Mavzu : Chizma geometriya masalalarni yechishda texnik vositalar va pedagogik texnologiyalardan foydalanish

Proyeksiya tekisliklarining ikkalasini ketma – ket almashtirish. (4-shakl)

O`q atrofida aylantirish usuli

• Asosiy ma`lumot va qoidalar
• Aylantirish usulida proyeksiya tekisliklari qo`zg`almaydi, proyeksiyalanayotgan shakl yoki jism talabga muofiq vaziyatga kelguncha fazoda aylantiriladi. Aylantirish usulida shaklning oldingi (berilgan) proyeksiyalari bo`yicha yasash yo`llari o`rganiladi.
• Proyeksiyalanayotgan ob`yekt fazoda hamma vaqt birorta to`g`ri chiziq (o`q) atrofida aylantiriladi.
• 9-shakl A nuqtani JJ to`g`ri chiziq atrofida aylantirish sxemasi tasvirlangan. JJ to`g`ri chiziq aylantirish o`qi deyiladi. A nuqtadan o`qqacha bo`lgan qisqa R masofa A nuqtaning aylantirish radiusi deb, O nuqta aylantirish markazi deb, nuqtaning aylanishidan hosil bo`lgan chiziq aylantirish aylanasi deb, uning tekisligi Q esa nuqtaning aylantirish tekisligi deb ataladi, A nuqtaning oldingi o`rni , A1 nuqta nuqtaning aylantirilgandan keying o`rni, AOA1 burchak nuqtaning aylantirish burchagi deyiladi.

9-shakl

10-shakl

Tekislik o`z izlaridan biri atrofida aylantirish.

• Izlari bilan berilgan tekislikda yasashga doir masalalarni yechish yoki tekislikda yotgan shakllarning haqiqiy ko`rinishlarini yasash uchun, berilgan tekislikni uning izlaridan biri atrofida aylantirib, o`sha izi yotgan proyeksiyalar tekisligi bilan ustma-ust tushurish (jipslashtirish) qulaydir. Tekislikning gorizontal izi uning gorizontalaridan biri (xususiy vaziyatdagi gorizontali), frontal izi esa xususiy vaziyatdagi frontali bo`lgani uchun, bu aylantirish yuqoridagi tekislikni o`z gorizontali yoki frontali atrofida aylantirishdan (19-shakldan) hech qanday prisipial farqi yoq.

19-shakl

Tekis-parallel harakatlantirish usuli

• Qattiq jismning hamma nuqtalarini fazoda o`zaro parallel bo`lgan tekisliklarda yotgan tekis trayektoriyalar bo`yicvha harakat qilishi jismning tekis-paralel harakati deyiladi. Bunday harakatni hamma vaqt trayektoriyalar tekisligida sodir bo`layotgan siljish va burilish deb qarash mumkin. Shaklning o`q atrofida aylantirilishi tekis-paralel harakatga oddiy misol bo`la oladi. Bunda nuqtalar ayalntirish o`qiga perpendikulyar, binobarin, o`zaro parallel tekisliklarda ayalnalar chizadi. Demak, ayalntirish usulini bu tekis parallel harakat usulining xususiy holi deb qarash mumkin.