Mavzu : § Sonlarni bir sanoq sistemasidan boshqa sanoq sistemasiga o’tkazish.

Krosvord
1 2 3 4 5 6 7

a	x	b	o	r	o	t
n	a	a	p	o	p	i
a	b	y	e	b	e	m
l	a	t	r	o	n	e
o	r		a	d
g

Vertikaliga
1.Insonga uzluksiz ta’sir etib turuvchi axborot
2.Axborot turi
3.Axborotning o’lchov birligi
4.Internetning ko’rinishini ta’minlaydigan brouzer nomi.
5.Insonga o’xshash harakat qiluvchiqurilma.
6.Ochish buyrug’i
7. Joriy vaqt haqidagi ma’lumot
Gorizontaliga
8. Informatikaning asosiy tushunchasi.


Mavzuni yoritish:
Siz o’tgan darslarda turli sanoq sistemalarning kelib chiqishi tarixini o’gandiniz.
Masalan 10 lik sanoq sistmasi bobomiz Al-Xorazmiy olib kelgan. 0 sonini yozmaslik xatolikka olib kelishini isbotlab bergan.Shuning uchun ham 10 lik sanoq sistemasida 0,1,2,3,4,5,6,7,8,9 raqamlari ishtirok qiladi.
8 lik sanoq sistemasida 0,1,2,3,4,5,6,7 raqamlari ishtirok qiladi.
16 lik sanoq sistemasida 0,1,2,3,4,5,6,7 ,8,9, A,B,C,D,E,F lar ishtirok qiladi,bunda
A-10,B-11,C-12,D-13,E-14,F-15 ni ifodalaydi.
Qadimgi ba’zi xalqlar ishlatadigan sonlar alifbosida Qadingi Afrika qabilalarida 5 lik,Inglizlarda 12 lik sanoq sistemasi, Fransuzlarda 60 lik sanoq sistemalari ishlatilgan.
Bu sanoq sistemalarning ba’zilari tabiiy hisoblash vositasi bo’lmish,qo’l
barmoqlarimiz asosiy o’rin tutadi.Kaftimizning boash barmog’ini buksak va qolgan barmoqlarimiz bo’g’inlari 12 tadan iboratligini ko’ramiz.12 lik sanoq sistemasi uchun vosita sifatida ana shundan foydalanilgan.
Bizning hayotimizda sodir bol’adigan har bir narsa tabiat qjnunlari bilan bo’g’liq ekanligiga guvohmiz.


Bugungi mavzumizdagi sanoq sistemalari ham bir-biri bilan bog’liq.


K L A S T E R



Turli asosli sanoq sistemalaridagi sonlarni o’n asosli sanoq sistemasiga o’tkazish.
Turli asosli sanoq sistemalaridagi sonlarni 10 asosli sanoq sistemasiga o’tkazish uchun sonlarni mazkur sanoq sistemasi asosining darajalari bo’yicha yoyish formulasini
N=
dan foydalaniladi,bu yrda:
-sonning butun qismi yoyilmasi koeffisyentlari;
- sonning kasr qismi yoyilmasi koeffisyentlari;
q-sanoq sistma asosi.
1-misol .Ikkilik sanoq sistemasida berilgan 101110 sonini o’nlik sanoq sistemasiga o’tkazing.
Yechish.Yuqoridagi formulada muvofiq
va q=2
Demak,
101110₂=1*2⁵+0*2⁴+1*2³+1*2²+1*2¹+0*2⁰ =32+0+8+4+2+0=46₁₀
Yoki 101110₂=2⁵+2³+2²+2¹=32+8+4+2=46₁₀
Javob: 46₁₀


2-misol
Ikkilik sanoq sistemasidagi 111,101 sonini o’nlik sanoq sistemasiga o’tkazing.
111,101
Yechish
111,101=2²+2¹+2⁰+2^-1+2^-3 =4+2+1+1/2+1/8=7+5/8=7,625₁₀
Javob: 7,625₁₀
3-misol
8 lik sanoq sistemasida berigan 467 sonini 10 lik sanoq sistemasiga o’tkazing.
Yechish
467=4*8²+6*8¹+7*8⁰=4*64+6*8+7*1=256+48+7=311₁₀
Javob: 311₁₀
4-misol
Sakkizlik sanoq sistemasida berilgan 546,25 sonini o’nlik sanoq sistemasiga o’tkazing.
546,25₈=5*8²+4*8¹+6*8⁰+2*8^-1+5*8^-2=320+32+6+2/8+5/64=358+0,328125=358,328125
Javob: 358,328125₁₀
5-misol
O’n oltilik sanoq sistemasida berilgan 3AF sonini o’n asosli snoq sistemasiga o’tkazing.
Yechish
3AF=3*16²+A*16¹+F*16⁰=3*256+10*16+15*1=768+160+15=943₁₀
O’nlik sanoq sistemasida berilgan 0,25 sonini ikkilik sanoq sistemasiga o’tkazing.

0	25
*	2
0	50
*	2
1	00

Javob: 0,01
Sakkizlik sanoq sistemasida har bir raqamni
0=000, 1=001, 2=010, 3=011, 4=100, 5=101, 6=110, 7=111
Raqamlarni bunday ko’rinishda ta’svirlash usuli triada yordamida yozishdir.Ikklik sanoq sistemasidagi sonni uchliklarga ajratish quyidgicha :agar sonning butun qismi raqamlari soni 3 ga karrali bo’lmasa,o’ng tomoniga 0 qo’ashib yoziladi va chapdan o’ngga qarab uchliklarga ajratiladi.