Mavzu : Alisher Navoiy g’azallarining g’oyaviy badiiy tahlili Alisher Navoiy hayoti qisqacha

Mavzu :Alisher Navoiy g’azallarining g’oyaviy badiiy tahlili

1. Alisher Navoiy hayoti qisqacha

2. Alisher Navoiy ijodi

3. Qaro ko’zum g’azali

Reja.

Navoiy, anjumane shavqi jon aro tuzsang,

Aning boshogʻliq oʻqin shamʼi anjuman qilgʻil

baytida “kiprik” obrazi yoʻq. Gʻazaldagi soʻz, obraz, iboralarga uzoq-uzoqdan oʻxshash qidirib topadilar va uzundan-uzoq behuda muhokama yuritadilar. Oqibatda, Navoiy asarlarida qayta-qayta tilga oladigan “Soʻz uzaldi-yu, maqsad yiroqda qoldi” qabilidagi tahlil paydo boʻladi. Jumladan, Ismoil Bekjonovning “Oʻz. AS”ning 2012 yil 3 avgust sonida chop etilgan “Boshoq – kamon oʻqi” sarlavhali sharhi “Qaro koʻzum…” gʻazali tahlili bunga misoldir. Olimning soʻzshunos sifatida monand obrazlarni sinchkovlik bilan qidirib topishi va qilni qirq yorgandek tahlil etishi tahsinga sazovor. Biroq u “Qaro koʻzum…” gʻazali matnidagi obrazlarga tabiiy ravishda tatbiq etilmagan. Chunki Navoiy “jon aro” “boshogʻliq oʻq” deganda yorning kiprigini ham, allaqanday ovchining kamonidagi boshoqlik oʻqni ham nazarda tutmagan. Balki oddiygina “jon” soʻzi oʻrtasidagi “boshogʻliq oʻq”qa oʻxshaydigan “alif” harfini nazarda tutgan, xolos. Bu bilan: “bordiyu shavq anjumanini tuzsang, mening jonim-ruhim ana shu anjumaningni yorituvchi, nurafshon etuvchi, anjumanning shavqiga shavq bagʻishlovchi shamʼi shabiston boʻlsin”, demoqchi boʻlgan.

Sakkiz baytli bu g‘azal asrlar osha el orasida mashhur bo‘lib kelyapti. G‘azalning boshidan oxirigacha har baytda kutilmagan timsol, ifoda va tasvir ishlatiladi. Baytdan baytga o‘tgani sari lirik qahramonning oshiqlik o‘ti balandlab borganini ko‘ramiz. Oxirgi ikki baytda oshiq yor ishqida jondan kechishga tayyor turganini bildiradi. Bu ham ishqning kamolga yetganini ifodalashning bir yo‘lidir.

• Sakkiz baytli bu g‘azal asrlar osha el orasida mashhur bo‘lib kelyapti. G‘azalning boshidan oxirigacha har baytda kutilmagan timsol, ifoda va tasvir ishlatiladi. Baytdan baytga o‘tgani sari lirik qahramonning oshiqlik o‘ti balandlab borganini ko‘ramiz. Oxirgi ikki baytda oshiq yor ishqida jondan kechishga tayyor turganini bildiradi. Bu ham ishqning kamolga yetganini ifodalashning bir yo‘lidir.