Mavzu : Jahon iqtisodiyodini globallashuvi

Savdoni erkinlashtirish

So'nggi o'n yilliklarda xalqaro savdoning o'sishiga texnologik yangiliklar va tarif to'siqlarining pasayishi yordam berdi. Ushbu tendentsiya Ikkinchi Jahon urushi oxirida, Xalqaro Savdo Tashkilotiga (ITO) asos solinadigan paytdan boshlandi va bu nihoyat mustahkamlanmadi, chunki AQSh Gavana Xartiyasidagi asosiy matn AQSh suverenitetini cheklaydi deb hisobladi. . Natijada, ITOning ta'sis xartiyasining IV bobida savdo siyosati to'g'risida (Steinberg 2007) belgilangan qism qabul qilindi. Shu tarzda GATT paydo bo'ldi, bu xalqaro savdo uchun to'siqlarni kamaytirish uchun to'g'ri forumga aylanadi.

1947 yilda Jenevada birinchi bo'lib 23 davlat ishtirokida o'tkazilgan ko'p tomonlama savdo muzokaralarining sakkiz raundidan so'ng va Urugvayda (1986-1994) 123 ishtirokchi ishtirok etgan yakuniy raund bo'lib, tovarlar va xizmatlarning eksport va importi yalpi ichki mahsulotga nisbatan 8 foizga teng 1960-2015 yillar davomida o'rtacha o'sish sur'atlari mos ravishda 1,6% va 1,5% ni tashkil etdi, shu bilan bir qatorda a'zo davlatlar o'rtasidagi tovar ayirboshlash hajmi YaIM9 ga nisbatan o'sha davrda doimiy o'sish sur'ati 1,5% ni tashkil etdi va 61% ni tashkil etdi. 200810 yilda global YaIMning ulushi (1-chizma).

Mintaqaviy darajada, tahlil qilingan shu davrda Jahon banki (2016) Lotin Amerikasida tovar aylanmasining yillik o'sish sur'ati YaIMga nisbatan 1,2%, Evropa Ittifoqi 1,5%, Osiyo Tinch okeani Qo'shma Shtatlar va Xitoy yagona davlat sifatida o'rtacha o'sish sur'ati YaIMga nisbatan 2,0% va 2,8% ga teng.

1994 yilda Urugvay raundining tugashi bilan JST (Jahon Savdo Tashkiloti) tashkil etilganda xalqaro savdoni boshqarishda eng muhim o'zgarishlar yuz berdi. GATT birinchi navbatda tovarlar savdosi bilan bog'liq bo'lsa, JST va uning shartnomalari xizmatlar savdosi (Xizmatlar savdosi bo'yicha umumiy bitim, GATS), intellektual mulk (intellektual mulk huquqlarining savdo bilan bog'liq jihatlari, TRIPS) va investitsiyalar uchun javobgardir. (Savdo bilan bog'liq investitsiya choralari, TRIMS). Shunday qilib, muzokaralarning keyingi bosqichlarida erishilgan bitimlar GATT raundlaridagi kabi tomonlar o'rtasida kelishuv sifatida emas, balki xalqaro shartnomaning huquqiy maqomi ostida bo'ladi.

Hozirda Jahon savdo tashkiloti 2001 yilda boshlangan va tugallanmagan bo'lib qolgan Doha raundining 11-forumidir.12 Ushbu tur davomida eng ziddiyatli masalalardan biri muhokama qilindi, chunki bu qishloq xo'jaligi. Shu sababli, shartnomalar xalqaro miqyosdagi qishloq xo'jaligi savdosining og'irligi uchun emas, balki milliy iqtisodiyotdagi eng aralashgan sektor bo'lgani uchun juda murakkab edi. Natijada, ushbu mavzular uchun tezkor echim yo'q; Bundan tashqari, shu munosabat bilan sakkiz yil davomida va qishloq xo'jaligiga nisbatan unchalik murakkab bo'lmagan masalalar bo'yicha muzokaralar olib borgan Urugvay raundida o'ttizdan ortiq yangi a'zo davlatlar bo'lgan. Milliy iqtisodiyotdagi erkin savdo afzalliklarini baholashda eng munozarali savollardan biri

iqtisodiy o'sishda iqtisodchilar va mutaxassislar tomonidan savdoni erkinlashtirish mamlakat uchun foydalimi yoki yo'qmi. Savdo-sotiqni erkinlashtirishning nazariy asoslanishi uzoq muddatli iqtisodiy o'sishdagi ijobiy natijalar bilan bog'liq bo'lib, yuqori rentabellikga ega bo'lgan milliy ishlab chiqarish omillarini taqsimlash uchun ko'proq harakatlarni amalga oshirishga imkon beradi. Boshqa tomondan, u ishbilarmonlik yangiliklarini va ichki bozorda raqobatchilarning o'sishiga javob berishni osonlashtirish orqali samaradorlikni oshiradi. Shuningdek, savdo bozorlarni kengaytirganda miqyosli iqtisodlarni yaratish mumkin.

Bundan tashqari, arzonroq kapital mahsulotlarini olib kirish orqali yangi texnologiyalar, investitsiyalarni jalb qilish va kapitalni to'plash mumkin, bu esa mamlakatlarni makroiqtisodiy barqarorlikni saqlab qolish va sog'lom moliyaviy menejment natijasida olinadigan iqtisodiy foyda olish uchun sharoit yaratadi (Irwin, 2005, Bagvati, 2004). Va nihoyat, savdo-sotiqdan olinadigan yana bir foyda institutlarda aks etadi, ya'ni ayrim rivojlanayotgan mamlakatlar erkin savdo siyosati amalga oshirilgandan so'ng demokratik jarayonlarga katta hissa qo'shdilar. Masalan, Xitoyda, bozor islohotlaridan so'ng, maoist totalitarizm bilan taqqoslaganda, rejim tomonidan repressiyalar kamaygan (Wolf, 2005).

Biroq, ushbu nazariy asoslarning to'g'riligiga shubha bor, ayniqsa rivojlanayotgan mamlakatlarda. Masalan, rivojlangan mamlakatlar va ayrim rivojlanayotgan bozorlar tarif to'siqlarini amalga oshirish hisobiga barqaror o'sib bordi, keyinchalik ular asta-sekin kamaytirildi va keyinchalik darhol ochilishning nazariy printsiplaridan farqli ravishda tarif to'siqlarini amalga oshirishda barqaror o'sishga erishildi. Ayni paytda, yangi endogen o'sish nazariyasi savdoni liberallashtirishning afzalliklari to'g'risida noaniq javob beradi.

Javob qiyosiy ustunlik kuchlari iqtisodiy resurslarni uzoq muddatli o'sishni keltirib chiqaradigan (R + D dagi tashqi ta'sirlar, ishlab chiqarish turlarini kengaytirish, mahsulot sifatini oshirish va h.k.) yoki ularni ushbu faoliyatdan chetga chiqaradigan faoliyatga yo'naltirayotganiga qarab farq qiladi (Rodrik 2007 , 219-bet).

Hozirgi vaqtda savdo integratsiyasining mamlakatlarning o'sishi va rivojlanishidagi ta'siri to'g'risida empirik tadqiqotlar mavjud, ammo natijalar aniq emas. Jahon banki (2011), Frankel va Romer (1999), Sala-i-Martin (2002 va 2006) va Dollar & Kraay (2001) kabi ekonometrik usullar orqali tahlil qilingan turli mamlakatlardan vaqt ketma-ketligi ma'lumotlari. , savdoni liberallashtirish darajasi yuqori bo'lgan mamlakatlar o'zlarining turmush darajalarida oldingi davrlarga qaraganda yaxshiroq natijalarga erishganliklarini va avtarkiy mamlakatlariga qaraganda tezroq o'sganligini tasdiqlaydilar.

Aholi jon boshiga YaIM o'sish sur'atlarining regressiyalari orqali savdoning rivojlanishga ta'sirini o'rganadigan ko'plab tadqiqotlar mavjud bo'lsa-da, so'nggi yillarda ushbu gipoteza, ayniqsa, Rodrigez va Rodrik (2000) tomonidan qattiq tanqid qilindi. Mualliflarning ta'kidlashicha, ushbu tadqiqotlarning aksariyatida savdoni liberallashtirish shunchaki mamlakatning YaIMni tashqi savdo hajmiga nisbatan nisbati bilan o'lchanadi. Biroq, savdo-sotiqni liberallashtirishning iqtisodiy o'sishga ta'siri to'g'risida qaror chiqarish qiyin. Ikkinchidan, savdoni liberallashtirish va ichki iqtisodiy siyosatning ta'sirini farqlash qiyin, chunki savdo rejimini liberallashtirgan ko'plab mamlakatlar bir vaqtning o'zida iqtisodiy kengayishni keltirib chiqaradigan keyingi ichki islohotlarni amalga oshirmoqdalar. Agar ushbu islohotlar e'tiborga olinmasa, savdoni erkinlashtirish samarasini iqtisodiy o'sishni ta'minlaydigan boshqa choralar bilan aralashtirish mumkin. Va nihoyat, ko'plab tadqiqotlarda nedensellik yo'nalishini aniqlash qiyin, ya'ni savdo keyingi o'sishga ta'sir qiladimi yoki yuqori o'sish sur'atlarini qayd etgan iqtisodiyotlar ham tashqi savdo hajmini oshirayaptimi (Rodrigez va Rodrik, 2000; Rodrik, 2007; Shtaynberg, 2005; Dollar va Kraay, 2001a).

Savdoni erkinlashtirish iqtisodiy o'sishga ijobiy ta'sir ko'rsatgandan ko'ra tobora ko'proq e'tirof etilayotganiga qaramay, ko'plab tahlilchilar ushbu iqtisodiy siyosatning daromadlarni taqsimlashdagi potentsial ta'sirini aniqlashga ehtiyotkorlik bilan yondashmoqdalar (Ezcurra and Rodríguez-Pose, 2013).

Sala-i-Martin (2006) kabi globallashuv imtiyozlari himoyachilari bo'lgan ba'zi mualliflar global tengsizlikning pasayishini Osiyo mamlakatlari, xususan Xitoy va Hindiston, shuningdek, Lotin Amerikasidagi ba'zi davlatlar bo'lgan ulkan iqtisodiy o'sish bilan izohlashadi. Boshqa tomondan, erkin savdo-sotiqni qo'llab-quvvatlovchi islohotlar Stolper-Samuelson teoremasiga muvofiq daromadlar tengsizligining o'sishiga to'g'ri kelganligi haqida ham dalillar mavjud. Masalan, Broman (1996) mehnat bozorlaridagi va savdo-sotiqdagi islohotlar (Lotin Amerikasida Vashington konsensusi orqali tashkil etilgan islohotlar to'plamining asosiy elementlari) 14 daromad taqsimotidagi tengsizlikka hissa qo'shganligini tasdiqlaydi. Pravoslav nuqtai nazariga ko'ra, erkin savdo daromadlarning ko'payishi bilan birga bo'lishi taxmin qilinmoqda; ammo, "Lotin Amerikasida har doim savdo oshib borishi yoki erkinlashtirilishi bilan daromadlar tengsizligi ko'payib ketganday tuyuladi" (Berry 1998, 91-bet). Ushbu hodisaning mumkin bo'lgan izohlaridan biri shundan iboratki, globallashuv iqtisodiyotning eng kuchli tarmoqlarini qo'llab-quvvatlaydi.

Ushbu bahs-munozaradan xulosa qilish mumkinki, hozirgi globallashuv davrida so'nggi ikki o'n yillikda mamlakatlar o'rtasidagi tengsizlik pasaygan; BRICS deb nomlangan narsalarning, ayniqsa, Xitoy va Hindistonning tez o'sishi, asosan, ushbu o'zgaruvchiga ijobiy ta'sir ko'rsatdi.15 Biroq, turli xil tadqiqotlar (Bhalla, 2002; Dollar va Kraay, 2001a) va empirik adabiyotlar sharhlari (Wolf, 2005) har bir mamlakat ichida tengsizlik oshdi, garchi ko'p hollarda daromad taqsimotidagi o'zgarishlar xalqaro savdo evolyutsiyasi bilan bevosita bog'liq bo'lmagan omillarga bog'liq (Majeed, 2016). Shuning uchun savdoni erkinlashtirish - bu tengsizlikning sababliligi ekanligini tasdiqlagan paytdan boshlab ehtiyot bo'lish kerak.

Savdo-sotiqni erkinlashtirishning eng yaxshi foydasi uchun unga mamlakatni iqtisodiy o'sish yo'lini yo'naltirishga qodir bo'lgan siyosat aralashmasi qo'shilishi kerak (Rodriguez va Rodrik, 2000; Winters va boshq, 2004). Bhagvati (2004) va Ritser (2011) kabi mualliflar iqtisodiy globallashuv yangi boshqaruv shakllariga duch keladigan va o'z muammolarini mahalliy (global va mahalliy) siyosat bilan boshqaradigan milliy davlat uchun noqulayliklarni keltirib chiqarishi bilan birga, noqulayliklarni keltirib chiqaradi deb ta'kidlaydilar. noaniqlikni global darajadagi qo'shilishni kamaytirish maqsadida xalqaro institutlar yordamida 16 holat, bu hukumatlar uchun milliy suverenitetni yo'qotish deb o'qiladi.

Xulosa qilib aytish mumkinki, savdo ochiqligi va iqtisodiy o'sish o'rtasida to'g'ridan-to'g'ri bog'liqlik mavjud emas

global tengsizlikni kamaytirish uchun omil, garchi har bir mamlakat ichidagi tengsizliklar bo'lmasa. Shuningdek, savdoni erkinlashtirish iqtisodiy yutuqlarga olib kelmaydi; bu globallashuv imkoniyatlaridan foydalanishga imkon beradigan siyosat aralashmasi (Gurgul va Lach, 2014). Biroq, bizning Jahon iqtisodiyoti trilemmasi tomonidan bashorat qilinganidek, garchi davlatlar katta xalqaro iqtisodiy integratsiyani amalga oshirayotgan bo'lsalar ham, globallashuv keyinchalik suverenitetni va shuning uchun demokratik nazorat doirasini cheklaydi. Biroq, hozirgi global inqirozdan olingan saboqlar shuni ko'rsatadiki, demokratik shaklda savdo-sotiqni demontaj qilishni davom ettirish uchun Global Federalizmga o'tish uchun ko'proq xalqaro muvofiqlashtirish zarur.

O'zaro bog'liqlik shuni anglatadiki, milliy davlat tomonidan amalga oshiriladigan harakatlar boshqa millat davlatlari va xalqaro aktyorlarning reaktsiyasi ta'sir qiladigan oqibatlarga olib keladi. Ushbu aktyorlar ko'p millatli korxonalar (MNE) va ularning moliyaviy oqimlari bo'lishi mumkin, 17 iqtisodiy globallashuvning muhim qismidir va xalqaro va milliy darajadagi qarorlarni qabul qilishga ta'sir ko'rsatadigan xalqaro siyosatda tobora faol ishtirok etmoqda.

Chet el investitsiyalari va kapitalning harakatchanligi

Savdo ochilmasdan, texnologik yangilanishlarsiz va to'g'ridan-to'g'ri xorijiy investitsiyalar oqimining liberallashuvisiz globallashuv rivojlanishi mumkin emas edi. Ushbu yutuqlar natijasida MEHlar xalqaro iqtisodiy integratsiyani kengaytirishda muhim agentlarni tashkil etishdi, chunki ular tarmoqlararo savdo-sotiqdan tarmoq ichidagi savdo-sotiq shakllarini o'zgartirishga, shuningdek o'z kuchlarini xalqaro siyosiy tizimda o'rnatishga yordam beradi. .

Xorijiy investitsiyalarning asosiy foydalari texnologiyalarni uzatish, xususan, ichki kirish bozorida raqobatni rag'batlantiradigan kapital manbalarining yangi navlari orqali amalga oshiriladi (Klein, 2015). Xorijiy investitsiyalarni olganlar odatda o'z xodimlari uchun o'qitadilar va inson kapitalining rivojlanishiga hissa qo'shadilar. Xuddi shu tarzda, tashqi investitsiyalar tomonidan ishlab chiqarilgan foyda mamlakatda olingan soliq daromadlarini ham oshiradi (Sanna-Randaccio va Veugelers, 2003; Barrios va boshq., 2003; Feldstayn, 2000; Gilpin 2001). Ularning mavjudligi va milliy iqtisodiyotdagi ta'siri tanqid uchun boshlang'ich nuqtadir, masalan, mezbon mamlakatni qashshoqlashtiradigan va milliy ishchilarni ekspluatatsiya qiladigan MNlar. MNlarning tanqid qilinadigan yana bir jihati shundaki, ular kichik mamlakatlarga qaraganda kuchliroq va zarari bor

milliy suverenitet (Anderson va Cavanagh, 2000). Ushbu kelishmovchiliklarni bartaraf etishdan oldin, MNQning ishlash tartibi va uning so'nggi yillardagi evolyutsiyasini bilish kerak.

Birinchidan, MNEni "milliy iqtisodiyot tarkibida to'liq yoki qisman sho'ba korxonalariga egalik qiluvchi ma'lum bir millat shirkati" deb ta'riflash mumkin (Gilpin 2001, 278-bet). Ushbu ta'rifdan ikkita elementni ajratib ko'rsatish mumkin: a) chet elda tadbirkorlik faoliyatini boshqarish va b) kompaniyaga tegishli bo'lgan kelib chiqishi (uy shtati) deb tan olinishi mumkin bo'lgan kamida ikkita davlat mavjudligi. ga va qabul qiluvchi mamlakat (qabul qiluvchi davlat); bu kompaniya mulkka egalik qiladigan yoki uning sho'ba korxonalariga ega bo'lgan narsadir. Kompaniyalar tabiiy resurslarni xizmat ko'rsatish, ishlab chiqarish yoki qazib olish va ekspluatatsiya qilish uchun mablag 'sarflaydilar va ushbu harakatlar mavjud infratuzilmalar yordamida yoki "Grinfild" deb nomlanuvchi investitsiyalar hisobiga yangilarini yaratish orqali amalga oshiriladi. Ammo, nima uchun faqat bitta mamlakatda emas, balki bir nechta mamlakatlarda ishlab chiqarish kerak? Va nima uchun turli joylarda ishlab chiqarish alohida kompaniyalar tomonidan emas, balki bitta kompaniya orqali amalga oshirilmoqda? MNlarning kengayish shakli mikroiqtisodiy va makroiqtisodiy stimulga javob beradigan to'g'ridan to'g'ri investitsiyalar oqimlari orqali beriladi.

Ushbu turdagi sarmoyalar harakati OLE eklektik paradigmasi (Dunning, 1999) orqali izohlanishi mumkin, shuni anglash mumkinki, har qanday vaqtda, MNlarning mulklari va faoliyat turlari quyidagilarga bog'liq: (i) uning raqobatdosh ustunliklari konfiguratsiyasiga (egalik qilish) (O) o'ziga xos) ko'p millatli bo'lmagan kompaniyalarga nisbatan; (ii) mamlakat yoki mintaqaning raqobatbardoshligini jalb qilish (joylashish (L) o'ziga xos) boshqa mamlakatlarga nisbatan; va (iii) kompaniyalarning ushbu ikki afzalliklardan foydalanib, bozorni o'ziga xos O ning afzalliklari uchun ichkilashtirishi, natijada ichkilashtirishning afzalligi (I) (Dunning 1999).

Shunday qilib, OLI paradigmasida paydo bo'ladigan afzalliklarga qarab, MNM maksimal foyda olish uchun qaerga sarmoya kiritishni hal qiladi. Ushbu sarmoyaviy harakatlar axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining (AKT) jadal rivojlanishi va transport va tranzaksiya xarajatlarining pastligi tufayli, lekin, avvalambor, xorijiy investitsiyalar to'g'risidagi milliy me'yorlarning liberallashtirilishi tufayli mumkin.

Avval aytib o'tganimizdek, JST o'z faoliyatini boshlaganidan beri TRIMS investitsiyalarni tartibga solish bilan bog'liq kelishuv tuzildi. Biroq, u boshlanganidan beri, u hali ham kelishuvni uzaytirishni taklif qiladigan qarashlardan farq qiladi.19 Shunga qaramay, mamlakatlar hech qanday xalqaro qoidalarsiz liberallashtirishni afzal ko'rganliklari va investitsiya qoidalari orqali ko'proq himoya qilinadiganligi haqidagi empirik dalillar mavjud. chet el investitsiyalarining ko'payishini kafolatlamaydi, chunki bunday kengayishni targ'ib qilayotganlarni tasdiqlaydi. UNCTAD (2015) ma'lumotlariga ko'ra 2000 va 2014 yillar oralig'ida dunyo bo'ylab to'g'ridan-to'g'ri xorijiy investitsiyalar to'g'risidagi milliy qonunchilikda 1500 dan ortiq me'yoriy o'zgarishlar amalga oshirildi, shulardan atigi 16% xorijiy investitsiyalar uchun unchalik qulay bo'lmagan o'zgarishlarga ega, qolganlari esa yuqori darajadagi liberallashtirishni taxmin qilishdi. Ushbu natijalarga mezbon davlatni cheklaydigan va MEHlarga turli bozorlarga kengroq kirish imkoniyatini beradigan va ushbu sohalarda faol ishtirok etadigan tartibga soluvchi kelishuv talab qilinmasdan erishildi.

Ushbu milliy qoidalarni tartibga solish natijasida 2000 yilgacha 20 ta chet el investitsiyalarining oqimlari muntazam ravishda oshib bordi. Keyinchalik 2007 yilda 3,028 milliard dollarga teng bo'lgan eng yuqori o'sishni ko'rsatgan to'satdan o'sish kuzatildi (Jahon banki, 2016) 2000 yildan 2003 yilgacha 22 foizga yaqin pasayishning asosiy sababi, aksariyat mamlakatlarning sust iqtisodiy o'sishi. Shuningdek, bu aktsiyalar bahosining pasayishiga, korporativ imtiyozlarning pasayishiga, ayrim sohalarda korporativ qayta qurish sur'atlarining pasayishiga va ayrim mamlakatlarda xususiylashtirish yakunlariga ta'sir ko'rsatdi. 2003 yildan beri to'g'ridan-to'g'ri xorijiy investitsiyalar oqimining o'sishi oldingi ko'rsatkichlarning tiklanishiga olib keladi, rivojlangan mamlakatlar ko'proq xorijiy investitsiyalarni oladi, undan keyin Janubiy, Sharqiy va Janubi-Sharqiy Osiyo va Okeaniya, Lotin Amerikasi va oxirgi o'rinda eng kam rivojlangan Afrikadagi mamlakatlar. 2007 yilda taqdim etilgan to'g'ridan-to'g'ri xorijiy investitsiyalarning pasayishi, asosan, 2008 yildagi global inqiroz oqibatida yuzaga kelgan moliyaviy muammolar bilan bog'liq edi, 2014 yilda global chet el investitsiyalarining tushishi 16 foizga kamaydi, bu asosan global iqtisodiyotning zaifligi, siyosat investorlar uchun noaniqlik va yuqori geosiyosiy xatarlar.

So'nggi o'n yillikda aksariyat mamlakatlarda investitsiyalarga qo'yilgan cheklovlarning pasayishi va to'g'ridan-to'g'ri investitsiyalarning rivojlanishi evolyutsiyasi uni milliy iqtisodiyotga jalb qilish uchun rag'bat mavjudligini ko'rsatmoqda. Shuning uchun, to'g'ridan-to'g'ri xorijiy investitsiyalar mezbon davlatga qanday hissa qo'shadi? Qabul qiluvchi mamlakatda MNlarning mumkin bo'lgan ta'siri va agar u rivojlanish jarayonida bo'lsa, bundan ham kattaroq munozaralar mavjud. Ushbu munosabatlarning xarajatlar va foyda tahlili ko'pincha murakkab va sub'ektiv bo'lib, osonlikcha baho qarorlariga bo'ysunadi (Duran, 2001). Biroq, keng adabiyotlar mavjud (Sanna-Randaccio va Veurgelers, 2003; Barrios va boshq., 2003; Feldstayn, 2000; Gilpin 2001; Bhagvati, 2004; Wolf, 2005; Sala-i-Martin, 2006). MNM mablag'lari mahalliy rivojlanishni yaxshilangan resurslar va imkoniyatlar (kapital zaxiralari, texnologiyalar, tadbirkorlik salohiyati, bozorlarga kirish) orqali rag'batlantirishi mumkin; raqobatning kuchayishi, resurslarni yaxshiroq taqsimlash, inson resurslarini rivojlantirish, ish bilan ta'minlashni rivojlantirish va boshqalar. Shu munosabat bilan kompaniyalar potentsial rentabellik yuqori bo'lganida, ayniqsa, ushbu resurslar kam bo'lgan bozorlarda kapital va texnologiyalar kabi resurslarini chet elga yo'naltirishni xohlashadi. Shubhasiz, mamlakatda faqat resurslarning mavjudligi ularning ishlab chiqarishga hissa qo'shishiga kafolat bermaydi; shu bilan birga, MEH ushbu faol bo'lmagan manbalardan foydalanishga ruxsat beradi. Masalan, neft qazib olish uchun nafaqat neft konlari borligi, balki ularni qanday topish, uni qazib olish uchun asbob-uskunalar va uni qayta ishlash imkoniyatlari haqida ham ma'lumot talab etiladi. Chet ellik investorni ta'minlaydigan bozorlar yoki transport vositalari mavjud bo'lmasa, shunchaki neft qazib olish isrof bo'ladi. MTM ishlab chiqaradigan tashqi investitsiyalar mahalliy xodimlarni yangi uskunalar, ishlab chiqarish usullari va, ayniqsa, yangi texnologiyalardan foydalanishga o'rgatish uchun resurslarni takomillashtirishni boshlashi mumkin. Ishning innovatsion usullarini o'tkazish samaradorlikni oshiradi, bu esa boshqa faoliyat uchun vaqtni oshiradi. Bundan tashqari, qo'shimcha raqobat hozirgi kompaniyalarning samaradorligini oshirishi mumkin, natijada ushbu elementlar iqtisodiy o'sishga aylanadi

Biroq, MNlarga qarshi eng keng tarqalgan tanqidlardan biri bu rivojlanayotgan mamlakatlarda ushbu ekspluatatsiya ishchilaridir.

Bhagvati (2004: 259) so'zlariga ko'ra, "ish ishlab chiqaradigan kompaniyalarni (ko'p millatli) olqishlashlari kerak, ularning chet elga sarmoya kiritishda motivatsiyasi qanday bo'lishidan qat'iy nazar, foyda olish va umumiy foyda keltirmaslik". Tanqidchilar ushbu fikr bilan o'zlarining dalillariga asoslanib, rivojlanayotgan mamlakatlarda MEHlar kam ish haqi to'lashlariga asoslanishadi. Biroq, buning aksini isbotlaydigan empirik va ekonometrik dalillar mavjud (Braun va boshq, 2002; Grem, 2000). Tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, rivojlanayotgan mamlakatlarda MNClar tomonidan to'lanadigan ish haqi o'rtacha milliy ish haqidan yuqori. Shuning uchun, ular nima qilishadi, har bir mamlakatda mahalliy sharoitga ko'ra raqobatbardosh ish haqi to'lash. Garchi ma'lum darajada ehtiyotkorlik bilan chet el investitsiyalarining kirib kelishini, ayniqsa, o'sha kam rivojlangan mamlakatlarda tahdid sifatida emas, balki rivojlanish imkoniyati sifatida ko'rib chiqish kerak. Bir necha bor takrorlanadigan tanqid shuni anglatadiki, MEH milliy hukumatlardan ko'ra kuchliroq bo'lib qoldi. Aytishlaricha, dunyodagi eng yirik MNClarning byudjeti ba'zi rivojlanayotgan mamlakatlarga qaraganda katta. Ehtiyotkorlik bilan bo'lsa ham, ushbu tanqidga mutlaqo boshqacha munosabatda bo'lgan ba'zi bir tadqiqotlarni aniqlash mumkin. Birinchidan, siyosiy maydonda MNlar hukumat o'z fuqarolari ustidan qilgan majburlash qobiliyati bilan taqqoslana olmaydi; bu borada hukumat markaziy rolni bajarishda davom etmoqda (Held, 2010). Shuning uchun, agar MNlar yurisdiktsiya ostida tashkil etilsa, ular oxir-oqibat milliy hukumat tomonidan belgilanadigan vakolatli qonunlar asosida rivojlanishi kerak. Ikkinchidan. Tanqidchilarning ta'kidlashicha, ba'zi bir mamlakatlarga qaraganda MN iqtisodiy jihatdan qudratliroq, bu kompaniyalar sotuvini mamlakatlarning YaIMga taqqoslashdir va ular taqqoslanadigan o'zgaruvchan emas, chunki ular bir xil darajada emas. Ushbu tanqiddan kelib chiqqan holda, Grauve va Kamerman (2002) kompaniyalarning qo'shimcha qiymati to'g'risida qiyosiy tadqiqot o'tkazdilar va natijada tanqid rad etildi. Mualliflar "kompaniyalar boshqa milliy davlatlarga qaraganda hayratlanarli darajada kichik" degan xulosaga kelishdi. Shuning uchun milliy davlatlar vazirlik-muassasa uchun eng muhim agent hisoblanadi.

Biroq, ko'p millatli kompaniyalar uchun hamma narsa ijobiy emas; ularning faoliyatida zararli oqibatlarga olib keladigan noaniq fikrlar mavjud: atrof-muhitga zarar etkazish, zararli mahsulotlarni sotish va ba'zan ushbu kompaniyalarni o'rab turgan poraxo'rlik va korruptsiya. Boshqa tomondan, MEB lobbilari JSTda o'z manfaatlarini himoya qilish uchun ushbu tashkilotga patent uchun royalti to'lovlarini buzgan mamlakatlarga nisbatan sanktsiyalarni qo'llashga imkon berish uchun juda muhim edi

Bu kabi muammolarga bir tomonlama va ko'p tomonlama qarash kerak, chunki ularning oqibatlari eng qashshoq mamlakatlarning millionlab odamlariga ta'sir qiladi. Ushbu harakatlardan biri o'zlarining milliy hukumatlaridan boshlanib, bunday suiiste'molga yo'l qo'yadigan muassasalar to'g'risidagi o'z qonunlarini tasdiqlashi kerak. Jahon savdo tashkiloti ko'p qirrali bo'lib, MTM faoliyati to'g'risida aniqroq va adolatli xalqaro qoidalarni amalga oshirishi kerak. Boshqa ba'zi harakatlar allaqachon AQShning ko'plab kompaniyalari tomonidan qo'llab-quvvatlanadigan "Chet elda korruptsiya amaliyoti to'g'risida" gi qonun yoki ko'plab milliy va xalqaro fuqarolik tashkilotlarining sa'y-harakatlari sifatida foydalanishga topshirilgan; texnologik yutuqlar tufayli ular butun dunyo bo'ylab MNlarning turli xil suiiste'mollarini qoralaydilar va butun dunyo bo'ylab MNlarning turli xil suiiste'mollarini bilishlariga imkon yaratdilar.

Shubhasiz, MEHlar qabul qiluvchi mamlakatlarda ijobiy ta'sir ko'rsatishi mumkin, chunki ular ish joylarini yaratishga qodir va ko'p hollarda ular o'rnatiladigan mamlakatlar yoki mintaqalarning iqtisodiy o'sishiga hissa qo'shishi mumkin. Xorijiy investitsiyalar to'g'risidagi tanqidlarning aksariyati puxta tahlil qilinganda mantiqqa to'g'ri kelmaydi, garchi qabul qiluvchi mamlakatda MNlardan olinadigan foyda taqsimoti assimetrik va shuning uchun ziddiyatli bo'lishi mumkin. Shu ma'noda, MNlarning suiiste'mollarini e'tiborsiz qoldirib bo'lmaydi. Bu erda fuqarolik jamiyati va milliy va xalqaro qonunlar ushbu harakatlarni sanktsiya qilish va tartibga solish uchun muhim rol o'ynaydi.

Portfel investitsiyalari oqimlari va xorijiy investitsiyalar to'g'risida ham ular so'nggi o'n yilliklarda sezilarli o'sishga erishdilar. Xalqaro moliya integratsiyasining tobora ko'payib borayotgani ikki jihatning natijasidir: hukumatlarning poytaxtlar hisobini liberallashtirish tashabbusi va AKT (Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari) yutuqlari global miqyosda ma'lumotlarning tez tarqalishiga imkon berdi. Aynan shu kapital oqimlarining bir qismi tufayli globallashuv uning barcha ifodalarida namoyon bo'ladi. Shu bilan birga, portfel investitsiyalar oqimining foydalari to'g'ridan-to'g'ri investitsiyalar kabi aniq emas.

Nazariy modellar moliyaviy integratsiya iqtisodiy o'sishga yordam beradigan bir qator potentsial to'g'ridan-to'g'ri va bilvosita kanallarni aniqladi. To'g'ridan-to'g'ri kanallar tejamkorlikning oshishi, kapital narxining pasayishi va global moliya sektorini rivojlanishini rag'batlantirish orqali global xavfni belgilash bilan bog'liq (Feldstayn, 2000). Bilvosita kanallar takomillashtirilgan iqtisodiy siyosat va qo'llab-quvvatlash bilan bog'liq. Biroq, bu moliyaviy erkinlashtirish va barqaror o'sish, xususan rivojlanayotgan mamlakatlarda to'g'ridan-to'g'ri bog'liqlik empirik ravishda aniqlanmagan aksincha, bu makroiqtisodiy beqarorlikning yanada oshishi bilan bog'liq.

Ushbu turdagi investitsiyalarning asosiy xususiyatlaridan biri bu uning o'zgaruvchanligidir, bu 23 aksariyat hollarda to'qsoninchi yillar davomida turli xil moliyaviy tartibsizliklarga olib kelgan spekulyativ stimullarga javob beradi, bu xalqaro moliya tizimiga, ayniqsa rivojlanayotgan bozorlarda kuchli ta'sir ko'rsatmoqda. So'nggi globallashuvning birinchi inqirozi Meksikada, so'ngra Rossiya, Osiyo Janubi-Sharqiy va Argentinada sodir bo'ldi.Biroq, Dobson va Xufbauer (2001) hamma narsa kapital harakati va xalqaro tizim tufayli emasligini, ammo bu borada ichki moliya bozorlarining noto'g'ri ishlashi. Rivojlanayotgan mamlakatlar hukumatlari rivojlangan mamlakatlar singari kuchli va samarali milliy institutlarni yaratishi kerakligi haqiqat bo'lsa-da, ular Vashington konsensusining siyosatini amalga oshirish bo'yicha tegishli maslahatlarni olishlari uchun ham javobgar bo'lishlari kerak.

Meksika va boshqa moliyaviy inqirozlarning tajribasi shuni ko'rsatadiki, kapital hisobvarag'ini ochish ehtiyotkorlik va intizom bilan amalga oshirilishi va kelajakdagi inqirozni oldini olish uchun tartibga solinishi va nazorat qilinishi kerak. Shuningdek, kapitalning "Tobin solig'i" sifatida ommaviy ravishda chiqib ketishini oldini olish bo'yicha takliflar mavjud bo'lib, u milliy chegaralar bo'ylab har bir moliyaviy operatsiyada soliqdan iborat. Biroq, soliq soliq chayqovchiligidan zarar ko'rgan mamlakatlar iqtisodiyotini yaxshilaydi, deb hisoblaganlar o'rtasida fikrlar bo'linmoqda, boshqalari bu sarmoyalar oqimini cheklaydi va siyosiy jihatdan imkonsiz bo'ladi deb hisoblaydilar. Biroq, xalqaro moliya tizimidagi islohot Xalqaro moliya tizimini boshqarishni optimallashtirish va rivojlanayotgan mamlakatlarga xalqaro kapital bozoriga xavfsiz va yaxshiroq integratsiyalashuvini ta'minlash uchun XVJ va Jahon banki ishtirokida ham zarur. Hozirgi kunda nafaqat rivojlanayotgan davlatlar, balki kapital harakatini nazorat qilishdan tashvishda; rivojlangan mamlakatlar ham kapitalning kelib chiqishi to'g'risida ko'proq shaffoflikni izlaydilar suveren boylik fondlari (SWF) misolida. SWF - bu katta tovarlarga ega bo'lgan jamoat nazorati ostidagi investitsiya vositalari bo'lib, ular orqali eksport qiluvchi mamlakatlar o'zlarining katta valyuta zaxiralarini yo'naltiradilar. Odatda past xavfli investitsiyalarga qatnashing, ammo tobora ko'proq xavf kapitaliga jalb qiling (Segrelles, 2008). Sektorlarda SWFning ko'payishi (ba'zi portlar, banklar kabi strategik) rivojlangan mamlakatlarda katta tashvish tug'diradi, chunki ular ularni boshqarish imkoniyatiga ega bo'lishlari mumkin. Ba'zi takliflar quyidagi qoidalarni o'z ichiga olgan aniq qoidalarni o'z ichiga oladi: investitsiya qarorlarini siyosiy emas, iqtisodiy omillarga asoslanganligi, investitsiya siyosatidagi shaffoflik, ichki nazorat va risklarni boshqarish, xususiy sektor bilan adolatli raqobat, xalqaro moliyaviy barqarorlikni ta'minlash va investitsiya qilingan mamlakat qoidalariga hurmat (Surendranath va boshq. 2010). Ushbu qoidalar OECD, XVF va Jahon banki va hatto JSTga o'rnatilishi kerak (Segrelles 2008, 6-bet). Ayni paytda, kompaniyalar SWF-ga sarmoya kiritgan va bunga ijobiy ta'sir ko'rsatgan, ammo ularning nazorati va yakuniyligi to'g'risida kam nazorat va ma'lumotlarning etishmasligi kelajakdagi mojaroni keltirib chiqarishi mumkin.

Albatta, to'g'ridan-to'g'ri investitsiya yoki portfel sifatida kapital oqimlari iqtisodiy globallashuvni rivojlantirish uchun muhimdir. Xususan, xorijiy investitsiyalar to'g'ridan-to'g'ri mezbon davlatga ijobiy ta'sir ko'rsatmoqda va rivojlanayotgan mamlakatlar buni angladilar.Ammo investitsiyalarning yuqori oqimi hali ham rivojlangan mamlakatlarda va rivojlanayotgan iqtisodiyotlarda to'planib kelmoqda. Ushbu hodisani OLI paradigmasi orqali talqin qilish mumkin, chunki kam rivojlangan mamlakatlar L-da afzalliklarga ega emaslar va shuning uchun MNlar boshqa bozorlarga sarmoya kiritishni afzal ko'rishadi. Portfel investitsiyalariga ko'ra, u rivojlangan mamlakatlar va rivojlanayotgan bozorlarda yaxshi investitsiya imkoniyatlarini topadi. Shu bilan birga, ayniqsa, so'nggi natijalarda yuzaga keladigan ta'sirlar, qisqa muddatli kapitalning harakatchanligi afzalliklari haqida eslatmalarga ega bo'lishni talab qiladi, chunki ularning spekulyativ o'zgaruvchanligi ularni milliy iqtisodiyotlar va ularning ko'plari uchun katta xavf bilan oldindan aytib bo'lmaydi ushbu harakatlarni boshqarishga qodir bo'lgan samarali mahalliy moliya tizimiga ega emas. Xuddi savdo-sotiq ochilishida va Global iqtisodiyot trilemmasi doirasida bo'lgani kabi, moliyaviy oqimlarning yuqori tartibga solinishi Global Federalizm orqali yaxshiroq boshqarilishi mumkin edi.

Iqtisodiy globallashuv - bu qaytarib bo'lmaydigan tendentsiya. Iqtisodiy globallashuv deganda dunyoning tobora ortib borayotgan o'zaro bog'liqligi tushuniladi. Tovarlar transchegaraviy savdosining o'sib borishi natijasida iqtisodiyot va xizmatlar, xalqaro kapital oqimi va texnologiyalarning keng va tez tarqalishi. Bu o’zida bozor chegaralarining uzluksiz kengayishi va o'zaro integratsiyasi va bu qaytarib bo'lmaydigan narsaligini ming yillik boshida butun dunyoda iqtisodiy rivojlanish tendentsiyasi aks ettiradi. Ishlab chiqarish faoliyatining barcha turlarida axborotning tez o'sib borayotgan ahamiyati va bozorlashtirish - bu iqtisodiy globallashuvning ikki asosiy harakatlantiruvchi kuchi. Boshqa so'zlar bilan aytganda, so'nggi yillarda dunyo iqtisodiyotining tez globallashuvi asosan tezkorlikka asoslangan ilm-fan va texnologiyalarning rivojlanishi, atrof-muhitga ta’siri bozor iqtisodiy tizimi butun dunyoga tez tarqaldi va rivojlandi transchegaraviy mehnat taqsimotining kuchayishi asosida turli mamlakatlar korxonalari tarkibidagi ishlab chiqarish zanjirlari yaratildi. Ilm-fan va texnologiyalarning rivojlanishi xarajatlarni ancha pasaytirdi, transport va aloqa, iqtisodiy globallashuvni amalga oshirishga imkon beradi. Bugungi okean tashish narxi 1930 yilga kelib tushgan narxning atigi yarmini tashkil etadi, hozirgi havo transporti 1/6 va telekommunikatsiya narxi 1%. Kompyuterlarning narx darajasi 1990 yilda atigi 1/125 ga teng edi,1960 yilda va bu narx darajasi 1998 yilda yana 80% ga kamaydi. Bunday vaqt va kosmik siqishni effekti 'texnologik taraqqiyot narxini ancha pasaytirdi xalqaro savdo va investitsiyalar, shu bilan tashkil etish va muvofiqlashtirishga imkon beradi global ishlab chiqarish. Masalan, Fordning Lyman avtomobili Germaniyada ishlab chiqarilgan bo'lib, uning vositasilari Koreyada ishlab chiqarilgan , AQShda nasos va Avstraliyada dvigatel. Bu aniq ushbu turdagi global ishlab chiqarishni amalga oshirishga imkon bergan texnologik taraqqiyot.

Bundan tashqari, tarmoqqa asoslangan iqtisodiyotning rivojlanishi katta narsani tug'dirdi milliy chegaralar va masofa kontseptsiyasini ishlab chiqaradigan soya korxonalari guruhi ba'zi iqtisodiy faoliyat ma'nosiz. Agar texnologik taraqqiyot va IT rivojlanishi deb taxmin qilingan bo'lsa iqtisodiy globallashuv uchun texnologik harakatlantiruvchi kuch, keyin bozorga yo'naltirilgan islohot butun dunyoda amalga oshirilgan, bu institutsional harakatlantiruvchi kuch sifatida qaralishi kerak ushbu tendentsiya. GATT va Butun jahon savdo tashkiloti doirasida ko'plab mamlakatlar asta-sekin qisqartirishdi ularning tarifli va tarifsiz to'siqlarini pastga tushirish, tobora ko'proq mamlakatlar o'zlarining oqimlarini ochmoqdalar schyotlar va kapital schyotlar. Bularning barchasi rivojlanishini juda rag'batlantirdi. Bundan tashqari, sobiq markazlashgan rejali iqtisodiyotlarning o'tishi bozor iqtisodiyotiga haqiqatan ham dunyo iqtisodiyotlari integratsiyalashuvini amalga oshirdi.

Globallashuv ko'p millatli korporatsiyalar (MMK) iqtisodiy asosiy tashuvchilarga aylandi. Ular global miqyosda ishlab chiqarishni tashkil qilishmoqda va resurslarni taqsimlashmoqda foydani maksimallashtirish printsipiga va ularning global kengayishi qayta shakllanmoqda jahon iqtisodiyoti faoliyatining makroiqtisodiy mexanizmlari 1996 yilda bor edi. Umuman olganda butun dunyodagi atigi 44000 dan ortiq MTM, ularning 28000 ta chet elda bo'lgan filiallari. 1997 yilda tovar ayirboshlash hajmi faqat 100 ta eng yaxshi milliy valyutalar sanoati bozorlarini tashkil etdi, allaqachon dunyoning 1/3 qismiga to'g'ri keldi va ularning bosh kompaniyalari va ularning filiallari yana 1/3 qismini egallashdi. 3.000 milliard AQSh dollari miqdoridagi to'g'ridan-to'g'ri xorijiy balansda 1996 yil oxirida investitsiyalar, 80% dan ortiq ulushga ega bo'lgan MTMlar. Bundan tashqari, taxminan 70% MNClar o'rtasida xalqaro texnologik transfertlar o'tkazildi. Ushbu turdagi bir xil korxonalar ichidagi transchegaraviy iqtisodiy faoliyat uchun qiyinchilik tug'dirdi an'anaviy xalqaro savdo va investitsiya nazariyalari. Moliya sektorining globallashuvi eng tez rivojlanayotgan va bo'ldi iqtisodiy globallashuvning eng ta'sirli tomoni. Xalqaro moliya vujudga keldi xalqaro savdo va investitsiya faoliyati ehtiyojlariga xizmat qiladi. Biroq, bilan birga iqtisodiy globallashuvning rivojlanishi, u tobora mustaqil bo'lib qoldi. Tovar va mehnat bozorlari bilan taqqoslaganda moliya bozori unga ega "globallashuv" ning haqiqiy ma'nosida globallashuvni amalga oshirdi. 1970-yillardan boshlab transchegaraviy oqim kapital jadal kengayib bormoqda. 1980 yilda transchegaralarning umumiy hajmi yirik rivojlangan mamlakatlarning aksiyalari va obligatsiyalari bilan tuzilgan bitimlar YaIMni 10% dan kam bo'lgan . Biroq, bu ko'rsatkich 1995 yilda 100% dan oshib ketdi. O'rtacha qiymat chet el birjalarining kunlik operatsiyalari o'rtalarida 200 milliard AQSh dollaridan o'sdi 1980-yillardan hozirgi kunga qadar 1200 milliard AQSh dollarini tashkil etadi, bu valyuta zaxiralarining 85 foizini tashkil etadi dunyodagi barcha mamlakatlar va kunlik eksport qiymatidan tovar va xizmatlar 70 baravar katta. Iqtisodiyotning globallashuvi jarayoni ham global sanoat jarayonidir qayta qurish va qayta sozlashlar shular jumlasidan. Ilm-fan va texnologiyaning rivojlanishi bilan va daromad darajasining o'sishi, shuningdek, barcha mamlakatlarning sanoat tuzilmalari qayta sozlash va yangilashdan o'tmoqda. So'nggi yillarda g'arbda rivojlangan mamlakatlar asta-sekin bilimlar iqtisodiyoti davriga kirib bormoqdalar va ularga o'tishni boshladilar rivojlanayotgan mamlakatlarda zaif xalqaro miqyosdagi ko'plab mehnat talab qiladigan sanoat tarmoqlari raqobatbardoshlik. Krosslar almashinuvining ushbu jarayoni chuqurlashib bormoqda iqtisodiy globallashuvning rivojlanishi. Boshqa tomondan, sovuq urush tugaganidan beri mahsuldorlik profitsit mavjud edi. Shu sababli, iqtisodiy globallashuv yuzaga keldi turli xil mamlakatkar korxonalar o'rtasida xalqaro bozorda raqobatni kuchaytirdi. O'z mavqelarini ko'tarish va raqobatbardoshligini oshirish maqsadida xalqaro bozor, mahalliy korxonalar, boshqa mamlakatlarning korxonalari bo'lgan birlashish va qo'shilishga ketma-ket murojaat qilish, bu esa to'lqinlarni keltirib chiqardi sanoatni qayta qurish orqali. Namoyish sifatida bir nechta holatlarni oling: eng so'nggi Vnesphone tomonidan Mannesmanni sotib olish, British Telecom tomonidan MCI sotib olish, Deutsche Bank tomonidan 信 孚 ni sotib olish va Citibankni Sayohatchilar bilan birlashtirish. Ushbu qayta qurish tadbirlarining barchasi keng qamrovli bo'ladi dunyodagi sanoat raqobat uslubiga ta'sir ko’rsatadi. Rivojlangan mamlakatlar iqtisodiy jarayonda globallashuv hukmronlik rolini o'ynab kelmoqda. 1996 yilda rivojlangan mamlakatlar eksportining umumiy hajmi 4057 AQSh dollarini tashkil etdi milliardni tashkil etdi, bu xalqaro savdo hajmining dunyo umumiy qiymatining 81,7 foizini tashkil etadi. 1995 yilda, 10 yirik rivojlangan davlatlar tomonidan to'g'ridan-to'g'ri xorijiy investitsiyalar, shu jumladan G7, Shveytsariya, butun dunyoda to'g'ridan-to'g'ri xorijiy investitsiyalar umumiy hajmining 85,1 foizini Shvetsiya va Niderlandiya egallagan . Rivojlangan mamlakatlarning iqtisodiy jarayonidagi ustun o'rni globallashuv aynan ular uchun qoidalarni belgilab berishida namoyon bo'ladi. Xalqaro o'yinlarning amaldagi qoidalari iqtisodiy faoliyat sotsializatsiya qilingan massaga mos keladigan yaxshi tomonga ega ishlab chiqarish, ular odatda rivojlangan mamlakatlar hukmronligi ostida yotadi. Xalqaro iqtisodiy va moliyaviy tashkilotlar Birlashgan davlatning nazorati ostida Shtatlar va boshqa g'arbiy mamlakatlar. Ular ushbu afzalliklardan targ'ib qilish va globallashuv rivojlanishida ustunlik qiladi. Shu bilan birga, ular eng kattasi iqtisodiy globallashuvning benefitsiarlari. O'tgan yilning noyabrida Xitoy va AQSh o'rtasida kelishuvga erishildi. Xitoyning JSTga a'zo bo'lishi. Bu bilan Xitoy o'z yo'lida qat'iy qadam tashladi. JSTga a'zo davlat bo'lish. Ushbu shartnomaning imzolanishi Xitoy hukumatining o'z iqtisodiy islohotlarini qat'iy ravishda tezlashtirishga qaror qilganligi tizim va iqtisodiy globallashuv jarayoniga yanada ko'proq qo'shilish. Buyutuq-kelishuv. Bir tomondan, Amerika Qo'shma Shtatlari tovarlarni eksportini ko'paytirishi va Xitoyga xizmatlar, shu bilan ko'proq ish bilan ta'minlash imkoniyatlarini yaratadi. Boshqa tomondan, Xitoy o'z iqtisodiy o'sishini AQSh bozoridagi ulushini oshirish orqali oshirishi mumkin. Qo'shimcha, yanada rivojlangan texnologiyalar, boshqaruv tajribasi va kapitalni joriy etish mumkin rivojlangan mamlakatlar. Va bosim ostida xalqaro raqobat haydovchiga aylanadi tashqi dunyoga isloh qilish va ochish uchun kuch beradi . Bu o'z navbatida Xitoy korxonalarining raqobatdoshligi tufaylidir. Rivojlanayotgan mamlakatlarga iqtisodiy globallashuv olib kelgan xatarlar va Tegishli xatarlarning oldini olish Rivojlanayotgan mamlakatlarning globallashuv jarayonidagi ishtiroki imkoniyat yaratishi mumkin ularning qiyosiy ustunliklaridan yaxshiroq foydalanish, ilg'or texnologiyalarni joriy etish, xorijiy kapital va boshqaruv tajribasi. Bu, shuningdek, yo'q qilish uchun qulaydir monopolistik xatti-harakatlar va bozor raqobatini kuchaytirish. Shunga qaramay, ammo rivojlanayotgan mamlakatlar uchun ko'proq rivojlanish imkoniyatlarini taqdim etish, globallashuv jarayon ham katta xavf tug'diradi. Birinchidan, iqtisodiy globallashuv aslida qisqartirishni emas, aksincha kengaytirdi shimol va janub o'rtasidagi bo'shliq. 1999 yilda BMT tomonidan e'lon qilingan ba'zi bir ma'lumotlarga ko'ra iqtisodiy globallashuvdan foydalangan rivojlanayotgan mamlakatlarning soni kamroq. Eng boy mamlakat va eng qashshoqlar o'rtasidagi aholi jon boshiga daromadning farqi mamlakat 1960 yilda 30 martadan hozirgi 70 martagacha kengaygan. 1960 yilda qiymati eng qashshoq 46 davlatning tashqi savdosi dunyo umumiy hajmining 1,4 foizini tashkil etdi. Tomonga1990 yilning ikkinchi yarmida bu ulush allaqachon 0,6% gacha pasaygan va undan pastga tushgan 1995 yilda deyarli ahamiyatsiz o.4%. 1990 yillarda rivojlanayotgan mamlakatlarning o'rtacha savdo defitsiti 1970 yilga nisbatan 3 foizga o'sdi. Va kapitalning 80% dan ortig'i oqadi AQSh, G'arbiy Evropa va Sharqiy Osiyo davlatlari orasida. Xayriya va ikki tomonlama yordam bundan mustasno moliyaviy yordam, aksariyat rivojlanayotgan mamlakatlar hech qanday kapital jalb qila olmadilar. Ikkinchidan, iqtisodiy globallashuv rivojlanayotgan mamlakatlarning xavf-xatarlariga ham ega noqulay tashqi omillar bilan chayqalgan. Ochiq iqtisodiy sharoitda ziddiyat tashqi iqtisodiy muvozanatni va ichki iqtisodiy muvozanatni amalga oshirish o'rtasida muvozanat rivojlanayotgan mamlakatlarning makroiqtisodiy siyosatiga katta to'siqdir, ularning makroiqtisodiy nazorat va tartibga solish imkoniyatlarini zaiflashtirish. Uzluksiz moliyaviy vositalarning innovatsiyasi, moliyaviy aktivlarning tez kengayishi va tendentsiyasi xalqaro kapitalni xususiylashtirish, xalqaro suzuvchi kapitalning katta hajmiga ega iqtisodiy xavfsizlik va moliyaviy barqarorlikka katta ta'sir ko'rsatdi rivojlanayotgan davlatlar. XVF tomonidan taqdim etilgan ba'zi ma'lumotlarga ko'ra, qisqa muddatli qiymat xalqaro moliya bozorlarida va boshqa moliyaviy moliya bozorlarida va orqali o'tadigan bank kreditlari va kapital bozorlari 1997 yilda kamida 7,200 milliard AQSh dollarini tashkil etdi, bu taxminan teng edi Butun dunyo ishlab chiqaradigan mahsulotning 1/4 qismi. AQSh Federal ma'lumotlariga ko'r Zaxira kengashi, Nyu-Yorkdagi chet el birjalari operatsiyalarining kunlik umumiy qiymati, Birgina Tokio va Londonning o'zida 1997 yilda taxminan 620 AQSh dollariga teng bo'lib, ularning 18 foizi ishlatilgan tashqi savdo va investitsiyalar, qolgan 82% esa xalqaro miqyosda chayqovchilik uchun ishlatilgan moliyaviy bozorlar. Ushbu ulkan suzuvchi xalqaro poytaxtlar olib kelishi mumkin ko'pikli iqtisod va valyuta kurslarining tartibsiz o'zgarishi. Ular ham mumkin mamlakatning pul suverenitetini susaytiradi va uning disfunktsiyasini keltirib chiqaradi pul-kredit siyosati. "Qo'ylarni surish effekti" va "o'zini o'zi bajarish mexanizmi" Xalqaro moliya bozorlarida mavjud bo'lgan valyuta inqirozi yanada mustahkamlanadi rivojlanayotgan mamlakatlar tomonidan chayqalish. Garchi moliyaviy inqirozlar boshlangan bo'lsa ham 1990-yillarda Meksika va Sharqiy Osiyo iqtisodiy tizimlarning nuqsonlariga va iqtisodiy tuzilmalar, suzuvchi xalqaro kapitalning ta'siri to'g'ridan-to'g'ri sug'urta edi, bu ularning halokatliligini ham kuchaytirdi. Iqtisodiy globallashuv olib keladigan xatarlarning oldini olish va ularni yo'q qilish maqsadida rivojlanayotgan mamlakatlarda quyidagi choralar ko'rilishi kerak: Birinchi o'rinda xalqaro iqtisodiy tashkilotlar ko'proq rol o'ynashi kerak iqtisodiy globallashuv jarayoni. Tezlik bilan farq qiladigan narsa iqtisodiy globallashuvni rivojlantirish - bu global tashkilotning vakansiyasi iqtisodiy tartibga solish va nazorat qilish, shuningdek tashkil etishning orqada qolishi tartibga solish tizimi. Aslida tobora globallashib borayotgan jahon iqtisodiyoti erkin va drift holati. Bu ko'p jihatdan ichki iqtisodiy vaziyatga juda o'xshashdir 1930-yillarda iqtisodiy inqiroz keng tarqalib ketgan g'arbdagi rivojlangan mamlakatlar kapitalistik dunyo Keynsiya iqtisodiyoti va hukumat aralashuvini keltirib chiqardi iqtisodiy operatsiyalar. 1990-yillarda Meksika va Sharqiy Osiyo moliyaviy inqirozlari va uzoq muddatli kapitalni boshqarish kompaniyalari qulashi globallashgan keynsianni talab qilmoqda iqtisodiyot va samarali faoliyatni amalga oshirish uchun tegishli muassasani tashkil etish jahon iqtisodiyotiga va ayniqsa xalqaro faoliyatiga aralashuvlar moliyaviy bozorlar. Hozirgi xalqaro iqtisodiy tashkilotlar juda ko'p cheklovlarga ega jahon iqtisodiyotini boshqarishda. Buni o'zgartirish uchun quyidagilarni bajarish kerak: (1) Makroiqtisodiy muvofiqlashtirish turli mamlakatlarning siyosati tomonidan yaratilgan kuchaytirilishi va XVF va Jahon banki mukammal ogohlantirishni o'rnatishi kerak moliyaviy inqirozga qarshi tizim va ularning inqirozdan keyingi qo'llab-quvvatlash imkoniyatlarini yaratish. (2) The transchegaraviy moliyaviy nazoratni kuchaytirish kerak. Bazle qo'mitasi va Bazel kredit shartnomasi shartnomasi moliyaviy shaffoflikni oshirishda juda ko'p ishlarni amalga oshirdi muassasalari va ularning kapitalning etarliligini oshirish. Biroq, bu etarli emas. An suzib yurishni ta'minlaydigan, butun dunyo bo'ylab "yakuniy qarz beruvchi" rolini o'ynashi mumkin bo'lgan tashkilot ishonchini tiklash uchun moliyaviy yordam va inqiroz institutlarini qo'llab-quvvatlash xalqaro investorlar, moliyaviy nazorat va nazoratni kuchaytirish axloqiy inqirozni bartaraf etish. (3) oqimini tegishli nazorat qilish xalqaro kapital, ayniqsa jiddiy bo'lgan qisqa muddatli kapital oqimi ustidan salbiy ta'sir ko'rsatishi kerak. So'nggi yillarda, qizg'in muhokamalar bo'lib o'tdi "Tobin" solig'i bo'yicha xalqaro iqtisodiy doiralar. Ba'zilar bo'lsa ham, biz buni ushlab turamiz Tobin solig'i bilan bog'liq muammolar muayyan operatsiyalarga tegishli va hal qilinishi kerakfoydadan keyin soliqni taqsimlash, bu yo'nalish sifatida mumkin va amaliydir. Shunday qilib uni yanada amalga oshirish uchun sharoit yaratish maqsadga muvofiqdir. Ikkinchidan, rivojlanayotgan mamlakatlarning manfaatlari kafolatlanishi va ularning so'zlari bo'lishi kerak yangi xalqaro iqtisodiy tartibni ishlab chiqish jarayonida kengaytirilgan. Tendentsiyasi vujudga kelgan va rivojlangan iqtisodiy globallashuv eski xalqaro iqtisodiy tartib hali tubdan o'zgartirilmagan. Globalizatsiya o'zi adolatli va oqilona yangi xalqaro iqtisodiy tartibni keltira olmaydi va ba'zilari foyda olishdan va zararlardan qochishga qodir bo'lmagan rivojlanayotgan mamlakatlar begona bo'lish xavfi bilan duch keldi. Shuning uchun iqtisodiy sharoitda Globallashuv, rivojlanayotgan mamlakatlar ikkilamchi holatga tushib qolishdi: bir tomondan, agar ular saqlanib qolsalar o'zlarini bu jarayondan uzoqlashtiradilar, albatta rivojlanishdan ancha orqada qoladilar boshqa iqtisodiyotlar. Boshqa tomondan, agar ular jarayonning faol ishtirokchisi bo'lsa, bu eng muhimi ikkinchisi tufayli ular rivojlangan mamlakatlarning qo'shimchalariga aylanib ketishi ehtimoli bor jarayonda ustunlik. Ushbu kutishni hisobga olgan holda rivojlanayotgan mamlakatlarning manfaatlari kafolatlangan bo'lishi va yangi xalqaro rivojlanish jarayonida ularning so'zlari kengaytirilishi kerak iqtisodiy tartib. Iqtisodiy globallashuv rivojlanishining old sharti a uning rivojlanishi uchun barqaror harakatlantiruvchi kuch - bu o'sishni taqsimlash kafolatlanishi kerak. Ya'ni globallashuv jarayoni nafaqat katta foyda keltirishi kerak jahon iqtisodiyoti, shuningdek, ushbu imtiyozlarni har bir mamlakat uchun va mavjud bo'lishi kerak turli bo'limlar va qiziqish guruhlari. Aniqroq aytganda, bir nechta davlat yoki bir nechta davlat millatlar va manfaatdor guruhlar faqat globallashuvning afzalliklaridan foydalanmasliklari kerak. Va globallashuv jarayoni Parrato yaxshilanishiga olib kelishi kerak. Agar uzoq muddat davomida rivojlanayotgan mamlakatlar globallashuv jarayoni, iqtisodiy manfaatlaridan foydalana olmaydilar rivojlangan mamlakatlar ta'sir qilishi aniq. Masalan, mehnat standarti muammosini oling . Rivojlangan mamlakatlar va xususan Qo'shma Shtatlar azaldan o'zaro bog'lanishni talab qilib kelmoqdalar bu savdo masalalari bilan, ya'ni ish haqi standartini o'z ichiga olgan yagona mehnat standartini belgilash uchun. Agar har qanday mamlakatda ish haqi standarti yagona me'yorga javob bermaydi, bu mamlakatda bo'ladi jazoladi. Ushbu qat'iylik aslida qiyosiy ustunliklarni yo'q qilishni anglatadi rivojlanayotgan davlatlar va ularning xalqaro raqobatbardoshligini susaytiradi. Shuning uchun, shunday rivojlangan mamlakatlar haqiqatini yetarlicha hisobga olishlarini so'radi rivojlanayotgan davlatlar va ularning mehnat standartlarini bog'lash haqidagi asossiz talablaridan voz kechishdi.

Uchinchidan, iqtisodiy tizimni isloh qilish va iqtisodiyotni qayta tiklash bosqichi tuzilmalarni tezlashtirish kerak. Iqtisodiy davrdagi xalqaro raqobat globallashuv - bu iqtisodiy tizimlar va korxona mexanizmlari bo'yicha raqobat. Shartlariga binoan ham iqtisodiy tizim, ham iqtisodiy tuzilish, rivojlangan va rivojlanayotgan o'rtasidagi farq mamlakatlar juda katta. Makroskop bilan aytganda, hukumat muammolari ofsayd, bo'sh va dislokatsiyani hal qilish kerak. Shu maqsadda to'g'ridan-to'g'ri ma'muriy makroiqtisodiy o'yinchilarning ishlariga aralashuvlar asta-sekin susaytirilishi kerak nihoyat yo'q qilindi. Shu bilan birga, hukumat o'z funktsiyalarini kuchaytirishi kerak intellektual mulk huquqlarini himoya qilish, shartnomalarning qonuniy bajarilishini ta'minlash, ta'minlash infratuzilma va makroiqtisodiy vaziyatni barqarorlashtirish va boshqalar. Mikroiqtisodiy darajada, hukumat rag'batlantirish va cheklovlarni belgilashda katta rol o'ynashi kerak takomillashtirish uchun korporativ tizim va korporativ boshqaruvga mos mexanizmlar korxonalarning samaradorligi va raqobatbardoshligi. Sanoat tuzilmalariga kelsak, hukumat o'z kuchlarini tezkor ilmiy, texnologik va ta'limni rag'batlantirishga yo'naltirishlari kerak maqsadlari uchun inson kapitalini rivojlantirishga investitsiyalarni rivojlantirish va ko'paytirish sanoat tuzilmalarini modernizatsiya qilishni oldinga surish kerak.

UNCTAD-ning Jahon investitsiyalari to'g'risidagi 2020 yilgi hisobotiga ko'ra, 2019 yilda xorijiy investitsiyalarning kirib kelishi 246 milliard AQSh dollarini tashkil etdi, bu 2018 yilgi 254 milliard AQSh dollaridan (-2,9%) kamaydi. Bu pasayish asosan to'rtinchi yil ketma-ket transchegaraviy M&A savdolarining pasayishi bilan bog'liq. AQShning to'g'ridan to'g'ri investitsiyalari 2019 yilda 9 465 milliard dollarga yetdi. Mamlakat 2019 yilda katta iste'molchilar bazasi, prognoz qilinadigan va shaffof odil sudlov tizimi, samarali ishchi kuchi, yuqori darajada rivojlangan infratuzilma va innovatsiyalarni qo'llab-quvvatlovchi ishbilarmonlik muhiti tufayli 2019 yilda to'g'ridan-to'g'ri investitsiyalarni jalb qilish bo'yicha eng yaxshi manzil bo'lib qoldi. 2019 yilda Qo'shma Shtatlar dunyodagi ikkinchi yirik investitsiya bo'ldi - Yaponiyadan keyin - xorijiy investitsiyalarning chiqib ketishi 125 milliard AQSh dollarini tashkil etdi. AQShning asosiy sarmoyador mamlakatlari Buyuk Britaniya, Kanada, Yaponiya, Germaniya, Irlandiya va Frantsiya. Ushbu investitsiyalarning aksariyati ishlab chiqarish, moliyaviy va sug'urta faoliyati, savdo va texnik xizmatga yo'naltirilgan. Ammo COVID-19 epidemiyasi tarqalishidan so'ng, AQShga to'g'ridan-to'g'ri investitsiyalar tushishi 49 foizga pasaygan va 134 milliard AQSh dollarigacha pasaygan, ulgurji savdo, moliya xizmatlari va ishlab chiqarish eng ko'p zarar ko'rgan tarmoqlar (UNCTAD). Mamlakat hali ham aksariyat rivojlangan mamlakatlarga qaraganda yaxshiroq natijalarga erishdi, ularning umumiy investitsiya tushishi 2020 yilda 69 foizni tashkil etdi.

Jahon bankining "Biznesni yuritish-2020" hisobotiga ko'ra, Qo'shma Shtatlar o'z ishbilarmonlik muhiti sifati bo'yicha 190 mamlakat orasida 6-o'rinni egallab, 2019 yilga nisbatan ikki pog'onani egalladi. Mamlakat dunyodagi etakchi iqtisodiy qudrat, eng yirik xalqaro moliya markazi va aholi soni bo'yicha dunyodagi uchinchi yirik mamlakat. Amerika Qo'shma Shtatlari soliqlarni to'lash bo'yicha eng yaxshi tartibga soluvchi ko'rsatkichlardan biri hisoblanadi. Endi biznesni boshlash osonroq (mas'uliyati cheklangan jamiyatlar uchun ma'lumotni onlayn tarzda to'ldirish) va shartnomalarni bajarish (elektron ariza berish va sud to'lovlarini elektron to'lash). Pastki tomonda tengsizliklar tobora ko'payib bormoqda va qutblangan siyosiy landshaft, shuningdek, uy xo'jaliklarining qarzdorligi yuqori darajasi (Coface tomonidan yalpi daromadning 129% miqdorida baholanmoqda) va inqiroz boshlanganidan keyin iqtisodiyotning tiklanishiga oid noaniqliklar mavjud. COVID-19 dan (ishsizlik darajasi 2020 yil fevral oyida 3,5% dan - 1969 yildan beri eng past darajaga - aprelda 14,7% gacha ko'tarildi). Bundan tashqari, 2018 yil o'rtalarida qabul qilingan "Xorijiy investitsiya xavfini baholashni modernizatsiyalash to'g'risida" gi qonun (FIRRMA) milliy xavfsizlik nuqtai nazaridan Xorijiy investitsiyalar komissiyasini (CFIUS) qayta ko'rib chiqish vakolatlarini sezilarli darajada kengaytirdi. so'nggi yillarda Xitoyga AQSh sarmoyalari tushishining sabablari (ko'plab xitoylik sarmoyador kompaniyalar davlatga tegishli bo'lgani sababli).

Chet el to’g’ridan- to’g’ri investitsiyalar	2017	2018	2019