Mavzu : genetika – organizmning ikki xususiyati: irsiyat va o’zgaruvchanlikni o’rganadi

Hayotin o’tkazsa, o’rganib saboq,
Ustoz ham, shogird ham hech bo’lmas no’noq.
Abu Shukur Balxiy.
1- Modul 2-mavzu

Mavzu :

GENETIKA – organizmning ikki xususiyati: IRSIYAT VA O’ZGARUVCHANLIKNI o’rganadi.

O’zgaruvchan – tirik organizmlarning tashqi va ichki omillar ta’sirida yangi, o’zgargan belgi va xususiyatlarni hosil qilishdan iborat.

Irsiyat – tirik organizmlarning o’z belgi va xususiyatlarini kelgusi avlodlarga qoldirish, yani nasldan naslga birish xossasidir.

Irsiyat va o’zgaruvchanlik tirik organizmlarning bir – biriga qarama – qarshi , lekin o’zaro

uzviy bog’liq bo’lgan xossalaridandir.

Har qaysi organizmdagi barcha
genlarning yig’indisi , uning
G E N O T I P I N I tashkil etadi.
Organizmning individual rivojlanishida
hosil bo’lgan belgi ba xususiyatlar
yigindisi uning
FENOTIPI deb yuritiladi.

GENETIKA - ATAMASI GREKCHA “GENETIKOS” SO’ZIDAN OLINGAN BO’LIB “TUG’ILISH, KELIB CHIQISH” DEGAN MA’NONI BILDIRADI

Dastlab 1865-yilda chex olimi Gregor Mendel tomonidan jinsiy ko’payishda belgilarning bir qancha avlodlarida nasldan naslga o’tib borishidagi asosiy qoniniyatlar e’lon qilingan edi.

1900-yilda Mendel tadqiqotlarini uch yirik olim G. de-Friz, E. Chermak va K.Korrenslar tomonidan qayta kashf etildi va tasdiqlandi.

Shuning uchun 1900-yil biologiyaning yangi paydo bo’lgan sohasi – genetikaga asos solingan yil hisoblanadi.

Mendel tomonidan o’rganilgan no’xat o’simligining irsiy belgilari.

BELGILAR	DOMINANT	RETSESSIV
Don shakli	silliq	burushgan
Don rangi	sariq	yashil
Gul rangi	qizil	oq
Poya uzunligi	uzun	kalta
Don shakli	oddiy dukkak	bo’g’ilmi dukkak

Mendel tekshirishning gibridologik usulini – ma’lum belgilari jihatidan bir-biridan ajralib turadigan ota-ona formalarini chatishtirish usulini qo’lladi va kuzatilayotgan belgilarning bir qncha avlodlarda qanday namoyon bo’lishini o’rgandi.

Grigor Mendel o’z tajribalarini no’xat o’simligi ustida olib borgan.

Genetika oldida turgan vazifalari quyidagilar.
Xromasoma,genlarni organish
Belgilarning kelgusi avlodga berilish qonuniyatlarini o’rganish.
Fizik,kimyoviy ta’sirlarni o’rganish.
Insonlar uchun sermahsul navlar,zotlar yartaish.
Irsiy kasalliklar paydo bo’lishini,oldini olishni,davolashni o’rganish.

Genetika fanining hal qilishdagi usullari. Duragaylash Sitogenetik Molekular genetik Ontogenetik Genetik injeneriya

Genetika faniga asos solgan olimlar.

• 1-bosqich.
• Grigor mendel va uning izdoshlari.
• 2-bosqich.
• Tomas morgan va uning shogirdlari.
• O’zbek olimlaridan .
• J.A.Musayev,
• O.Jalilov,
• N.Nazirov,
• S.Mirahmedov,
• A.Abdullayev va boshqalar.

O’zbek olimlari.

Genetik simvollar belgilari.

• X-chatishtirish
• venera –zuhrosi ko’zgusi ona organizmi
• Mars-qalqoni, ota organizmi
• F1 birinchi avlod.
• F2 ikkinchi avlod
• Bolalar degan ma’noni bildiradi

HUJAYRA BO‘LINISHINING NORASMIY TIPLARI.

AMITOZ
ENDOMITOZ
POLITENIYA

AMITOZ (yun. a — inkor qoʻshimchasi va mitoz) — yadroning xromosomalar hosil qilmasdan toʻgʻridan-toʻgʻri boʻlinishi. Amitoz hujayraning boʻlinishi yoki sitoplazma boʻlinmasdan faqat yadroning boʻlinishi, yaʼni ikki va koʻp yadroli hujayraning hosil boʻlishi bilan sodir boʻlishi mumkin. Amitoz odatda ixtisoslashgan, oʻlib ketadigan hujayralar, ayniqsa sut emizuvchilar murtagi pardasi hujayralari uchun xos.

AMITOZ
Am
Dnk replikatsiya va cho'zilishi
Hujayra devori va plazmatik membrana bo'linishi
Septum hosil bolishi
Hujayra 2 ga ajralishi
AMITOZ