Mavqei alohida o‘rin egallaydi

 
12.4. Standartlashtirish, sertifikatlashtirish, attestatsiya va nazorat qilish 
Mahsulot sifati muammosiga tegishli masalalardan biri standartlashtirishdir. 
Standartlashtirish - standartlarni belgilash va  qo`llash jarayoni. U normal ijodiy 
faoliyat  bo`lib,  sifatning  optimal  ko`rsatkichlarini,  mahsulotning  parametrik 
qatorlarini,  nazorat  qilish,  sinash  usullari  va  xokazolarni  ishlab  chiqishni  va  qat`i 
belgalashni o`z ichiga oladi. 
Standartlashtirish  mahsulot  sifatini  boshqarishning  tashkiliy  va  normativ  asosi 
hisoblanadi.  U  barcha  normalarni  standart,  yo`riqnoma,  mahsulotni  asoslash  uchun 
kerakli shartlar usuli kabi xujjatlarda aks ettiradi. 
Standartlashtirishdan 
maqsad–mahsulot 
va 
xizmatlarning 
xavfsizligini, 
raqobatbardoshligini  ta`minlash,  iste`molchilar  va  davlat  manfaatilarini  himoya 
qilishdir.  
Standartlashtirishning  eng  muhim  ahamiyati  shundaki,  u  ishlab  chiqarishning 
rivojlanish  sur`ati  va  darajasiga  zaruriy  ta`sir  ko`rsatadi.  Buning  uchun  esa 
standartlash fan va texnika hamda amaliy tajribalarning oxirgi yutuqlariga tayanadi. 
O`zbekistonda  standartlashtirish  milliy  iqtisodiyotni  boshqarish  va  tashkil  etish 
bilan  chambarchas  bog’liq.  Standartlashtirishdan  maqsad  –  mahsulot  va 
xizmatlarning xavfsizligini, raqobatbardoshligini ta`minlash, iste`molchilar va davlat 
manfaatlarini  himoya  qilishdir.  Standarlashning  asosiy,  eng  muhim  vazifasi  xalq 
xo`jaligi,  aholi,  mamlakat  mudofaasi  uchun  tayyorlanadigan  mahsulotlarga  yuqori 
talablar belgilovchi normativ-texnik hujjatlar tizimini yaratish hamda ushbu xujjatdan 
to`g’ri foydalanishni nazorat qilishdan iborat. 
Harakatdagi,  mavjud  standartlashtirish  tizimi  quyidagilarni  ishlab  chiqishga  va 
doimiy faol holatda bo`lishiga imkoniyat yaratadi: 
 - yagona texnik til; 
-  mahsulotning  muhim  texnik  tavsifining  unifikatsiyalashgan  qatorlari,  ya`ni 
o`lcham ayirmasi (qo`yim va tushish, kuchlanish, tez-tez qaytalanish va boshqalar); 
-  umummashinasozlikda  ishlatiladigan  buyumlarning  tiporazmer  qatorlari  va 
namunali konstruksiyalari (podshipniklar, krepej, kesuvchi asboblar va boshqalar); 
 - texnik-iqtisodiy axborotlar klassifiqatorlari tizimi; 
 -  materiallar  va  moddalar  xossalari  to`g’risida  aniq  ma`lumotlar  beradigan 
dalillarni. 
O`zbekiston  standartlash  tizimi  xalqaro,  regional  va  milliy  tizimlar  bilan 
uyg’unlashishi va quyidagilarni ta`minlashi lozim: 
- sifat va mahsulot nomenklaturasi, xizmat va jarayonlar, insonlarning hayoti va 
sog’lig’i, atrof-muhitni muhofaza qilish masalalari bo`yicha iste`molchilar va davlat 
manfaatlarini; 
- mahsulot mos kelishining o`zaro almashuvi, ya`ni bir-birini almashtira olishini; 

---

 
 
201 
-  mehnat  va  moddiy  resurslarni  tejashga  ko`maklashish  hamda  ishlab 
chiqarishning iqtisodiy ko`rsatkichlarini yaxshilashni; 
-  ijtimoiy-iqtisodiy  dasturlar  va  yirik  loyihalarning  normativ-texnik  bazasini 
yaratishni; 
-  ishlab  chiqarishda  va  savdoda  texnik  to`siqlarni  bartaraf  etishni,  dunyo 
bozorida  mahsulot  raqobatbardoshligini,  xalqaro  mehnat  taqsimotida  samarali 
qatnashishini va h.k.larni ta`minlashi kerak. 
Standartlashtirish bir qator tamoyillarga asoslanadi: 
-  tarmoqlanish  -  umumiy  xususiyatga  ega  bo`lgan  narsalar,  jarayonlar, 
munosabatlar tatbiq etish mumkin bo`lgan ob`ektlar doirasini aniqlaydi; 
-  variantlilik  -  oqilona  xilma-xillik,  rang-baranglikni  yaratish  -  standartlashgan 
ob`ektga kiruvchi standart elementlarning oqilona turlari minimumini ta`minlaydi; 
- tizimlilik - standartga tizim elementi sifatida qaraydi; 
-  o`zaro  almashuvchanlik  -  texnikaga  muvofiq  turli  vaqt-makonning  turli 
nuqtalarida tayyorlangan bir xil detallarni yig’ish yoki almashtirishni nazarda tutadi. 
Standart deganda nima tushuniladi? 
Standart inglizcha «standard» so`zidan olingan bo`lib, norma, namuna, o`lcham 
ma`nosini  bildiradi.  U  boshqa  ob`ektlarni  taqqoslash  uchun  dastlabki  ob`ekt  deb 
qabul  qilingan  namuna,  etalon,  model,  standartlanadigan  ob`ektga  quyiladigan  va 
vakolatli  idoralar  tomonidan  tasdiqlangan  normalar,  qoidalar,  talablarni  belgilovchi 
normativ-texnik  xujjat.  Standart  inson  faoliyatining  barcha  sohasiga,  ilm-fanga, 
texnikaga,  sanoat,  qishloq  xo`jaligiga,  qurilishga,  transport  va  aloqaga,  ta`lim  va 
boshqa sohalarga taalluqlidir. 
Mustaqillik  yillarida  O`zbekiston  Respublikasining  Davlat  standartlash  tizimi 
(DST)  shakllandi  va  u  O`zbekistonda  standartlar  to`zish,  izohlash  va  tarqatish 
jarayonlarini  tartibga  keltirdi.  Bu  borada  O`zbekiston  Standartlashtirish,  meteorolo-
giya  va  sertifikatlantirish  agentligi  («O`zstandart»)  olib  borayotgan  keng  ko`lamli 
ishlarni alohida e`tirof etish joiz. 
«O`zstandart»  agentligi  bozor  iqtisodiyoti  sharoitida  mahsulotning  sifat 
darajasini  belgilovchi,  ko`rsatkichlar  raqobatdoshligini  ta`minlovchi,  ishlab 
chiqaruvchilarga etarli miqdorda axborotlar etkazib beruvchi markazdir. 
«O`zstandart»  agentligi  tomonidan  ishlab  chiqilgan  «Sifat  menejmenti  va 
mahsulotlarni  sinash»  tizimi  mahsulot  sifat  ko`rsatkichini  baholash  bilan  birga 
me`yoriy xujjatlar asosida to`g’ri ma`lumotga ega bo`lish talablarini o`rnatadi. 
Hozirgi  kunda  Davlat  standartlash  tizimi  (DST)  beshta  asosiy  standartni  o`z 
ichiga oladi: 
1. O`zbekiston Respublikasi standartlashtirish tizimi. Asosiy qoidalar; 
2. Tarmoq standartlari; 
3.Texnik shartlarni kelishish, tasdiqlash va ro`yxatdan o`tkazish tartibi; 
4. Korxonaning standartlari. Umumiy qoidalar; 
5. Xalqaro (davlatlararo, mintaqaviy) standartlar. 
 Bozor  iqtisodiyotiga  o`tish  munosabati  bilan  Xalqaro  standartlashtirishning  roli, 
ahamiyati  beqiyos  darajada  kuchaydi.  Chunki,  xalqaro  standartlashtirish  ilmiy-
texnika  va  iqtisodiy  hamkorlikni  rivojlantirishga  katta  imkoniyat  yaratadi.  Ular 
xalqaro  aloqalarni  kengaytirishga,  mavjudlarini  takomillashtirishga  yordam  beradi. 

---

 
 
202 
Hozirgi  kunda  jahonda  400  dan  ortiq  Xalqaro  va  regional  (hududiy)  tashkilotlar 
mavjud  (2000  yil).  Standartlashtirish  sohasida  yirik  xalqaro  tashkilotlar  —  BMTga 
qarashli  evropa  iqtisodiy
 
komissiyasi  (EEKOON),  standartlashtirish  bo`yicha 
Xalqaro tashkilot (ISO) ishlab turibdi. 
Muvofiqligini  tasdiqlash  jarayonida  bajariladigan  operatsiyalar,  ya`ni  har  bir 
ayrim ish faoliyatlarini quyidagi chizmada ko`rish mumkin: 
Respublikada  sertifikatlash  ishlarini  yaxshilash  maqsadida  1993  yilning  28 
dekabrida  Oliy  Majlis  tomonidan  «Mahsulot  va  xizmatlarni  sertifikatlashtirish 
to`g’risida»gi qonun qabul qilingan. Mazkur qonun sertafikatlashtirishning huquqiy, 
iqtisodiy  va  tashkiliy  asoslarini,  shuningdek,  majburiyatlar  va  javobgarliklarni 
belgilab beradi. Ushbu qonun 4 ta bob va 23 moddadan iborat bo`lib, ularda umumiy 
qoidalar, sertifikatlashtirish faoliyatiga doir umumiy talablar, mahsulotlarni majburiy 
va  ixtiyoriy  sertifikatlashtirish,  nizolarni  qarab  chiqish,  sertifikatlashtirish 
to`g’risidagi  qonun  hujjatlarini  bo`zganligi  uchun  javobgarlik  masalalari  bayon 
etilgan (21.1-chizma).