Mavzu : Nutq uslublari. So’zlashuv uslubi

40-MAVZU: O’rxun – Enasoy obidalari

Reja:

1. Qadimgi turkiy xalqlar va turkiy adabiyot tushunchasi haqida ma’lumot.

2. Eng qadimgi badiiy tafakkur yodgorliklari.

3. Turkiy xalqlar og’zaki ijodi.

Tayanch so’z va iboralar:O’rxun-enasoy, O’rxun, Selenga , To’ki, “To’nyuquq”, “Kul tegin”

O’rxun-enasoy obidalarining topilishi O’rxun hamda Enasoy daryolarining havzalaru bilan bog’liq.Garchi bunday qadimiy obidalar keyinchalik Sibir va Mo’g’ulistonning boshqa joylaridan, Sharqiy Turkiston, O’rta Osiyo, Kavkaz, Volgabo’yi, hattoSharqiy Yevropada ham topilgan bo’lsa-da, tarixda bu nom muqim o’rnashib qoldi.

O’rxun-enasoy obidalari dastlab, O’rxun, Selenga va To’ki daryolari atrofidan shimoliy Mo’g’ulistondan toshga bitilgan obifalar shaklida topildi.

O’rxun-enasoy obidalari “Toshbitiklari” deb ham yuritiladi.Buning sababi ko’pgina yodgorliklarning qabr toshlariga o’yib yozilganidir.Ularning eng yiriklari “To’nyuquq” hamda “Kul tegin” yodgorliklaridir.

Qadimgi turkiy obidalarning adl manbalari topilgan va saqlanayotgan joylar: O’rxun-enasoy daryolari atrofi, Turfon(Sharqiy Turkiston), shuningdek, Mo’g’uliston, Germaniya, (Berlin, Marburg, Mayns), Rossiya (Sank-Peterburg, Qizil, Minusinsk), Xitoy (Turfon,Urumchi, Miran Suchjoy, Pekin), Buyuk Brutaniya (London), Fransiya (Parij), Shvetsiya (Stoggolm), O’zbekiston, Qirg’iziston va boshqalar.

“To’nyuquq” bitiktoshi 2 ta ustunga yozilgan.Ularning biri 170, ikkinchisi 160 sm dan iborat.Bu yodgorlikni Yelizavetta Klemens 1897-yili Shimoliy Mo’g’ulistonda termesh o’rtog’I Dmitriy Klemens bilan birgalikda izlab topgan.Bitiktosh Ulan-Batordan 66 km janubi-sharqdagi Bain Sokto manzilida bo’lgan va hozir ham shu yerda saqlanadi.

Mustahkamlash uchun savol va topshiriqlar:

1.”O’rxun-Enasoy” yodgorliklarida Yevropaliklar nima deb atalishgan?

2.”O’rxun-Enasoy” yodgorliklari nechanchi yilga kelib o’qildi?

3.Yodgorlikni kim o’qigan?

4.”O’rxun-Enasoy” yodgorliklari haqidagi nisbatan qadimgi ma’lumot kimning asari orqali yetib kelgan?

5.”O’rxun-Enasoy” yodgorliklari VI-VIII asrlarda Oltoyda Amudaryo bo’ylarigacha saltanat qurgan qaysi xalqqa mansub?