Mavzu : mantiqiy amallar va mantiqiy elementlar ustida amallar bajarish

---

MAVZU 
: 
MANTIQIY AMALLAR VA MANTIQIY
ELEMENTLAR USTIDA AMALLAR BAJARISH
Mantiqiy amallar mulohazalar mazmuni yoki hajmining о‗zgarishiga hamda 
yangi mulohazalarni shakllantirishga olib keladi. Mantiqiy ifodalar A, B, C, … 
lotin harflari yordamida belgilangan mulohazalarni konyunksiya, dizyunksiya, 
inversiya, implikatsiya va ekvivalensiya kabi mantiqiy bog‗lovchilar bilan ma‘lum 
bir qoidaga ko‗ra birlashtirish natijasida hosil qilinadi. Mantiqiy ifodalar unda 
ishtirok etgan o‗zgaruvchilarning qiymatlariga bog‗liq ravishda rost (mantiqiy 1) 
yoki yolg‗on (mantiqiy 0) qiymatlardan birini qabul qilishi mumkin.
Quyida sodda mulohazalar ustida bajarilishi mumkin bo‗lgan ba‘zi amallar 
bilan tanishamiz.
Ikkita sodda mulohazaning ―va‖ bog‗lovchisi orqali bog‗lanishidan hosil 
bo‗lgan yangi mulohazaga sodda mulohazalar ko‗paytmasi dеyiladi. 
Mantiqiy amallar
, mantiqiy operatsiyalar — berilgan hadlari va natijasi 
mulohaza (fikr) dan iborat amallar. Berilgan hadlar soniga qarab Mantiqiy amallar 
bir oʻrinli, ikki oʻrinli va h.k. deb yuritiladi. Bir oʻrinli Mantiqiy amallar soni 
toʻrtta: berilgan fikrdan qatʼi nazar natijasi doim chin (aynan haqiqat) amal, natijasi 
doim yolgʻon (aynan yolgʻon) amal, natijasi berilgan fikr bilan mos tushadigan 
amal va, nihoyat, berilgan fikr chin boʻlsa, natijasi yolgʻon, berilgan fikr yolgʻon 
boʻlsa, natijasi chin boʻladigan amal. Soʻnggi mantiqiy amal bir oʻrinli Mantiqiy 
amallardan eng muhimi boʻlib, u inkor amal deyiladi. A fikrning inkori ~hA kabi 
belgilanib, "A emas" deb oʻqiladi. Mas, 1 Oy sayyora — "Oy sayyora emas", (] 
2*2=4) — ikki karra ikki toʻrt emas. 
Ikkilik kodda yozilgan mashina soʻzlari ustida Mantiqiy amallar mos 
razryadlar boʻyicha bajarilib, i oʻrniga 1, l oʻrniga 0 olinadi, matn shakliga 
aylantiriladi va maʼlumot koʻrinishida chiqish qurilmasiga beriladi. Mantiq-
informatsion mashina tez ishlashi, "xotira" hajmining kattaligi bilan oddiy 
hisoblash mashinalaridan farq qiladi. Mantiq-informatsion mashina i. t. natijalarini 

---

ishlash, adabiyot topishni avtomatlashtirish, sanoat, qishloq xoʻjaligi va 
transportga oid statistik maʼlumotlarni, davolash muassasalarida bemorlarni 
kuzatishdan olingan natijalarni, meteorologik, seysmologik stansiyalardan, Yer 
sunʼiy yoʻldoshlaridan olingan maʼlumotni ishlash va tarjima ishlarida 
qoʻllaniladi.
[1]
 
Protsessor tarkibidagi arifmetik-mantiqiy qurilmaning ishlash prinsipini 
tushunish uchun avval insonning mantiqiy fikrlash va xulosa chiqarish usullarini 
ko‘rib chiqamiz. 
Insonlar kundalik hayotda o‘zaro muloqot qilish uchun turli mulohazalardan 
foydalanishadi. Ma‘lumki, mulohaza – narsa yoki hodisalarning xususiyatini 
anglatuvchi darak gapdir. Boshqacha aytganda, mulohaza – rost yoki yolg‘onligi 
haqida so‘z yuritish mumkin bo‘lgan darak gap. 
Mulohazalar sodda va murakkab bo‗lishi mumkin. Biror shart yoki usul bilan 
bog‗lanmagan hamda faqat bir holatni ifodalovchi mulohazalar