’zardi (mantiqiy nomoslik) – Tongda oy bo’zardi (moslik).

Test savollari:

1. 
   Qaysi gapda so’zlar bog’lanishidagi moslik buzilgan?
   

1. 
   Titroqni bosishga chiranganidan peshanasi va yuzlarida sovuq ter tomchilari paydo bo’ldi.
   
2. 
   Momoqiz o’rog’ini yerga qadab, ro’molini boshiga yelvagay qilib o’radi.
   
3. 
   Zarkosani etaklari ancha tekis, yilqilarni yozda boqish uchun juda bop yaylov edi.
   
4. 
   U o’ziga kelganida mashinaning qizil chiroqlari uzoqlashgan, yo’l chekkasida to’planib turgan odamlar allaqachon tarqalib ketgand.
   

2. 
   Nuqtalar o’rniga mos qo’shimchalarni qo’yib gapni to’ldiring.
   

Jigarrang jemper kiyib, kichkina qora sherst ro’moli… dahani… bog’lab olgan novcha , qotma bir ayol ostona… kira solib u bilan quchoqlashib ko’rishdi.(S.Zunnunova).

1. 
   –ning, -ni, -dan;
   
2. 
   –ni, -dan, -da;
   
3. 
   –ni, -ga, -dan;
   
4. 
   –ga, -ni, -dan.
   

Mustahkamlash uchun savol va topshiriqlar:

1. 
   Sozlarning mantiqiy bog’lanishi deganda nima nazarda tutiladi?
   
2. 
   Gapirmoq, vaysamoq, va’z qilmoq, bayon qilmoq, hikoya qilmoq fe’llari ishtirokida turli nutq uslublariga xos gaplar tuzing.
   
3. 
   Quyidagi so’zlarning asosiy ma’nolarini izohli lug’atdan aniqlab, lu’gat daftaringizga ko’chiring: abdolvash, barvasta, degustator, yelvagay, ziqna.