Mavqei alohida o‘rin egallaydi

10.
 
3. Resurslar tejamkorligi strategiyasi va taktikasi 
Hozirgi  kunda  ko‘plab  olimlar  tomonidan  iqtisodiy  fan  asoschilaridan  deb  tan 
olina  boshlagan  Sharq  mutafakkiri  Ibn  Xoldun  Abdurahmon  Abu  Zayd  (1332-1405 
y.)  o‘zining  “Kitob-ul-ibar”  nomli  asarida  shunday  deydi:  “Xarajatlaring 
daromadlaringdan  hech  qachon  oshib  ketmasin”.  Bu  bilan  u  har  qanday  iqtisodiy 
faoliyat negizida tejamkorlik yotishiga ishora qiladi. Shuningdek, u hunarmandchilik, 
fan  va  san’atning  rivoji  bevosita  mehnat  unumdorligining  o‘sishi,  mahsulot  ishlab 
chiqarishga  sarflanayotgan  vaqt  va  resurslardan  samarali  foydalanishga  bog‘liq,  deb 
ko‘rsatadi. Ibn Xoldun tejamkorlikning mazmunini tovar ishlab chiqarish jarayonida 
mahsulotga sarflanadigan mehnatning qisqarishi orqali tushuntirib beradi. U “oddiy” 
va  “murakkab”  mehnatni  farqlab,  mehnat  unumdorligini  o‘stirishda  va,  demakki, 
mahsulot  birligini  ishlab  chiqarishga  sarflanayotgan  vaqtning  tejalishida  murakkab 
mehnatning ahamiyatini isbotlab beradi.
1 
 
Ta’kidlash  joizki,  eng  yaxshi  jahon  ko‘rsatkichlari  bilan  taqqoslaganda,  milliy 
daromad  bir  birligiga  bizda  nisbatan  ko‘p  xom  ashyo  va  energiya  sarflanmoqda. 
Sobiq Ittifoq davridan qolgan ko‘plab mashina va uskunalar yuqori material sig‘imga 
ega  bo‘lib,  qator  buyumlarni  ishlab  chiqarishga  materiallar  jami  xarajatlari 
yuqoriligicha  qolmoqda.  Barcha  joylarda  ham  resurslarni  tejovchi  texnologik 
jarayonlardan  foydalanilmayapti.  Ishlab  chiqarish  va  saqlash  jarayonida  metall, 
yoqilg‘i,  yog‘och,  sement,  mineral  o‘g‘itlar,  qishloq  xo‘jaligi  va  boshqa 
mahsulotlarning  katta  yo‘qotishlariga  yo‘l  qo‘yilmoqda.  Transport  xarajatlari  va 
tannarxi  ham  ortmoqda.  Bunday  sharoitda  ehtiyojlarni  resurslar  bilan  ta’minlashda 
ekstensiv omillarning ustunligi tendensiyasi saqlanib qolmoqda. 
Resurslar  tejamkorligi  muammosining  muhimligini  hisobga  olib,  milliy 
daromadning  material  sig‘imi,  metall  sig‘imi  va  energiya  sig‘imining  pasayish 
sur’atlarini  o‘stirish  zarurligi  yuzaga  kelmoqda.  Bunga  erishish  iqtisodiyotning 
yoqilg‘i, energiya, xom ashyo va materiallarga bo‘lgan o‘sib borayotgan ehtiyojlarini 
qondirish manbai bo‘lib hisoblanadi. 
Mamlakatimiz  rahbari  ishlab  chiqarilayotgan  mahsulotlarning  material  va 
energiya sarfi yuqori darajada saqlanib qolayotganligiga e’tibor qaratdilar.  
 Ayni  paytda  mamlakatimizda  ishlab  chiqarilgan  1  dollarlik  YaIMga  to‘g‘ri 
keladigan  iste’mol  qilingan  energoresurslar  va  xomashyo  materiallari  miqdori 
rivojlangan davlatlardagi shunday ko‘rsatkichdan ancha yuqoridir. 
Ma’lumki  mahsulot birligini ishlab chiqarish uchun  sarflanayotgan  yoqilg‘i  –
energiya  resurslari  miqdorini  kamaytirish  bu  mahsulotlar  tannarxining  pasayishiga, 
ularning  ichki  va  tashqi  bozorlardagi  raqobatbardoshligi  ortishiga  olib  keladi,  bu 
resurslarni kelajak avlodlar uchun tejash imkoniyatini yaratadi. 
                                                 
1
 Razzoqov A., Toshmatov Sh., O‘rmonov N. Iqtisodiy ta’limotlar tarixi. – Toshkent: Moliya, 1997. – B. 46.
 

---

 
 
171 
 Mamlaktimizda  yoqilg‘i-energetika  resurlaridan  foydalanish  samaradorligini 
oshirish  uchun  quyidagi  yo‘nalishlarda  chora-tadbirlar  amalga  oshirishga  ustuvor 
ahamiyat berilmoqda
1
: 

 
muqobil  energiya  resurslarini  izlash  va  joriy  etish  ishlarini  jadallashtirish 
(bunda asosiy e’tibor shamol va quyosh energiyasidan foydalanish, tabiiy metan hosil 
qilish hamda undan foydalanish, shamol generatorlari va quyosh elementarini ishlab 
chiqarishni yo‘lga qo‘yish masalalariga qaratilmoqda); 

 
ishlab  chiqarishni  modernizatsiyalash  va  texnik  qayta  qurollantirish, 
energiya  tejamkor,  xomashyo  va  materiallarning  ortiqcha  sarfini  kamaytirish 
imkonini beruvchi asbob-uskuna va texnologiyalarni joriy qilish; 

 
gaz,  elektr  energiyasi,  issiqlik  energiyasi  va  suv  yetkazib  berish  va  saqlash 
tizimini  modernizatsiya  qilish  orqali  bu  resurslarimizning  texnik  yo‘qotilishi 
miqdorini kamaytirish; 

 
maishiy yoritish vositalarining tejamkor, zamonaviy turlaridan foydalanishni 
targ‘ib  qilish  va  rag‘batlantirish,  ularni  ishlab  chiqarish  hajmlarini  oshirish,  narxini 
asossiz o‘sib ketishini cheklash choralarini ko‘rish; 

 
energiya  resurslaridan  maishiy  sohada  foydalanishga  bozor  mexanizmini 
joriy  etishni  jadallashtirish.  Jumladan,  zavonaviy  o‘lchash  asboblarini  o‘rnatish, 
hisob-kitobning kredit tizimini keng joriy etish; 

 
gaz, neft, ko‘mir qazib chiqarish texnologiyalarini takomillashtirish, Issiqlik 
elektr  stansiyalarini  modernizatsiya  qilish,  ulardagi  energiya  hosil  qiluvchi  va 
uzatuvchi 
qurilmalarni 
zamonaviylari 
bilan 
yangilash, 
kichik 
gidroelektrostansiyalarni  qurish  va  yagona  energotizimga  ulash  asosida  energiya 
resurslari hajmini oshirish va tannarxini kamaytirish; 
O‘zbekiston  Respublikasi  Prezidenti  Sh. Mirziyoyev  tomonidan  qabul qilingan 
“O‘zbekiston  Respublikasini  yanada  rivojlantirish  bo‘yicha  harakatlar  strategiyasi 
to‘g‘risida”gi  Farmonida  olib  borilayotgan  islohotlar  samarasini  yanada  oshirish, 
davlat  va  jamiyatning  har  tomonlama  va  jadal  rivojlanishi  uchun  shart-sharoitlar 
yaratish,  mamlakatimizni  modernizatsiya  qilish  hamda  hayotning  barcha  sohalarini 
liberallashtirish  bo‘yicha  ustuvor  yo‘nalishlarni  amalga  oshirish  maqsadida  2017  — 
2021 yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi 
bo‘yicha  Harakatlar  strategiyasi tasdiqlandi.  Ushbu  Harakatlar  strategiyasidagi 
iqtisodiyotni rivojlantirish va liberallashtirishning ustuvor yo‘nalishlarida “2017 yilda 
sanoat  tarmoqlaridagi  yirik  korxonalarda  ishlab  chiqarilayotgan  mahsulotlarning 
tannarxini  o‘rtacha  8  foizga  qisqartirish  va  raqobatdoshligini  oshirishni  nazarda 
tutuvchi  kompleks  chora-tadbirlarni  amalga  oshirish.  Shu  jumladan,  ma’nan  va 
jismonan  eskirgan  uskunalarni  yangilash  hamda  modernizatsiya  qilish,  ishlab 
chiqarishda 
energiya 
samaradorligini 
oshirish, 
texnologik 
jarayonlarni 
optimallashtirish” alohida muhim o‘rin egallaydi