Мавлонова Р

Мавлонова Р.А., Воҳидова Н.Д.


ижтимоий
ПЕДАГОГИКА

Мавлонова Р.А., Воҳидова Н.Д.

ИЖТИМОИЙ ПЕДАГОГИКА


Тошкент “Истқлол” — 2009

74.00

М13 ББК 74.00я73


Тақризчилар: доц. М. Баракаев, доц. Х_с. Санацулов


Уцув цулланмада ижтимоий педагогика фанининг вужудга келиши, унинг ривожланиш тарихи, ижтимоий педагогика фанининг метод ва принциплари таърифланади. Шунингдеқ ижтимоий педагогнинг касбий фаолият цирралари ёритилиб берилган.
Мазкўр қулланма «Бошлантч таълим ва дефектология» факулъ- тетининг талабаларига мулжалланган.


Ўзбекистан Ресгтубликаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги 2008 йил 28 февралдаги 51-буйругига асосан нашр килиш учун рухсат берилди, гувсҳюма № 1468.


ISBN 978-9943-338-55-5


© Мавлонова Р.А., Вододова НД-
© «Истивдал», 2009 й.

ИЖТИМОИЙ ПЕДАГОГИКА ФАНИНИНГ РИВОЖЛАНИШИ - ДАВР ТАЛАБИ

Комил инсон — етўқ шахснинг шаклланишида кадрлар тайёр- лашнинг миллий дастўри х.ал килувчи аҳамиятга эга.
Миллий модель ва дастўр максад ва вазифаларини амалга ошириш ўз Ватанига фидокор, истикдол ва демократия гояларига садоқатли шахсни шакллантиришга хизмат килади. Ижтимоий — сиёсий ҳаётга онгли равишда катнашадиган, ижтимоий жараёнларга фаол таъсир кўрсатадиган, яъни ўз мамлакатининг такдири учун масъул булган шахсни тарбиялаш — Кадрлар тайёрлаш миллий дастўришшт бош максадларидан биридир.
Мамлакатимиз келажаги учун Олий мажлиснинг IX сессиясида қабул килинган «Кадрлар тайёрлаш миллий дастўри»нинг амалга оширилиши жуда муҳим аҳамиятга эга. Бу дастўрни бажариш учун бир қатор вазифаларни бажариш керак. Булар:

• 
  Таълим тизимида мазкўр тажриба қандай утаётганини ва унинг дастлабки натижаларини чўқўр тахдил этиб, таълим андозалари, ўқув режалари ва дастўрлари мазмунига ислоҳатларнинг бош максадидан келиб чикдан холда, янги авлодни камол топтиришга Каратилган тўзатишлар киритишдир.
  
• 
  Ана шу вазифаларни бажариш ижтимоий муносабатларни уйгунлашувига хизмат кил ад и, ҳозирги даврнинг тобора ошиб бораётган талабларига жавоб беришга крдир булган мутлакр янгича типдаги шахснинг шаклланишини таъминлайди.
  
• 
  Миллий гоя ни амалга ошириш жараёнида ўзлўқсиз таълим тизимларини, купроқ халқ педагогикасида, уйинларида ва шу кабиларда ўз аксини топган прогрессив миллий, маънавий-ахлокий қадриятлар ва нормаларни қайта тиклаш, ривожлантириш хамда Хозирги хдётга, ўқув-тарбия ишларига жорий этиш билан чамбарчас богликдир.
  
• 
  Х^аР бир инсоннинг шахси таълим, ижтимоий муҳит таъсирида шаклланади. Натижада у ижтимоий жҳатдан аҳамиятли булган вазифаларни бажаради, ижтимоий рол ни ўзлаштириб олади, ўзининг КИЗИК.ИШИ, қобилиятини ижодий мулоҳаза килиб кўради,
  

3




жамиятнинг бошка аъзолари билан мустакил муносабатга киришади ва шу тарифа шахснинг ижтимоийлашуви юз беради.

• 
  Миллий истикдол гояси ва ижтимоий педагогика нафақат ўқув юртларидаги, балки бутун жамиятдаги мафкўравий воқелик- ларни шархутовчи, ўзгаргирувчи ва жамият аъзолари онгини тар- бияловчи имкониятларга эга. Миллий истикдол гояларини халкимиз онги ва қалбига сингдириш зарўрияти ижтимоий педагогика фанидан шундай масъулиятли вазифани ҳам ҳал этишни талаб этмокда. Айнан ижтимоий педагогика бутун жамиятни, унинг аъзолари онгига миллий истикдол гояларини сингдиришда, жамиятнинг барча нуқталарини педагогик тарбиялашда катта имкониятларга эга. Яъни ижтимоий педагогика миллий истикдол кулга киритган жараёнларни ижтимоий педагогик шарэутаб, уни янада такомиллаштиришга, фуқаролик жамиятини барпо этишга хизмат кдлмоги керак. Миллий исгикдолнинг ижтимоий буюртмаси — Ўзбекистан хаҳида му став­кам мафкўравий иммунитет, фуқароларнинг ўзлигини англаши, ватанпарварликни, миллатлараро тотувликни, диний багрикенгликни, шакллантиришни талаб этмокда. Шунинг учун хдм педагогикада илгари етарлича эътибор берилмаган йуналиш — ижтимоий педаго- гиканинг аҳамияти каттадир.
  

Бу йуналиш айник.са, бугунги мустакҳш Ўзбекистоннинг маъ- навий-маърифий ривожланишида, жамият аъзоларини миллий истирол гоялари руҳца, мустаҳкам иродали, ўзлигини, ўз .ҳақ- хуқуқларини англаган, мустакдга фикрга эга, ҳатто икҳисодий бизнес соҳасида ҳам маънавий, фаолият юритиш, жамият аъзоларига маънавий-маърифий ёрдам бериш каби муаммоларни ҳал этишда муҳим аҳамият касб этади. Бу ишларни бажаришда, яъни юртимизда инсонлар онгига миллий истикдол гоясини сингдириш, маънавий ахлоҳий рухда тарбиялаш ва маънавий ёрдам кўрсатиш юзасидан мустакдл Ўзбекистонда куплаб ташкилотлар маънавий-маърифий тадбирларни ташкил этмокда. Буларга мисол сифатида Республика Маънавият Маркази, тўрли жамгармалар, партияларни келти- ришимиз мумкин.
Маънавий-маърифий муассасаларнинг ишини услубий жҳатдан тугри ташкил этиш, уларнинг фаолиятидан унумли фойдаланиш миллий истикҳлол гояси ва мафкўрасини фуқаролар онгига сингдиришнинг муҳим омилидир. Бунда ташкилотларда ва жойларда миллий FOHra багишланган давра суҳбатлари, китобхонлар конференциялари, учрашувлар уюштириш каби оммавий тадбирлар ташкил этиш яхши самгра беради. Шунингдеқ «Камолот», «Устоз»,


4




«Махалла», «Улугбек» каби жамгармаларда ёшларимизнинг гоявий тарбиясига булган ижобий таъсирини педагогик воситалар ва усулпар орқали кучайтириш лозим. Бу эса диний ақидапарастлиқ фундаментализм, вахобийчилик каби сиёсий-ижтимоий педагогик муаммоларнинг олдини олиҳда кул келади.
Демақ жамиятда мафкўравий иммунитетни кучайтиришнинг замирида хар бир фуқаронинг манфаатидан келиб чикдан холда ижтимоий педагогик фаолият сифатида маънавий-мафкўравий таргибот ишларини олиб бориш, яъни миллий гоя принципларини ахоли ўртасида таргибот килиш ётади.
Бу хакда Президент И А.Каримов «Юксак маънавият — енгилмас куч» асарида шундай ёзади: «...чўқўр ўзгаришлар руй бераётган, тўрли мафкўралар тортишуви кескин тус олаётган бир вазиятда, барчамизга аёнки, фикрга карши фикр, гояга вдрши гоя, жахолатга қарши маърифат билан кўрашиш хар қачонгидан кўра муҳим аҳамият касб этмокда».
Ижтимоий педагогика маънавий-маърифий фаолиятнинг алохида сҳаси сифатида унинг оммавийлиги, барча ахоли ўртасида миллий истикдол гояларини таргибот -ташвикртини кенг олиб бориш имкониятини беради.
Ижтимоий педагогика предмета санъатдан шахсга таъсир эта- диган гоявий-эмоционал воситалар комплексидан кенг фойдаланиш билан фарқ кдяиб тўради.
Ижтимоий педагогика Ўзбекистонда хам, дунёдаги бопҳа мамлакатларда хам ўзоқ ва чўқўр анъаналарга эга. Шунга қарамай собиқ Иттифоқ даврида ижтимоий педагогика ютуцлари эътиборга олинмади. Бундай муаммоларни шахсга, хамкорлик анъанатарига, рахм-шавқатга, миллий анъаналарга бефарқ булиш холатлари билан изохиаш мумкин. Бу ижтимоий тарбия сохрси мутахассислари олдида тўрган вазифаларни мўраккаблаштириб юборди. Шунинг учун хам ижтимоий педагогикани ривожлантириш ва мазкўр йуналишда мутахассислар тайёрлаш мухим ахамият касб этади. Мана шунинг учун ҳам ижтимоий педагогика янги соха сифатида фацат ижгимоий- педагогик мутахассислар давлат ва жамоат органлари бошқар- маларинигина эмас, балки мутахассислар тайёрлайдиган тизимни, шунингдеқ ижтимоий-педагогик фаолиятнинг илмий-тадк.ик.от базасини хам ўз ичига олади.


И.А.Каримов. «Юксак маънавият — енгилмас куч». Т., Маънавият. 119-бет.


5




Ижтимоий педагогика яқин келажакда ўқитувчи ёки тиббий ходим сингари оммавий касбга айланади, чунки айрим одам онгидаги ижтимоий касалликнинг олдини олиш ва унинг маънавий-ахлокдй огишини даволаш «ижтимоий эпидемия»га карши кўрашга нисбатан анча осондир.
Педагогика фанидан маълумки, тарбия — бу ижтимоий ходисадир. Демақ индивиднинг баркамол шахс сифатида шакштаниши унинг ижтимоий хаёти давомида эгаллаган билим, куникма ва малакаларига боглиқ. Афсуски педагогика оламида ёш авлоднинг ижтимоий ҳаётидаги ходиса ва жараёнларнинг табиий таъсири масалаларини илмий-назарий ва амалий ўрганишга қаратилган махсус йуналиш назардан четда қолиб келди. Му стакил юртимизда бугунги кунда ёшларимизнинг онги ва қалби учун кечаётган кўраш жараёнида мазкўр йуналиш, яъни ижтимоий педагогиканинг педагогика ўқув юртларига махсус кўрс сифатида киритилиши айни муддаодир. Чунки XXI аср, яъни ахборотлар тизими даврида ёшлар ва умуман кенг жамоатчилик орасидаги ижтимоий фикрларни ҳар томонлама ўрганиш, ижтимоий ҳаётни аниқ ва реал, оммавий хал қ фикрига асосланиб ўрганиш ва нафак.ат таълим-тарбия муассасаларидаги тарбиявий мухит, балки ижтимоий хаётимизнинг барча жабхаларини педагогик ўрганиш даври етиб келди. Демақ педагогика фанининг яна бир йуналиши — ИЖТИМОИЙ ПЕДАГОГИКАга булган эхгиёжни даврнинг ўзи кўрсатмокда.
Ижтимоий педагогиканинг тадкдкрт объекти ва предметини тахлил килишдан аввал ижтимоий педагогика терминининг ўзига ахамият бермоқ керак. Бу термин ижтимой ва педагогика сўзларидан ташкил топиб уларнинг маъноеини ўзида жамлайди. Бу бирлик фанда дифферентсация ва интеграция ходисалари билан биргаликда намоён булади.
Янги билимларнинг усиши илмий фикрларнинг реал хаётга татбиқ этилиши, янги билимларнинг юзага келиши, жамиятнинг илмга эхгиёжини юзага келтириш даражаси, фаннинг дифферент- сацияси ва махсуслаштириш тенденцияси кўзатилади. Чунончи, асосий фан мустакил ривожланувчи хусусий тармокдарга ажратилади. Шунингдеқ бир қатор муаммоларни хал килишда туплам нуқтаи назаридан бир объектни ўрганувчи мустакдл фан бирлигини ўзида намоён килувчи интеграция ҳодисаси кўзатилади. Масалан: педагогиканинг бошқа фанлар билан алоқасида тадҳикртнинг мустакдл объектлари алохида кўзатилади: фалсафа билан биргаликда таълим фалсафаси хамда психология билан ўзаро муносабатда


6




психоло-педагогика, сиёсатшунослик билан бирликда... Бундай мисолларни куплаб келтириш мумкин.
Педагогикада кейинги вактда дифференция ҳодисаси етарли даражада кучайди. Педагогиканинг мустакил фан сифатидаги тармокдари мактабгача педагогика, махсус педагогика, профессионал педагогика ривожланиб, такомиллашиб бормокда. Ижтимоий педагогика хам шулар жумласидандир.
Ижтимоий педагогиканинг тадкиқот объекти педагогика ўрганадиган жараён ва вокелик булиб, у масалани муайян, ўзига хос аспектда кўради. Унинг ўзига хослиги эса «ижтимоий» деган сўзда ифодаланган. Ижтимоий педагогиканинг объекти инсоннинг ижтимоийлашув жараёнидир. Халкнинг бой мероси, педагогика- сидан, фан, маданияг, жамият ютўқдаридан фойдаланиб, ижтимоий педагогика ўз назариясини, методи ва технологиясини ишлаб ч и кади. Ижтимоий педагогика давлат ва жамият институтларининг маънавий-маърифий марказлари фаолияти соҳасидир. Демақ ижтимоий педагогиканинг вужудга келиши ижтимоий зарўрият, ижтимоий буюртмадир. Ижтимоий муносабатларни илмий педагогик нуҳтаи назардан ўрганиш ва янада такомиллаштириш давр такозосидир.
Ижтимоий педагогика ва педагогик социология юртимиз мустакдлликка эришгач, ўзининг мустакил тараккиёт йулини белгилаб олди. Бу йул жамиятимизнинг келажагини ўз кулларига олувчи — ёшларга бериладиган таълим-тарбия асосида белгиланди.
«Ижтимоий» тушунчасида одамларнинг бирга яшаши билан боишқ жараёнлар ифодаланган, аммо уларнинг мулокрти ва ўзаро алоқалари тўрли шаклларда булади. Демақ педагогика усиб келаётган авлод тарбияси ва таълими тутрисидаги фан булиб, ижтимоий педагогика эса жамият аъзосини тарбиялаш ва унга таълим бериш тутрисидаги фандир.
Ижтимоий педагогика жараён ва ҳодисаларни маълум специфик аспектда ўрганади. Педагогик билимларнинг бу янги тармога спецификаси «ижтимоий» сўзида намоён булади, «умуминсоний тушунча инсонлар %аётий фаолияти, уларнинг ўзаро мулоцоти» фор- малари булган нарса-ҳодисаларни ўзида жамлайди. Ижтимоий педагогика педагогиканинг мустакдл бир булаги булиб, у кишилар жамоаси ҳамда алҳида шахсларга таълим-тарбия жараёнидаги ижтимоий муаммолар, уларнинг келиб чикҳш сабаблари, ҳамда бу муаммоларнинг бартараф этилишининг назарий ва амалий жиҳат- ларини ўргатади.


7




Шундай килиб, педагогика усиб келаётган ёш авлодни тар- бияловчи ва таълим берувчи фан хисобланади, ижтимоий педагогика эса таълим-тарбия жараёнида болани жамият ҳаётига киритишни таъминлайдиган аспектни таджиқ этади.
Инсонни атрофдаги мухит билан ўзаро алокдсига таъсири асосида ривожланишини унинг ижтимоийлашиш жараёни деб таъкидлаш мумкин. Инсон ижтимоий нормани, яъни маданий кддриятларни ўзлаштириши, ўз қобилиятларини юзага чиқариши, ижтимоий тажрибани эгаллаши лозимдир. Бу жараён ижтимоий ўрдиса деб номланади. Болани ижтимоийлашуви мўраккаб ва давомли ҳодисадир.
Хар қандай жамиятнинг ривожланиш этапида маълум ижти­моий, маънавий кдцр-қиммат, ўзини тутиши, ахлоқий қонун- қоидалар, нормаларни ишлаб чикади. Жамияггнинг х,ар бир аъзоси мазкўр қонун-қоидаларни эгаллаб, унинг тенг хуқуқди аъзоси сифатида яшаб, фаолият кўрсатади. Бу таълим-тарбия орқали амалга ошади.
Жамиятда ўзаро муносабатда булган, ўзаро ҳаракатланадиган хилма-хил ижтимоий институтлар орцали бола ижтимоий нормаларни эгаллайди. Булардан баъзилари боланинг ривожланиши ва ижтимоий шаклланишига таъсир кўрсатади, боиҳалари эса унинг шахсий сифатлари шаклланишига ижобий таъсир кўрсатади. Бундай ижтимоий институтлар қаторига аввало оила, таълим, маданият ва дин, тўрли-туман клублар, бирлашмалар, шунингдеқ видео-кино- прокат, компьютер-интернет тармокдари киради.
Ижтимоий тарбиялаш тарбия жараёнининг таркибий кдеми хдеобланади. Ижтимоий педагогикани нима учун ўрганиш лозим?
Ижтимоий педагогика — фаннинг шундай таркибики, унинг воситасида: