Mavqei alohida o‘rin egallaydi

diversifikatsiya
-bu  biror  firma  yoki  geografik  mintaqada  tovarlar  va  xizmatlar 
doirasini kengaytirishdir».  
Quyidagi 
ta’rif 
birmuncha 
aniqroq 
va 
kengroq 
bo‘lib, 
unda 
diversifikatsiya 
jarayon 
va 
muayyan 
sub’ektlar 
tomonidan 
amalga 
oshiriladigan  tadbir  sifatida  talqin  qilinadi:  «
diversifikatsiya
  —  alohida  olingan 
korxona yoki konglomerat yoxud iqtisodiyot tomonidan ishlab chiqariladitan tovarlar 
va xizmatlar turining oshishidir. Diversifikatsiya iqtisodiyotda tabiiy jarayon sifatida 
ro‘y beradi. Ayrim hollarda esa biznes sohiblari yoki davlat tomonidan tor doiradagi 
mahsulotlarga (ayniqsa ularga bo‘lgan talab o‘zgaruvchan bo‘lgan sharoitda) bog‘liq 
bo‘lib qolish xatarini kamaytirish uchun amalga oshiriladi».  
Britaniyalik  Syuzan  Meyx’yu  nuqtai  nazari  ham  ushbu  konsepsiYaga  ancha 
yaqin.  U  diversifikatsiYaga  «sanoat  ishlab  chiqarishni  keng  doiradagi  faoliyat 
turlariga  yoyish  va  shu  orqali  fakat  bir  turdagi  mahsulotta  o‘ta  bog‘liq  bo‘lib 
qolmaslik  uchun  qo‘llaniladigan  tadbir»  sifatida  ta’rif  beradi.  U  o‘z  fikrini  davom 
ettirar ekan, diversifikatsiyaning quyidagi turlarini ajratib ko‘rsatadi
3
: 
-
 
gorizontal diversifikatsiya; 
-
 
konsentrik diversifikatsiya; 
-
 
konglomerat (vertikal )diversifikatsiya; 
                                                 
1
 O’zbеkistоnRеspublikаsiPrеzidеntining“O’zbеkistоn Rеspublikаsini yanаdа rivоjlаntirish bo’yichа hаrаkаtlаr 
strаtеgiyasi to’g’risidа”giPF-4947-sоnli 
Fаrmоni
. // Хаlq so’zi. 8 fеvrаl 2017 yil. 
2
 Slоvаr  inоstrаnniх slоv, M, "Slаvyanskiy dоm knigi", 1998. - 509 s. 
3
 Tpе Penguin Dictionary of Economics (Graham Bannock, R.B. Baxter and Еtlеp Davis], - 1998. -p. 168. 

---

 
 
107 
-
 
mehnat bilan ta’minlashning  mintaqalar  bo‘yicha diversifikatsiyasi; 
Gorizontal  diversifikatsiya  deganda  ilgarigi  tovarlarga  o‘xshash  ishlab 
chiqarish,  texnik,  ta’minot  va  sotish  sharoitlariga  yaqin  bo‘lgan  tovarlarni  ishlab 
chiqarish tushuniladi. 
Konglomerat  (vertikal)  diversifikatsiya  esa  ilgarigi  tovar  ishlab  chiqarishni 
sotuv  yo‘nalishi  sifatida  ham  tovar  dasturini  chuqurligini  ustirishni  anglatadi. 
Masalan, gusht mahsulotlarini sotuvchi maxsus do‘kon mol etishtirishni va seleksiya 
bo‘yicha ishlab chiqarishni qo‘llab-quvvatlaydi. 
Konsentrik  diversifikatsiya  korxona  uchun  yangi  tovarni  ishlab  chiqarishni 
ko‘zda to‘tadi. 
Amerikalik  iqtisodchilar  S.  Fitper,  R.Dornbush,  Malenzilar  diversifikatsiyani 
«tavakkalchilikni  bir  nechta  aktivlarga  taqsimlash  orqali  uning  darajasini 
pasaytirishga  yo‘naltirilgan  strategiya»  sifatida  aniqlaydilar.  Ularning  fikricha,  
diversifikatsiyaning asosiy qoidasi «hamma tuxumlarni bitta savatda saqlamaslikdan 
iborat».  Mazkur  ta’rif  bir  muncha  umumiyroq  xarakterga  ega  bo‘lsada, 
diversifikatsiyaning iqtisodiy mohiyatini to‘liq o‘zida aks ettiradi. 
Yana  bir  angliyalik  iqtisodchi  Devid  Skott  diversifikatsiya  mazmunini  bir 
muncha  boshqacharok  tushunadi.  Uning  fikricha,  diversifikatsiya  «bu  turli  xil 
korxonalarning  qimmatli  kog‘ozlar  sotib  olish  orqali  ulardan  keladigan  foyda 
miqdorini  barqarorlishishini  ta’minlashdir».  Ko‘rinib  turibdiki,  bu  ta’rifda  ham 
«barcha tuxumlarni bitta savatda saqlamaslik» tamoyili ustun o‘ringa ega. shu bilan 
bir qatorda bu ta’rifda moliyaviy diversifikatsiya masalasiga asosiy e’tibor qaratilgan. 
Shunday  qilib,  diversifikatsiya  -  bu  oldindan  qo‘yilgan  maqsad  emas,  balki 
ob’ektiv jarayonning vujudga kelishi natijasida amalga oshiriladigan majburiy chora-
tadbirdir.